Antonio Gramsci - Historyczna rola miast.pdf - Antonio Gramsci - lanoize

Antonio Gramsci

Historyczna rola miast

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Antonio Gramsci – Historyczna rola miast (1920 rok)

Artykuł Antonio Gramsciego „Historyczna rola

miast” ukazał się bez podpisu w piśmie „L'Ordine

Nuovo” I, nr 34 z 17 stycznia 1920 r., w rubryce

„Tydzień w polityce”.

Podstawa niniejszego wydania: Antonio Gramsci,

„Pisma wybrane”, tom 1, wyd. Książka i Wiedza,

Warszawa 1961.

Tłumaczenie z języka włoskiego: Barbara

Sieroszewska.

– 2 –

www.skfmuw.w.pl

Antonio Gramsci – Historyczna rola miast (1920 rok)

Rewolucji komunistycznej dokona klasa robotnicza, proletariat pojęty po marksistowsku, jako

warstwa społeczna złożona z robotników miejskich, zjednoczonych i ukształtowanych przez fabrykę i

kapitalistyczny ustrój przemysłowy. Miasto jako organizm przemysłowy i organizm życia społecznego,

który był narzędziem ekonomicznej władzy kapitalizmu i dyktatury burżuazyjnej, stanie się też

narzędziem ekonomicznej władzy komunistycznej oraz dyktatury proletariatu. Dyktatura proletariatu

ocali ten wspaniały aparat produkcji przemysłowej, produkcji intelektualnej i aparat napędowy życia

społecznego od zagrażającego mu rozkładu. Postępujący rozkład władzy burżuazyjnej, nadwerężonej

przez wojnę imperialistyczną i skutki ekonomiczne wojny, przejawia się zwłaszcza w miastach, które w

zestawieniu ze wsią coraz bardziej tracą na znaczeniu. Ludzie są głodni, a w obliczu takiej elementarnej

potrzeby, którą zaspokoić może jedynie wieś, wszelkie zdobycze historyczne i duchowe, które

reprezentuje miasto, tracą na znaczeniu i niszczeją. Dyktatura proletariatu ocali miasto od upadku.

Spowoduje ona na wsi wojnę domową, zwiąże z miastem najszersze warstwy biednych chłopów i w ten

sposób nie dopuści, aby ten wspaniały aparat życia i postępu społecznego, jakimi są nowoczesne miasta,

był stopniowo pustoszony i wyniszczany przez posiadaczy ziemskich, tych lichwiarzy wsi, którzy

nienawidzą nowoczesnej cywilizacji przemysłowej i gardzą nią.

W toku rozwoju rewolucji komunistycznej we Włoszech powtórzy się ta sama sytuacja, jaka się

wytworzyła w okresie odrodzenia narodowego w toku rozwoju rewolucji mieszczańskiej: zarówno dziś,

jak wtedy główne siły działające koncentrują się w dwóch miastach – w Turynie i Mediolanie – i między

tymi miastami zaznacza się podobieństwo stosunków. Odrodzenie narodowe czerpało swoje siły głównie

z Mediolanu. W Mediolanie i całej Lombardii żywiołowo mnożyły się siły burżuazyjne, chciwe

ekspansji, dla których koniecznością życiową było objęcie całych Włoch jednolitym systemem ceł, miar i

wag, pieniądza, środków transportu, portów morskich, podatków, kodeksem cywilnym. Ale

mieszczaństwo mediolańskie nie byłoby nigdy w stanie stworzyć państwa, oswobodzić się od jarzma

austriackiego zaboru: do osiągnięcia tego celu nie wystarczały barykady, nie wystarczało indywidualne

bohaterstwo, nie wystarczało „Pięć Dni” 1 , nie wystarczał również sam liberalny Mediolan, przyduszony

przez proaustriackie ziemiaństwo. Siłą decydującą, zdolną do stworzenia państwa włoskiego i do silnego

scementowania narodowej klasy burżuazyjnej, był Turyn.

Mieszczańska ludność Piemontu nie była równie bogata i odważna, jak ludność Lombardii, ale

była zdyscyplinowana, ukształtowana w silną organizację państwową, miała żelazną tradycję

administracyjną i wojskową i dzięki mądrości swoich polityków potrafiła stać się czynnikiem w systemie

równowagi europejskiej. Państwo piemonckie stanowiło zwarty aparat zdobywczy i mogło swym

uderzeniem spowodować powstanie nowej formacji włoskiej, mogło ofiarować nowemu państwu silny

ośrodek militarny i administracyjny, mogło nadać organiczną formę – swoją formę – włoskiemu

narodowi. Turyn był węzłem centralnym tego potężnego systemu piemonckiego, był czynnikiem

jednoczącym ludność Piemontu, był kuźnią włoskiej rewolucji kapitalistycznej.

Dzisiaj Turyn nie jest miastem w całym tego słowa znaczeniu kapitalistycznym, ale jest miastem

w całym tego słowa znaczeniu przemysłowym i proletariackim. Turyńska klasa robotnicza jest zwarta,

zdyscyplinowana i w y o d ręb n i o n a , jak w mało którym mieście na świecie. Turyn jest jak gdyby

jedną fabryką: jego ludność pracująca jest ludnością tego samego typu, jest ludnością wydatnie

ujednoliconą przez produkcję przemysłową.

Proletariat turyński zdolny był do poczynienia tak znacznych postępów na drodze organizacji

masowej typu radzieckiego właśnie dzięki wybitnie jednolitemu charakterowi przemysłu tego miasta,

właśnie dzięki temu, że zdobył już poprzednio, dzięki swemu doświadczeniu w walce klasowej, żywą

1 Tradycyjna nazwa powstania rewolucyjnego w Mediolanie (w dniach 1823 maja 1848 roku) przeciwko wojskom austriackim

Radetzkiego; mimo bombardowania miasta mediolańczycy zmusili Radetzkiego do odwrotu. – Red.

– 3 –

www.skfmuw.w.pl

Antonio Gramsci – Historyczna rola miast (1920 rok)

świadomość swej jednolitości i spoistości. Podobną świadomość może szybko zdobyć cała ludność

pracująca Piemontu; Piemont bowiem – dzięki swoim tradycjom wytrwałej, cierpliwej pracowitości,

dzięki bogatemu dziedzictwu dóbr materialnych i kulturalnych nagromadzonych w ciągu długich wieków

niezawisłości politycznej i samorządności – stanowi nadal organizm ekonomiczny o zdecydowanie

zindywidualizowanym charakterze, organizm ekonomiczny typu autonomicznego, produkujący wszystkie

niemalże dobra, które konsumuje, i eksportujący tak wiele, że stał się organizmem niezbędnym w życiu

gospodarczym nie tylko Włoch, ale i Europy.

Jedynie z tego zwartego i zdyscyplinowanego systemu produkcji przemysłowej i rolnej –

wspaniale wyposażonego przez kapitalizm pod kątem widzenia politycznego opanowania całego narodu

(rządy Giolittiego to w gruncie rzeczy nic innego jak konsekwencja ślepego zaufania, pokładanego przez

kapitalizm włoski w tradycjach rządzenia i panowania, jakimi dysponuje burżuazja piemoncka) – może

się zrodzić i ukształtować wzór organizacji państwowej, która rozciągnie się na cały naród i

urzeczywistni dyktaturę proletariatu. Upadek ekonomiczny, w jakim pogrążone są Włochy, i ubóstwo ich

bogactw naturalnych wymagają od proletariatu, po dojściu do władzy, potężnego i trwałego wysiłku

produkcyjnego; dlatego też dyktatura robotnicza we Włoszech może być zdolna do rządzenia i do

rozwoju w kierunku komunizmu jedynie pod warunkiem, że klasa robotnicza i chłopska potrafi stworzyć

zwarty system rad robotniczych i chłopskich, które zawładną narodowym aparatem produkcji i wymiany,

nabędą silnego poczucia odpowiedzialności ekonomicznej i zaszczepią ludziom pracy silną i czujną

świadomość wytwórców.

Regionalny system ekonomiczny Piemontu, tego wielkiego wytwórcy środków żywności (zboże,

ryż, ziemniaki, kasztany, wino), bogatego w naturalną energię elektryczną, posiadającego rozliczne

gałęzie przemysłu (przemysł żywnościowy, włókienniczy, odzieżowy, metalurgiczny, budowlany,

drzewny, gumowy, skórzany, chemiczny itd.), ten system, który produkuje więcej, niż wynosi

zapotrzebowanie na konsumpcję lokalną, i którego ośrodkiem jest wielki aparat przemysłowy Turynu,

eksporter światowy – może posłużyć klasie robotniczej za wzór państwa ekonomicznoproletariacko

narodowego.

Z racji swej specyficznej struktury, wyraźnie określonego i zwartego typu proletariatu, będącego

wytworem kapitalistycznego systemu produkcji, Turyn i Piemont powołane są do odegrania w rewolucji

komunistycznej i w tworzeniu państwa robotniczego tej samej roli, jaką odegrały już dawniej w rewolucji

kapitalistycznej i w tworzeniu się państwa burżuazyjnego.

Ale również i w rewolucji komunistycznej punktem oparcia dla tego ruchu będzie Mediolan.

Największe i najbardziej wpływowe siły finansowe burżuazji znajdują się w Mediolanie, najtrudniejsze

doświadczenia proletariackie tam będą musiały się dokonać. Mediolan jest witalnym centrum tej

olbrzymiej fabryki zysków kapitalistycznych, jaką stanowi państwo burżuazyjne. Z Mediolanu biorą

początek tysiące i miliony nici, którymi oplatane jest terytorium całych Włoch i które podporządkowują

pracę robotników i chłopów kasom pancernym. Dyktatura burżuazji może zostać obalona przez

proletariat jedynie wraz z zawładnięciem potężnymi ośrodkami bankowymi i handlowymi, mającymi

siedzibę w Mediolanie, i wraz z przekształceniem ich w narzędzie ekonomicznej i politycznej władzy

proletariatu. Rewolucja komunistyczna w Mediolanie oznacza rewolucję komunistyczną we Włoszech,

ponieważ Mediolan jest rzeczywistą stolicą włoskiej dyktatury burżuazyjnej.

„La Giustizia”, tygodnik wychodzący w Reggio Emilia, przytoczył i skomentował na użytek

kontrrewolucji fragment artykułu J. Wanina, który ukazał się w „L'Ordine Nuovo” z 613 grudnia; w

urywku tym powiedziane jest, że „z niewielu wyjątkami (wyjątkami, które nas z tego punktu widzenia

interesują) kraje kapitalistyczne posiadają dzisiaj tak scentralizowany aparat państwowy, że przez samo

ucięcie temu aparatowi głowy można w nich dokonać rewolucji politycznej. A więc rewolucja – pod

groźbą porażki – musi dokonać się w stolicy”. „La Giustizia” interesuje się specjalnie „wyjątkiem”

– 4 –

www.skfmuw.w.pl

Antonio Gramsci – Historyczna rola miast (1920 rok)

rzymskim, nie po to, aby wskazać robotnikom drogę rozwiązania problemu, ale po to, aby ich zniechęcić

i przekonać, że we Włoszech rewolucja nie jest możliwa, ponieważ stolica Włoch „nie jest miastem

przemysłowym i nie jest otoczona skupiskami proletariatu”. Prawda wygląda jednak w ten sposób, że

ucięcie głowy państwu włoskiemu musi nastąpić w Mediolanie, a nie w Rzymie, gdyż rzeczywisty

kapitalistyczny aparat rządowy kraju znajduje się nie w Rzymie, lecz w Mediolanie. Rzym jest stolicą

biurokracji i w Rzymie dyktatura proletariatu będzie musiała stoczyć walkę nie tyle z ekonomiczną

władzą burżuazji, ile z sabotażem biurokratów. [Racjonowanie żywności i silny trzon uzbrojonych

robotników zapewnią w Rzymie rządowi rad włoskich normalne funkcjonowanie administracji oraz

bezpieczeństwo niezbędne do przeprowadzenia dzieła przeniesienia stolicy biurokratycznej do stolicy

ekonomicznej] 2 . Rzym jako miasto nie odgrywa żadnej roli w życiu społecznym kraju, jest niczym;

będzie więc musiał ulec surowemu prawu państwa robotniczego, wymierzonemu swym ostrzem w

pasożytów.

2 Zdanie w nawiasie klamrowym uległo w części nakładu „L'Ordine Nuovo” konfiskacie. – Red.

– 5 –

www.skfmuw.w.pl

Antonio Gramsci - Historyczna rola miast.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: