Feliks Koneczny
Skrót do
nauki historii polskiej
Spis tresci
Część I:
Piastowie 4
Pierwsi Piastowie 4
Okres dzielnicowy 6
Ostatni Piastowie, Ludwik Węgierski i Jadwiga 8
Część II:
Jagiellonowie 12
Władysław Jagiełło 12
Synowie i wnukowie Jagiełły 13
Okres zygmuntowski 15
Część III:
Batory i Wazowie 18
Walezjusz i Batory 18
Zygmunt III 18
Władysław IV 20
Jan Kazimierz 21
Część IV:
Ostatni królowie 23
Hetman i król Sobieski 23
Czasy saskie 25
Stanisław August 26
Część V
Dzieje porozbiorowe 29
Wojny napoleońskie 29
Kongresówka 31
Lata 1831-1848 33
Lata 1849-1863 35
Po roku 1863 36
Daty historyczne w tej książce wymienione 40
WSTĘP
Dziełko niniejsze powstało z praktycznej potrzeby. Miałem zaszczyt i szczęście należeć do pierwszego grana profesorów wznowionej w roku 1919 wszechnicy wileńskiej. Zastałem w Wilnie życie i górne i bujne, wszystkich mających pełne ręce pracy i poszukujących współpracowników. Kiedy wezwano mnie do nauczania historii polskiej na kursie uzupełniającym nauczycielek szkół powszechnych (ludowych) miasta Wilna, spostrzegłem po krótkim czasie, że przy najlepszej woli uczennic, nauka nasza skazaną jest na stopniowe zapominanie, a to dla braku odpowiedniego podręcznika. Nie było takiego, jakiego my potrzebowaliśmy: żeby nie był rejestrem tylko wypadków dziejowych, lecz żeby pouczał o rozwoju społecznym, dopomagał do wyrobienia choćby w niedużym stopniu jakiegoś zmysłu historycznego, żeby stał na poziomie wspólczesnej nauki, a przy tym żeby był koniecznie krótki, bardzo krótki. Chodzilo o repetytorium, o tak zwany "skrót". Skoro zaś nie było takiego dziełka, trzeba było samemu zabrać się do tej roboty. Wykłady na kursie nauczycielek wileńskich zamieniały się na dyktaty spisywanych umyślnie dla nich lekcji - i w taki sposób powstała niniejsza książeczka. Układając owe lekcje, nie myślałem zrazu o druku, ale zachęcano mnie do tego z wielu stron; skoro zaś znalazł się chętny nakładca w samym Wilnie, niechże ta praca, układana bez najmniejszych pretensji, próbuje być przydatną i gdzie indziej. Oby tylko znajdowała wszędzie czytelników tak gorliwych do uczenia się dziejów ojczystych, tak przejętych na wskroś miłością polskości, jak nauczycielki wileńskie!
Część I
Piastowie:
Pierwsi Piastowie:
Historia jest nauką o zmianach, jakie w następstwie czasów dokonywały się w społeczeństwie i w państwie o pogaństwie.
O pierwotnych Słowian wiadomo pewnego tyle tylko, co o Swiętowicie (posąg w Akademii Umiejętności w Krakowie). Uznawali system mitologiczny obok tego - nie wiadomo.
Organizacja najdawniejsza: ród, tj. zespół pokrewnych rodzin (władający wspólnotą rodową) z pokrewnych rodów plemię (mówiące gwarą), z plemion Iud (narzecze); naród zaś i język powstają dopiero drogą historyczną. Nie wszystkie ludy stają się narodem. Ludami polskimi są: Pomorzanie, Kujawianie, Polanie (których osadnictwem Ślężanie), Mazowszanie, Wiślanie, Lachy. Na zachód Iudów polskich Połrcabianie; na wschód szczep niesłowiański, zwany bałtyckim, złożony z ludów pruskiego, żmudzińskiego, łotewskiego, jadźwińskiego. Dalej na wschód i południowy-wschód Słowiańszczyzna wschodnia.
W kraju zachodniosłowiańskim na południe Śląska, na Morawach powstało państwo wielkomorawskie, którego granice sięgaly daleko poza Morawy na południe, na zachód i połnocny zachód, obejmując też Iud polski Wiślan. Głoszono tam chrześcijaństwo od strony Niemiec, ale wraz z ewangelią niesiono niewolę polityczną; zaprosił więc książę Rastyc apostołów słowiańskich z Balkanu. Święci Cyryl i Metody zaprowadzili obrządek rzymsko-słowiański, zwany także głagolickim od wynalezionego przez św. Cyryla pisma, zwanego głagolicą (obrządek istnieje dotychczas w niektorych stronach Istrii i Dalmacji). Ten św. Cyryl nic wspólnego nie ma z cyrylicą, wynalezioną dla obrządku grecko-słowiańskiego przez bułgarskiego mnicha, imieniem także Cyryl, a który żył w bułgarskim mieście Presławiu około roku 900, a św. Cyryl 869.
Misjonarze, wyprawieni z Moraw około r. 850 ochrzcili księcia WiśIan. W górę Wisły wiadomi są książęta Tyńca i Krakowa (Krak). Król niemiecki Amulf sprowadza przeciw państwu wielkomorawskiemu Madziarów, wędrujących znad Kamy (dopływ Wołgi) na stepy czarnomorskie. Madziarzy rozdwajają osadnictwo słowiańskie, zająwszy nizinę węgierską. Po upadku państwa wielkomorawskiego Iud Wiślan do żadnego innego większego państwa nie należał, pogrążony na nowo w bycie plemiennym pod drobnymi książątkami plemiennymi.
Na Kujawach najznaczniejsze było księstwo Popielow nad Gopłem, ze stolicą Kruszwicą. Okolo r. 850 nowa dynastia, piastowska: Piast, Ziemowit, Leszek, Ziemomysł, Mieszko I.
Za Mieszka I margrafowie niemieccy doszli do granic polskich lódow. Choć Piastowie rozszerzyli już bardzo granice swego panowania, a Mieszko panował nad Kujawianami, Polanami, Slężanami i nad Morawami, jednakże musiał ulegać i hołd skladać margrafom. Szła tymczasem propaganda chrześcijańska od Niemiec, od Czech, od Wiślan i z Moraw; chrzescijaństwo tak juz było rozszerzone, iż dynastia musiała rownież chrzest przyjąć, matką chrzestną Polski była Dubrawka, księżniczka czeska (ślub w r. 965, chrzest Mieszka 966). Mieszko pragnie połączyć ludy połabskie pod swym panowaniem, ale tam gwaltowna nienawiść do chrzescijanstwa; udaje mu się atoli pokonywa...
TOMI-3231