pulapki-tolerancji,32.pdf

ŻYCIE WEWNĘTRZNE | ZNaKI

Pułapki tolerancji

rzem Wielkim, ale jak przychodzi do

meczetu – wolisz straż pożarną...

K.M.: Nie mówię, że jestem niesły-

chanie tolerancyjna, ale że jestem świa-

doma swoich granic.

W.E.: Ale wielu ludzi nie jest świa-

domych. Szczególnie chyba w polskim

narodzie, który, nie wiadomo na jakiej

podstawie, myśli o sobie, że jest tole-

rancyjny. Polska deklarowana toleran-

cja jest raczej zamiataniem pod dywan

ksenofobii i nienawiści, które ujaw-

niają się przy każdej okazji. Kiedy się

pojedzie do Londynu, tam widać, co to

jest tolerancja i jakie ma konsekwen-

cje. Jak bardzo trzeba się otworzyć

na inność, pozbyć nawykowych ocen

i stereotypów. A to jest trudne. Sklep

prowadzą Hindusi, autobusem kieruje

Afrykańczyk, Wietnamczyk przynosi

ci pocztę, białych coraz mniej. Każdy

ma inny akcent i kaleczy twój język oj-

czysty. Wszyscy w Europie są dotknięci

konsekwencjami życia bez granic, nie

każdy to unosi. Na razie testujemy na-

szą tolerancję i uczymy się jej.

– W centrum Soii widziałam

trzy świątynie: synagogę, meczet

i cerkiew. Ludzie przychodzili się

modlić. To było piękne. Dopiero tam

uświadomiłam sobie, jak bardzo je-

steśmy w Polsce homogeniczni.

W.E.: Jak serek homogenizowany.

K.M.: Ale historia pokazuje, że

wystarczy iskra, by te świątynie spło-

nęły w ogniu wzajemnej nienawiści.

Rzeczywistość ludzka jest podszyta

strachem. Codzienność to wzajemne

unikanie się, odcięcie, zamykanie się

we własnych kręgach kulturowych...

W.E.: To przejawy tolerancji wy-

muszonej i płytkiej. Uczenie się tej

prawdziwej, otwieranie się na różno-

rodność to zadanie na parę pokoleń.

K.M.: Ale w wyniku tego może na-

stąpić właśnie homogenizacja, która

tak ci się nie podoba.

W.E.: Nie homogenizacja, tylko

jedność w różnorodności. Ludzie, któ-

rzy wyznają różne religie, mają różne

światopoglądy, różne kultury i oby-

czaje, mogą żyć w jednym państwie,

rządzić się wspólnym prawem, a jed-

nocześnie wspierać się i inspirować

wzajemnie. Żyj i pozwól żyć innym. To

najkrótsze hasło tolerancji. W ten spo-

sób stworzymy kiedyś zupełnie nową

jakość. Nie da się już tego procesu ani

cofnąć, ani zatrzymać. A podtrzymu-

jąc antagonizmy, podziały kulturowe,

etniczne i rasowe, krzewimy jedynie

nienawiść, która nieuchronnie w nas

uderzy.

K.M.: To zależy, co się uznaje za

wartość. A jeśli wartością jest nasza

kultura, język, nasza polskość? A co, je-

śli przyjdą tu wszyscy Chińczycy? Na-

prawdę myślisz, że nie należy stawiać

proces trzeba wspierać – a najważniej-

sze jest wychowanie w duchu tolerancji

nowych pokoleń. Po wojnie domowej

na Bałkanach wraz z zespołem ludzi

prowadziłem w Polsce tzw. szkołę to-

lerancji. Pracowaliśmy z 16–18-letnią

młodzieżą z Serbii, Bośni, Chorwacji

i innych, nienawidzących się narodów

oraz mniejszości byłej Jugosławii. Ta

wojna była właśnie przejawem skrajnej

nietolerancji, strachu, nacjonalizmu

i egoizmu. Lecz owi młodzi ludzie, do-

świadczeni tragizmem i nonsensem tej

wojny, wstydzili się za dorosłych, za

swoich rodziców i polityków. To wspól-

ne uczucie wstydu stało się impulsem

do ich pojednania, przyjaźni, co da-

lece przekroczyło postulat tolerancji.

„Bycie tolerancyjnym” to premiowana dziś postawa. Kojarzy się

z nowoczesnością, otwartością. A jednak rzeczywistość pokazuje,

że owej idei łatwo nadużyć, że można paść ofiarą własnej tolerancji,

czego dowodem są trudności wielu krajów otwierających granice.

Gdzie leżą granice tolerancji? – Tatiana Cichocka pyta

Katarzynę Miller i Wojciecha Eichelbergera

ZdjĘcIa zosia zija

Inność to wyzwanie, to lustro, w którym

czasami niewygodnie się przeglądać.

Można bowiem zobaczyć jakąś wstydliwie ukrywaną

część siebie. I tylko od nas zależy, czy wykorzystamy

to spotkanie z innością jako swoją szansę

Wojciech Eichelberger Katarzyna Miller

– Czy tolerancja ma same dobre

strony?

K.M.: W teorii może ma. Ale żeby

być naprawdę tolerancyjnym, trzeba

by być Kazimierzem Wielkim. Mieć

przede wszystkim stabilne poczucie

wartości. A tego od dawna nie mamy

– ani jako naród, ani w dużej części

jako jednostki – stąd kłopot. Nasza to-

lerancja jest więc deklaratywna. Nawet

takie kraje jak Szwecja, znane z tole-

rancji, mają z nią kłopoty. Bo na skutek

liberalnej polityki mieszka tam dużo

emigrantów, są całe dzielnice ludzi mó-

wiących innymi językami, którzy się

nie integrują. Ja na przykład nie chcia-

łabym, żeby za moją strażą pożarną

wybudowali meczet. Uczciwie mówię.

Kawał świata zjeździłam i kiedyś też

myślałam, że byłoby fajnie tak wielo-

kulturowo żyć. Dziś już nie jestem tego

taka pewna.

W.E.: Więc tu napotykasz granice

swojej tolerancji. Chcesz być Kazimie-

temu żadnych granic? Na to, o czym

mówisz, słowo „utopia” jest niemal za

łagodne. To mrzonka.

W.E.: To nie mrzonka, lecz dzie-

jowa konieczność. Trzeba coś robić,

bo inaczej ludzkość nie przetrwa na

tej ziemi. To proces, który trwa dłu-

go i inne kraje są w nim daleko przed

nami. W Stanach Mulat i kobieta ubie-

gali się dopiero co o nominację Demo-

kratów do wyborów prezydenckich.

Przedstawiciel mniejszości z niewol-

niczymi korzeniami i przedstawiciel-

ka dyskryminowanych ze względu na

płeć... Nie tak wiele pokoleń musiało

przeminąć, by to stało się możliwe. Ten

Byłem też świadkiem i uczestnikiem

identycznego spotkania młodzieży ze

skłóconych i nienawidzących się kra-

jów Zakaukazia i Dalekiego Wschodu.

K.M.: Otworzyli się na siebie, bo byli

z ludźmi, którzy dawali im przestrzeń

i miejsce, by mogli wyrazić w sposób

pokojowy trudne uczucia. Ale nieste-

ty, świat nie jest grupą terapeutyczną.

Problem w tym, że ludzie lubią o sobie

myśleć, że są tolerancyjni. A szczegól-

nie ludzie wrażliwi i inteligencja. To jest

tak cudne oblicze w lustrze do zobacze-

nia, że nie można sobie tego odmówić.

I odrobinę tego słyszę w tym, co mó-

wisz. Jesteś taki tolerancyjny?

84 | zwierciadło | WRZESIEŃ

WRZESIEŃ | zwierciadło | 85

ŻYCIE WEWNĘTRZNE | ZNaKI

W.E.: Jeszcze nie wiem, jaki na-

prawdę jestem w tej sprawie. Ale z pew-

nością chcę się taki stawać. Świat się

globalizuje. Trwają ogromne ruchy mi-

gracyjne. Niezgoda na rzeczywistość,

próby zaprzeczania jej i podążania pod

prąd dziejów – to dopiero jest utopia.

K.M.: Ale to proces nie tylko gru-

powy. Również indywidualny. Ciekawi

mnie więc, wobec czego ty nie masz

tolerancji. Ja odkryłam w sobie takie

miejsca. Np. kiedy byłam w Paryżu i co

chwila w sposób nachalny zaczepiali

mnie Murzyni, po jakimś czasie mia-

łam ochotę im wypalić: spadać, czarnu-

chy. To wspomnienie zostało we mnie,

bo ważne było pytanie, które sobie za-

dałam. Jak to jest z tą moją tolerancją?

Pytanie bardzo istotne w moim roz-

woju. Do tego momentu myślałam, że

jestem tolerancyjna. A tu taki wybuch.

To samo czułam wśród Arabów, bo tam

„włażenie” na turystki jest tak nachal-

ne, że naprawdę trudno to znieść. Teraz

wiem, z czego wynika ich zachowanie

– nie zawsze z chamstwa i traktowania

przedmiotowego, tylko z tego, że oni

w ogóle są bliżej, bardziej się dotykają,

inaczej widzą kobiety. Będąc w Egipcie,

przeczytałam świetną książkę „Ukryty

wymiar” amerykańskiego antropologa

Edwarda Halla o traktowaniu prze-

strzeni między ludźmi. To mi pomogło

zrozumieć, co się tam dzieje i dlaczego.

– Nietolerancja więc wiąże się

z niewiedzą?

K.M.: Gdy poznajesz motywy dzia-

łania innego człowieka, jego kulturę,

inne uwarunkowania, zaczynasz go

rozumieć. Wzrost świadomości często

powoduje wzrost tolerancji. Nietole-

rancja karmi się myśleniem stereoty-

powym, arogancją, egocentryzmem,

przekonaniem, że się ma rację, że się

jest kimś lepszym. I strachem, że każda

inność nam zagraża.

W.E.: Inność to wyzwanie, to lu-

stro, w którym czasami niewygodnie

się przeglądać. Można zobaczyć w nim

jakąś wstydliwie ukrywaną lub nie-

Lepiej się żyje, kiedy człowiek nie czuje

nienawiści i agresji, nie boi się innych,

nie musi budować wokół siebie murów.

Gdy potrafi kochać i wspierać swoją córkę

z nieślubnym dzieckiem, syna geja...

jest dla mnie ważny. Wbrew pozorom

nie świadczy o tym, że jestem rasistką,

bo nią nie jestem. Ale jest dowodem na

to, że potraię być nieprzewidywalna

sama dla siebie. Człowiek powinien

sobie zdawać sprawę, że ma w sobie

wszystko. I czarne, i białe, i dużo sza-

rości. Szanuję reakcję, jaka się we mnie

spontanicznie pojawiła w kontakcie

z inwazyjną obcością. Taka reakcja jest

nieustannie obecna w świecie i ja ją

w sobie poczułam. Mogę ją więc teraz

lepiej zrozumieć u innych. Co nie zna-

czy, że ją pochwalam.

W.E.: Każdy ma jakieś granice.

Wiele bywałem w świecie i spotykałem

różnych ludzi, często z pozoru obcych,

a nawet wrogich, ale szybko okazywało

się, że wspólny ludzki wymiar, który

nas łączy, jest nieporównywalnie więk-

szy od tego, co różni. Niemniej w tych

kontaktach też musiałem przekraczać

swoje ulubione stereotypy i lęki. Czu-

łem wtedy, że dzięki temu się rozwijam,

że podążam we właściwym kierunku.

– Co psycholog sądzi o tole-

rancji? Kto ma szansę być bardziej

tolerancyjny?

K.M.: Jak mówiłam, ktoś, kto we-

wnątrz uważa się choć trochę za Kazi-

mierza Wielkiego. Czyli stabilny, ma-

jący poczucie sensu, dobrobytu, kto się

jakoś poukładał sam ze sobą.

W.E.: Z punktu widzenia psycho-

loga tolerancja ma same plusy. Lepiej

się żyje, kiedy człowiek nie czuje nie-

nawiści i agresji, nie boi się innych, nie

musi budować wokół siebie murów, by

się lepiej i bezpieczniej czuć.

K.M.: Gdy potrai kochać i wspie-

rać swoją córkę z nieślubnym dziec-

kiem, syna geja... Brak tolerancji jest

zarzewiem nieszczęść w rodzinach.

W.E.: Tolerancyjność nie zależy

od statusu, wykształcenia ani pozycji

społecznej. Wynika głównie z dojrza-

łości wewnętrznej, poczucia wartości

własnej i uniwersalnej więzi z ludźmi,

niezależnej od chwilowych uwarunko-

wań. Na wspomnianych już obozach

tolerancji prosiliśmy młodych ludzi,

by powiedzieli, z czym się utożsamia-

ją, jak odpowiedzą na pytanie: kim

jestem? Okazało się, że im bardziej

powierzchowna odpowiedź na to pyta-

nie, tym łatwiej o potencjalny konlikt

z innymi. Najmniej konliktogenną,

jednoczącą tożsamością jest postrzega-

nie siebie jako istoty ludzkiej. Gdy zda-

my sobie sprawę, że bez względu na to,

co nas różni, wszyscy jesteśmy ludźmi,

którzy pragną tego samego – miłości,

szczęścia i bezpieczeństwa – to stajemy

się stabilnie i głęboko tolerancyjni.

– Czyli do takiego poziomu świa-

domości należy dojść?

W.E.: Tak. Potrzebna jest zasad-

nicza przebudowa naszego poczucia

tożsamości. Czas rezygnować z tożsa-

mości opartej wyłącznie na poczuciu

przynależności do własnej, wąskiej

grupy etnicznej, kulturowej, rasowej

czy religijnej – i uzupełnić ją tożsa-

mością globalną i uniwersalną. W tym

sensie rozwijanie w sobie tolerancji jest

w istocie rozwijaniem w sobie ducha.

K.M.: Tym bardziej trzeba sobie

zdawać sprawę z tego, że nasza droga

ku temu widzeniu jest różna. Żeby do

czegokolwiek dojść, musimy stanąć

w prawdzie i zobaczyć, w jakim jeste-

śmy miejscu. Bez koloryzowania, wy-

pierania, udawania, zaprzeczania. Do-

magam się więc prawa dla polskiego

homogenizowanego serka. To też jest

tolerancja.

W.E.: Ale taki serek jest jeszcze lep-

szy, gdy dodać do niego rodzynki, nie-

co czekolady czy wanilii... Dodatki mu

nie szkodzą, nie naruszają jego pod-

stawowej konsystencji. Ksenofobicz-

ne nastawienie ogranicza, powoduje

wiele napięcia i zaprasza nieszczęście.

Nie warto tego kultywować. Nie umie-

my sobie wyobrazić, jaka będzie polska

rzeczywistość, gdy naprawdę otwo-

rzymy się na inność i różnorodność.

Dlaczego miałaby być gorsza niż teraz?

Będzie raczej bardziej kolorowa, przy-

jazna i przestronna. c

świadomą część siebie. I tylko od nas

zależy, co z tym zrobimy. Czy wykorzy-

stamy to spotkanie jako szansę na lep-

sze poznanie swoich ograniczeń i na

otwarcie, czy jeszcze bardziej zamknie-

my się w sobie i będziemy kultywować

iluzję własnej wyjątkowości i domina-

cji, dolewając swoje do morza strachu,

nienawiści i pogardy, w którym wszy-

scy razem kiedyś utoniemy.

– Tolerancja ma granice?

W.E.: Nie można być tolerancyj-

nym dla zachowań, które zagrażają

naszej albo czyjejś godności, wolności.

Zgoda na to nie jest tolerancją, tylko

uleganiem, pozwalaniem na inwazję.

Dużo ludzi tak robi, bo po prostu nie

umie stawiać granic. Jeśli ktokolwiek

zachowuje się w stosunku do nas agre-

sywnie, narusza naszą prywatność czy

intymność, nie wolno mu na to pozwa-

lać. Nawet jeśli rozumiemy, dlaczego to

robi. To właśnie stawianie granic uczy

tolerancji i wzajemnego szacunku.

K.M.: Mnie interesuje granica tole-

rancji we mnie. Jestem osobą myślącą,

świadomą, a jednak są sytuacje, w któ-

rych łapię się na pewnych odruchach,

jak w przypadku tego Paryża. A ty,

Wojtku? Nie odpowiedziałeś na moje

pytanie.

W.E.: Tak jak mówiłem, dostrze-

gam w sobie nietolerancję wobec

chamstwa, nieuczciwości, naruszania

granic i uniwersalnych wartości. Nie

będę tolerował tego, że ktoś kogoś chce

okraść, zmusić do czegoś czy zabić...

K.M.: Nie o taką nietolerancję mi

chodzi. Ale najwyraźniej ty czegoś ta-

kiego w sobie nie dostrzegasz. Moim

zdaniem jednak nikt nie jest od tego

wolny. Mój odruch nietolerancji do dziś

Tatiana Cichocka

86 | zwierciadło | WRZESIEŃ

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: