Świetlik - Euphrasia (Scrophulariaceae).
Opis.
W celach farmaceutycznych i tym samym leczniczych zbierane są różne gatunki i podgatunki świetlika.
1. Świetlik łąkowy - Euphrasia rostkoviana - roślina jednoroczna dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęziona, gruczołowato owłosiona; liście jajowate, zaostrzone, o 3-6 ząbkach z każdej strony; ulistnienie równoległe; kielich ogruczolony 4-ząbkowy; korona biała z fioletowym rysunkiem; warga dolna żółto plamista z fioletowymi prążkami; warga górna bladoliliowo nabiegła; pręcików 4; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do września. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na brzegach lasów, na pastwiskach i w zaroślach.
2. Świetlik wyprężony - Euphrasia stricta - roślina jednoroczna, nie owłosiona, dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęziona; liście dolne tępe; liście górne zaostrzone, z 4-7 ościstymi ząbkami z każdej strony; korona bladoliliowa lub biała, z żółtą plamką i z ciemnymi prążkami; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita; rośnie na pastwiskach, w lasach i na suchych zboczach gór.
3. Świetlik górski - Euphrasia montana - roślina Jednoroczna o łodydze rozgałęzionej, bardzo podobna do poprzedniego. Kwitnie od maja do sierpnia. Rośnie pospolicie w górach i na pogórzu, rzadziej na niżu.
4. Świetlik nadobny - Euphrasia picta - roślinka roczna rosnąca w Bieszczadach, w lasach podbieszczadzkich, w Karpatach Wschodnich i w Sudetach; łodyga nie jest rozgałęziona; liście okrągławojajowate z 3-5 ząbkami z każdej strony; kwiaty wargowe białe lub fioletowe.
5. Świetlik krótkogruczołkowy - łodyga wzniesiona, kędzierzawo omszona, rozgałęziona; liście dolne klinowate, tępe; liście górne eliptyczne lub lekko wudłużone z 3-5 ząbkami z każdej strony; kwiaty bladoliliowe lub niebieskawe z żółtą plamką i niebieskimi, bądź też czerwonymi pręcikami. Kwitnie od lipca do września. Roślina rośnie w Bieszczadach, w lasach podbieszczadzkich, w okolicach Lublina, na Pomorzu i na Kujawach (lasy, polany, ugory, łąki). Łacińska nazwa rośliny brzmi - Euphrasia brevipila.
6. Świetlik cienki - Euphrasia tenuis - łodyga nie jest rozgałęziona; liście tępe, brzegiem tępo ząbkowane. Rośnie w Karpatach, na Podkarpaciu, w Bieszczadach, rzadko na niżu. Jest bardzo podobny do świetlika krótkogruczołkowego.
Surowiec.
Surowcem farmakopealnym jest ziele świetlika - Herba Euphrasiae, FP I, II, III, IV, V. Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do 40°C. Surowiec można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich.
Uwaga! Wartość lecznicza ziele świetlika zachowuje tylko 12 miesięcy.
Skład chemiczny.
Surowce posiadają miedzy innymi alkaloidy, glikozydy irydoidowe (rhinantyn czyli rynantynę)oraz katalpol, olejek eteryczny, izorozyd, eukovozyd, glikozyd fenylopropanoidowy, glikozyd lignanowy, genipozyd, eufrozyd, mussaenozyd, kw. kawowy, kw. chlorogenowy, garbniki, saponiny, karotenoidy, gorycze, żywice, sole miedzi i magnezu, flawonoidy i in.
Działanie:
świetliki działają przeciwzapalnie, antyseptycznie, osłaniająco, żółciopędnie, moczopędnie i ściągająco; wzmagają wydzielanie śliny, soku żołądkowego i trzustkowego; usprawniają trawienie. Dzięki zawartości irydoidów świetliki działają silnie przeciwzpalnie, uspokajająco i przeciwbólowo. Skład chemiczny jest zmienny, zależny od wykorzystywanych gatunków żywicieli (patrz inne strony i publikacje H. Różańskiego). Może być przydatny w leczeniu chorób reumatycznych i stanów zapalnych mięśni szkieletowych.
Wskazania: zapalenie spojówek, silne łzawienie, opuchnięcie i zmęczenie oczu, zapalenie brzegów powiek, po urazach i po zabiegach chirurgicznych na oczach, zapalenie gruczołów i dróg łzowych, zapalenie gardła, jamy ustnej l migdałów, skąpomocz, zaburzenia trawienia, nieżyt jelit i żołądka, choroby zakaźne, niedostateczne wydzielanie żółci, kamica żółciowa, zastoje żółci, zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych, niedoczynność trzustki, zaparcia, kamica moczowa, schorzenia skórne wywołane przez gronkowce i paciorkowce (trądziki, niesztowice, liszaje, ropnie, liszajce, wyprzenia, ziarniaki, róża, zapalenie mieszków włosowych), po zatruciach, zaburzenia metaboliczne, reumatyzm, artretyzm. Ostatnio odkryto, że świetliki obniżają ciśnienie krwi.
Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 50 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 15-20 kg – 10-12 ml, 25-30 kg - 15-20 ml, 35-40 kg – 25-50 ml, 3-4 razy dz.
W przypadku chorób oczu i skórnych pić napar świetlikowy i jednocześnie stosować okłady 10-15 minutowe zmieniane co 5 minut. Niemowlętom przemywać chore oczy 3-4 razy dz. Zażywać także preparat mineralno-witaminowy, np. Vitaral – draż.
Nalewka świetlikowa (świetlikówka) Tinctura Euphrasiae: 1 szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki lub wina białego albo czerwonego; wytrawiać 28 dni} przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce. Stosować przy nadciśnieniu i chorobach oczu.
Rp. Nalewka świetlikowa - 10 ml
Nalewka kokoryczkowa - 10 ml
Nalewka arnikowa - 10 ml
Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 40 kropli. W przypadku wyżej wymienionych chorób stosować nie tylko wewnętrznie, ale i zewnętrznie (częste przemywanie schorzałego miejsca).
Wskazania: nadciśnienie, osłabienie serca, kłucie w sercu, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zastoje krwi i limfy, szum w uszach, zawroty głowy, miażdżyca, cukrzyca. Lek pewny w działaniu.
Lena.501