Psychologia
zaburzeń
vol.1
Robert C. Carson
James N. Butcher
Susan Mineka
- Przekład: ^ ???> ,,.?• ?/>???
Władysław Dietrich, Monika Gajdzińska,
Danuta Golec, Anna Kacmajor, Andrzej Karmoliński,
Tomasz Kudelski, Marek Orski, Agata Sulak,
Magda Ślósarska, Anna Tabaczyńska
; . .. ,?
GDAŃSKIE
WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE
Gdańsk 2003
Podręcznik akademicki dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu
Recenzje wydawnicze:
prof. dr hab. Lidia Grzesiuk
prof. dr hab. med. Adam Bilikiewicz
Tytuł oryginału:
Abnormal Psychology and Modern Life, Eleventh Edition by Robert C. Carson,
James N. Butcher, Susan Mineka, Copyright © 2000, Ali Rights Reserved.
Translation copyright © 2002 by Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne s.c.
Published by arrangement with the original publisher, Prentice Hali, Inc, a Pearson Education
Company.
Wszystkie prawa zastrzeżone. ^
Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowy wana
ani w żaden inny sposób reprodukowana lub odczytywana
w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody
Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego.
Wydanie pierwsze w języku polskim
Przekład: Monika Gajdzińska (rozdz. 3, 7, 8), Danuta Golec (rozdz. 17), Anna Kacmajor,
Agata Sulak (rozdz. 1, 11), Andrzej Karmoliński (rozdz. 16), Tomasz Kudelski (rozdz. 2),
Marek Orski (rozdz. 5, 12, 15, 18 i wstęp), Magda Ślósarska, Anna Tabaczyńska
i Władysław Dietrich (rozdz. 4, 6, 9, 10, 13, 14)
Edytor: Anna Świtajska
Redakcja naukowa: Małgorzata Toeplitz-Winiewska
Redakcja naukowa słownika: Helena Sęk
Redakcja polonistyczna: Janina Wunderlich
Opracowanie techniczne: Sylwia Kot
Korekta: zespół
Opracowanie graficzne: Piotr Geisler
Projekt okładki: Agnieszka Wójkowska
Fotografia na okładce: Corel Corporation
Wskazówki dla bibliotekarzy:
1/ psychologia ogólna 2/ psychopatologia 3/medycyna 4/ psychiatria 5/ psychologia kliniczna
ISBN 83-89120-17-8
Druk: Druk Intro, Inowrocław.
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne s.c.
ul. Bema 4/1 a, 81 -753 Sopot, tel./fax 058/551 -61 -04, 551 -1
e-mail: gwp@gwp.gda.pl
http://www.gwp.pl
1-01
O KSIĄŻCE..................................15
WSTĘP DO WYDANIA POLSKIEGO.................21
O AUTORACH................................23
ROZDZIAŁ I. ,-:???.
PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ:
ZARYSOGÓLNY ...................25
CO ROZUMIEMY POD POJĘCIEM ZABURZENIA
ZACHOWANIA? ..............................29
Problemy z definiowaniem......................30
Definicja zaburzenia psychicznego w DSM-IV...........30
Zaburzenie psychiczne w kontekście wpływów
kulturowych ................................31
Zaburzenie psychiczne jako zachowanie
nieprzystosowane ............................33
KLASYFIKACJA ZABURZEŃ ZACHOWANIA ...........33
Rzetelność i trafność ..........................34
Różne modele klasyfikacji ......................36
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych w DSM .........37
Ocena i diagnoza.............................46
Zespoły zajmujące się zdrowiem psychicznym........48
ROZPOWSZECHNIENIE ZABURZEŃ ZACHOWANIA .....51
BADANIA W DZIEDZINIE PSYCHOLOGII ZABURZEŃ ... .55
Obserwacja zachowania........................55
Tworzenie hipotez na temat zachowania............56
Dobieranie próby i uogólnianie ..................57
Różnica między korelacją a związkiem
przyczynowym ..............................59
Metody doświadczalne w psychologii zaburzeń.......62
Studium przypadku...........................65
Strategia retrospektywna i oceny szans ............66
PODEJŚCIE REPREZENTOWANE W TEJ KSIĄŻCE .......67
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE....................69
STRESZCZENIE...............................73
WAŻNIEJSZE TERMINY.........................74
ROZDZIAŁ 2.
HISTORYCZNE POGLĄDY
NA ZABURZONE ZACHOWANIE .....75
POGLĄDY NA ZABURZONE ZACHOWANIE
W STAROŻYTNOŚCI............................76
Demonologia, bogowie i magia ..................77
Wczesne pojęcia medyczne Hipokratesa............78
Wczesne filozoficzne koncepcje świadomości
i psychiki...................................79
Późniejsze poglądy greckie i rzymskie.............79
POGLĄDY NA ZABURZENIA PSYCHICZNE r <>.??»,:, ?
W ŚREDNIOWIECZU...........................81
KU PODEJŚCIOM HUMANITARNYM................85
Narodziny podejścia naukowego w Europie..........85
Powstanie pierwszych azylów i schronisk ...........87
Reforma humanitarna.........................89
Dziewiętnastowieczne poglądy na przyczyny
i leczenie zaburzeń psychicznych.................94
Postawy wobec zdrowia psychicznego na początku
XX wieku...................................95
POCZĄTKI EPOKI WSPÓŁCZESNEJ .................96
Ustalenie związku między mózgiem i zaburzeniem
psychicznym ................................97
Ustalenie psychologicznej podstawy zaburzenia
psychicznego................................99
Rozwój badań psychologicznych.................103
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE ...................107
STRESZCZENIE..............................109
WAŻNIEJSZE TERMINY
.111
ROZDZIAŁ 3 ...-, „,..,
PRZYCZYNY ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH I POGLĄDY
NA PSYCHOLOGIĘ ZABURZEŃ .......113
PRZYCZYNY I CZYNNIKI RYZYKA WYSTĄPIENIA
ZABURZONEGO ZACHOWANIA..................114
Warunki konieczne, wystarczające i znaczące.......115
Sprzężenie zwrotne i mechanizm
samonapędzania się zaburzonych zachowań .......116
Model podatność - stres ......................117
MODELE I POGLĄDY WYJAŚNIAJĄCE ZABURZONE
ZACHOWANIA ..............................120
Trafność poglądów...........................120
Podejście wielowymiarowe, eklektyczne i integrujące .121
PERSPEKTYWA BIOLOGICZNA...................121
PRZYCZYNY BIOLOGICZNE.....................122
Zaburzenia równowagi neuroprzekaźników
i hormonów................................122
Podatność genetyczna........................126
Skłonności konstytucjonalne....................132
Dysfunkcja mózgu i plastyczność nerwowa.........135
Deprywacja lub uszkodzenia fizyczne.............136
Wpływ perspektywy biologicznej ................139
PERSPEKTYWA PSYCHOSPOŁECZNA...............140
Perspektywa psychodynamiczna ................140
Perspektywa behawioralna ....................153
Perspektywa poznawczo-behawioralna ...........158
Konsekwencje przyjęcia określonej perspektywy.....161
PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE.................162
Nasze widzenie świata i siebie ..................163
Wczesna deprywacja lub uraz ..................166
Nieadekwatne style rodzicielskie ................171
Małżeńska niezgoda i rozwód ..................175
Zaburzone relacje z rówieśnikami ...............177
PERSPEKTYWA SPOŁECZNO-KULTUROWA...........180
Wpływ czynników społeczno-kulturowych
w różnych kulturach .........................180
Wpływy społeczno-kulturowe w naszym
społeczeństwie..............................185
CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE..............185
Środowisko społeczno-kulturowe ................186
Patogenne wpływy społeczne...................187
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE ...................190
STRESZCZENIE..............................192
WAŻNIEJSZE TERMINY........................194
ROZDZIAŁ 4.
STRES I ZABURZENIA
PRZYSTOSOWANIA ...............195
CZYM JEST STRES?...........................196
Rodzaje stresów.............................197
Czynniki predysponujące do stresu...............200
Radzenie sobie ze stresem.....................205
ODDZIAŁYWANIE CIĘŻKIEGO STRESU .............208
Biologiczne następstwa stresu ..................209
Psychologiczne następstwa długotrwałego stresu ____214
ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA:
REAKCJA NA STRESORY ŻYCIA CODZIENNEGO.......215
Stres spowodowany bezrobociem................216
Stres wywołany żałobą........................218
Stres spowodowany rozwodem lub separacją.......219
ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO: .. ~.
REAKCJE NA KATASTROFY......................220
Przyczyny stresu pourazowego .................227
Uraz spowodowany gwałtem...................228
Uraz kombatanta wojennego...................230
Poważne zagrożenie osobistego
bezpieczeństwa.............................238
LECZENIE ZABURZEŃ STRESOWYCH
I ZAPOBIEGANIE IM..........................242
Zapobieganie stresowi i zmniejszanie go ..........242
Leczenie symptomów zespołu stresu pourazowego .. .244
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE...................247
STRESZCZENIE..............................248
WAŻNIEJSZE TERMINY........................249
ROZDZIAŁ 5.
ZABURZENIA NA TLE LĘKOWYM ... .251
OBJAWY STRACHU ILP......................253
PRZEGLĄD ZABURZEŃ LĘKOWYCH ...............255
FOBIE ....................................255
Fobie specyficzne............................256
Fobia społeczna.............................266
ZESPÓŁ PANIKI Z AGORAFOBIĄI BEZ NIEJ .........271
Różnica między paniką a lękiem ................272
Agorafobia ................................273
Występowanie oraz początek zespołu paniki
i agorafobia i bez niej........................274
Współwystępowanie zespołu paniki
z innymi zaburzeniami .......................275
Okoliczności pierwszego napadu paniki ...........276
Czynniki biologiczne w zespole paniki ............276
Czynniki poznawcze i behawioralne
w zespole paniki ............................279
Leczenie zespołu paniki i agorafobii..............284
ZESPÓŁ UOGÓLNIONEGO LĘKU .................287
Charakterystyka ogólna.......................287
Zachorowalność oraz początek choroby...........289
Choroby towarzyszące........................290
Przyczyny psychospołeczne ....................291
Przyczyny biologiczne ........................296
Leczenie zespołu uogólnionego lęku..............297
ZABURZENIE OBSESYJNO-KOMPULSYJNE..........298
Zachorowalność oraz początek choroby ...........300
Charakterystyka zaburzenia
obsesyjno-kompulsyjnego .....................300
Przyczyny psychospołeczne ....................303
Przyczyny biologiczne ........................307
Leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego......311
OGÓLNE PRZYCZYNY SPOŁECZNO-KULTUROWE
WSZYSTKICH ZABURZEŃ LĘKOWYCH..............312
Kulturowe różnice źródeł niepokoju..............312
Taijin Kyofusho .............................313
LECZENIE I JEGO WYNIKI ......................314
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE ...................315
STRESZCZENIE..............................316
WAŻNIEJSZE TERMINY........................317
ROZDZIAŁ 6.
ZABURZENIA NASTROJU
I SAMOBÓJSTWA .................319
CZYM SĄ ZABURZENIA NASTROJU?...............320
Częstość występowania zaburzeń nastroju .........321
Depresja na przestrzeni życia ..................323
ZABURZENIA AFEKTYWNE JEDNOBIEGUNOWE.......323
Depresje, które nie są zaburzeniami nastroju.......324
Łagodne i umiarkowane zaburzenia depresyjne.....327
Wielka depresja.............................329
ZABURZENIA DWUBIEGUNOWE .................334
Cyklotymia ................................334
Zaburzenia efektywne dwubiegunowe............336
Zaburzenie schizoafektywne ...................340
PRZYCZYNY ZABURZEŃ JEDNOBIEGUNOWYCH......341
Przyczyny biologiczne ........................341
Przyczyny psychospołeczne ....................348
Depresja jednobiegunowa: typy modeli
podatność - stres ...........................351
PRZYCZYNY ZABURZEŃ DWUBIEGUNOWYCH .......369
Przyczyny biologiczne ........................370
Przyczyny psychospołeczne ....................372
CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE
A ZABURZENIA AFEKTYWNE
JEDNOBIEGUNOWE I DWUBIEGUNOWE ...........374
Różnice międzykulturowe w objawach depresji......375
Wiara w samowystarczalność...................376
Łagodzenie strat ............................376
Różnice demograficzne w Stanach Zjednoczonych____377
LECZENIE I JEGO WYNIKI......................379
Farmakoterapia i leczenie wstrząsami
elektrycznymi..............................379
Psychoterapia ..............................382
SAMOBÓJSTWO ............................385
Obraz kliniczny i przyczyny samobójstw...........386
AmbiwalencJD samobójcza .....................393
Zapobieganie samobójstwom i interwencje.........395
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE...................398
STRESZCZENIE..............................400
WAŻNIEJSZE TERMINY........................401
ROZDZIAŁ 7.
ZABURZENIA SOMATOFORMICZNE
I DYSOCJACYJNE..................403
ZABURZENIA SOMATOFORMICZNE...............404
Zaburzenie somatyzocyjne.....................405
Hipochondria...............................406
Zaburzenie bólowe ..........................409
Zaburzenia konwersyjne ......................411
Rozróżnienie konwersji od symulowania
i zaburzenia pozorowanego....................416
Okoliczności przyspieszające wystąpienie zaburzenia .416
Przyczyny zaburzeń somatoformicznych ..........417
Leczenie i jego wyniki ........................419
ZABURZENIA DYSOCJACYJNE...................420
Amnezja dysocjacyjna i fuga ...................421
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości..............423
Zaburzenie depersonalizacyjne .................427
Przyczyny zaburzeń dysocjacyjnych..............428
Leczenie i jego wyniki ........................433
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE ...................435
STRESZCZENIE..............................437
WAŻNIEJSZE TERMINY........................438
ROZDZIAŁ 8.
ZABURZENIA ODŻYWIANIA
I INNE SZKODLIWE
DLA ZDROWIA FIZYCZNEGO
CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE.......439
ZABURZENIA ODŻYWIANIA ....................443
Różnice wynikające z pici......................443
Obraz kliniczny i kryteria diagnostyczne w anoreksji .444
Obraz kliniczny i kryteria diagnostyczne w bulimii .. .444
Różnice diagnozowania.......................446
Rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania..........446
Ogólne ryzyko i przyczyny zaburzeń odżywiania____449
Zagrożenia i przyczyny anoreksji i bulimii .........453
Leczenie i jego wyniki ........................456
OGÓLNE CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE
W ZDROWIU I CHOROBIE......................458
Zdrowie, postawy i umiejętności radzenia sobie
w różnych sytuacjach życiowych.................459
Czynniki psychospołeczne i układ immunologiczny .. .461
CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE I CHOROBA
WIEŃCOWA SERCA...........................467
Nadciśnienie pierwotne .......................467
Choroba wieńcowa serca i wzorzec zachowania
typu A....................................469
OGÓLNE PRZYCZYNY CHOROBY SOMATYCZNEJ......477
Przyczyny biologiczne........................477
Czynniki psychospołeczne .....................479
Czynniki społeczno-kulturowe ..................481
LECZENIE I JEGO WYNIKI......................482
Środki farmakologiczne.......................482
Środki psychospołeczne .......................483
Środki społeczno-kulturowe....................486
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE ...................486
STRESZCZENIE..............................487
WAŻNIEJSZE TERMINY........................488
ROZDZIAŁ 9.
ZABURZENIA OSOBOWOŚCI .......489
KLINICZNE CECHY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI........491
Pięć kryteriów DSM-IV........................492
Trudności z rozpoznawaniem zaburzeń osobowości.. .493
KATEGORIE ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI.............494
Osobowość paranoiczna.......................496
Schizoidalne zaburzenie osobowości..............497
Schizotypowe zaburzenie osobowości.............499
Histrioniczne zaburzenie osobowości .............501
Osobowość narcystyczna ......................502
Antyspołeczne zaburzenie osobowości ............505
Osobowość typu borderline ....................506
Osobowość unikająca.........................508
Osobowość zależna..........................510
Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości .....512
Tymczasowe kategorie zaburzeń osobowości
w DSM-IV .................................514
Przegląd zaburzeń osobowości..................515
PRZYCZYNY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI ............517
Czynniki biologiczne .........................518
Czynniki psychologiczne.......................519
Czynniki społeczno-kulturowe ..................520
LECZENIE I JEGO WYNIKI......................521
Dostosowanie technik terapeutycznych
do zaburzeń osobowości ......................523
Leczenie osobowości typu borderline .............524
Leczenie innych zaburzeń osobowości ............525
ANTYSPOŁECZNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI
I PSYCHOPATIA .............................526
Różnice...................................527
Obraz kliniczny.............................529
Wzorce zachowania..........................532
Przyczyny.................................534
Leczenie i jego wyniki ........................541
PROBLEMY NIEROZWIĄZANE ...................546
STRESZCZENIE..............................549
WAŻNIEJSZE TERMINY........................550
ROZDZIAŁ 10.
ZABURZENIA ZWIĄZANE
Z SUBSTANCJAMI
PSYCHOAKTYWNYMI
I INNE WYWOŁANE
PRZEZ UZALEŻNIENIA.............551
NADUŻYWANIE ALKOHOLU I UZALEŻNIENIE........553
Rozpowszechnienie, współwystępowanie
i demograficzny aspekt alkoholizmu .............555
Obraz kliniczny nadużywania alkoholu
i uzależnienia ..............................557
Czynniki biologiczne w nadużywaniu i uzależnieniu
od alkoholu oraz innych substancji...............564
Czynniki psychologiczne w nadużywaniu
alkoholu i uzależnieniu .......................568
Czynniki społeczno-kulturowe ..................574
Leczenie i jego wyniki ........................575
NADUŻYWANIE SUBSTANCJI I UZALEŻNIENIE .......585
Opium i jego pochodne .......................588
Kokaina i amfetaminy........................594
Barbiturany................................598
LSD i pochodne - halucynogeny ................599
Marihuana ................................601
INNE ZABURZENIA ZWIĄZANE Z UZALEŻNIENIAMI .. .603
Hiperotylość ...............................603
...
Danuskazet