Kazimierz Wielki
Wstępując na tron miał 23 lata. Był jedynym żyjącym synem Władysława Łokietka, Stefan zmarł w 1306 roku, Władysław gdy Kazimierz miał dwa lata. Miał także 3 siostry: Kunegundę (1310- małżeństwo z księciem Bernardem świdnickiem), Elżbietę (1320 – żona króla węgierskiego Karola Roberta), Jadwiga (zmarła wcześnie).
- gdy bawił na dworze swojego szwagra na Węgrzech wywołał pewien skandal;
- bitwie pod Płowcami nie wykazał się szczególnym męstwem; prawdopodobnie uciekł z pola bitwy;
1331 – Łokietek powierzył mu namiestnictwo w Wielkopolsce i na Kujawach; udało mu się odzyskać z rąk książąt głogowskich Kościan i kilka mniejszych miast;
25 kwietnia 1333 roku odbyła się koronacja Kazimierza na króla Polski. Obrzędu dokonał arcybiskup gnieźnieński Janisław.
Państwo odziedziczone po Łokietku składało się z dwóch dzielnic: Wielkopolski i Małopolski. Ziemią łęczycką i sieradzką władali książęta kujawscy.
Część płocka Mazowsza od 1329 roku była lennem czeskim. Siemowit II wizeński i Trojden I czerski nie uznali zwierzchnictwa Jana Luksemburczyka oraz króla Polski.
Kujawy i ziemia dobrzyńska znajdowały się pod okupacją państwa zakonnego. Podobnie było z Pomorzem Gdańskim.
Księstwa na Śląsku w większości znajdowały się pod zwierzchnością lenną króla Czech. Księstwa wrocławskie i głogowskie już były jego własnością. Niezależne od Czech były księstwa: świdnickie, jaworskie i ziębickie.
Umierający Władysław Łokietek zobligował Kazimierza do odebrania ziem, które zagarnął zakon krzyżacki – Pomorza Gdańskiego, Kujaw i ziemi dobrzyńskiej.
Między Andegawenami, Luksemburgami, Wittelsbachami i państwem zakonnym
Podstawą polityki zagranicznej Kazimierza Wielkiego był sojusz z Węgrami. Ważnym aspektem tego było małżeństwo Elżbiety Łokietkówny z królem węgierskim.
Jeszcze przed koronacją Kazimierz doprowadził do przedłużenia o kolejny rok rozejmu z krzyżakami zawartego w 1332 roku. Niedługo po tym zawarty został układ pokojowy z Brandenburgią, którą od 1323 roku, po wygaśnięciu Askańczyków, rządzili Wittelsbachowie. Układ ten dotyczył jedynie wspólnego zwalczania rozbojów, ale rozluźnił trochę kleszcze luksembursko-krzyżackie, których Brandenburgia była ważnym elementem.
Całość wysiłków króla szła w kierunku zakończenia konfliktu z Krzyżakami. Przestano liczyć się z arbitrażem Karola Roberta i Jana Luksemburczyka. Pewniejsza wydawała się droga procesu kanonicznego. Zwrócono się do dworu papieskiego w Awinionie. Papież Jan XXIII 10 kwietnia 1334 roku wydał bullę, w której nakazał legatowi Galhardowi de Carceribus, aby doprowadził do zawarcia pokoju między Polską a zakonem krzyżackim.
W międzyczasie przygotowano preliminaria sojuszu z Brandenburgią. Przewidywano małżeństwo syna cesarza niemieckiego, brata margrabiego brandenburskiego, z córką Kazimierza Wielkiego, Elżbietą.
W tym czasie dyplomacja polska wynegocjowała w 1335 roku roczny rozejm z Luksemburczykiem. Zbliżał się arbitraż królów Czech i Węgier, więc zaczęto liczyć na jego życzliwsze stanowisko. Ratyfikacja preliminariów była odwlekana, co było także pewną formą nacisku na władcę Czech. Sprzyjała także temu sytuacja dyplomatyczna Jana Luksemburczyka. Podjął on zabiegi o przejęcie spadku po księciu karynckim Henryku, byłego króla Czech. Do spadku tego pretendowali także Habsburgowie i Wittelsbachowie.
W czerwcu tego roku znowu przedłużono o rok rozejm z zakonem.
W sierpniu doszło do spotkania poselstw polskich i czeskich w węgierskim Trenczynie. Czesi deklarowali chęć zrzeczenia się roszczeń do tronu polskiego. W zamian liczyli, że Kazimierz zrezygnuje z praw do księstw wrocławskiego i głogowskiego oraz tych, które złożyły hołd.
W listopadzie 1335 roku odbył się zjazd w Wyszegradzie. Wzięli w nim udział królowie Karol Robert, Jan Luksemburczyk i Kazimierz Wielki. Miał zapaść tam wyrok w sprawie z zakonem. Oczekiwano również, że ratyfikowane zostaną preliminaria trenczyńskie. Obrady rozpoczęły się 1 listopada. Postanowienia trenczyńskie nie zostały ratyfikowane, ale przyjęto inne rozwiązanie: Kazimierz Wielki miał zapłacić 30 tysięcy kóp groszy praskich w zamian za zrzeczenie się roszczeń do polskiej korony.
W sporze polsko-krzyżackim zdecydowano, że zakon zwróci jedynie Kujawy. Dokonano jednak korekty i zdecydowano, że zwrócona zostanie także ziemia dobrzyńska, należąca do Władysława Garbatego.
Na zjeździe zdecydowano także, że córka Kazimierza, Elżbieta wyjdzie za wnuka Jana Luksemburczyka, Jana.
W drodze powrotnej z Wyszegradu Kazimierz przyjechał do Pragi, gdzie obaj monarchowie manifestowali swój sojusz. W czerwcu 1336 roku król Polski brał udział w wyprawie Luksemburczyka przeciw Habsburgom.
Kazimierz Wielki po wyroku wyszegradzkim postarał się o wszczęcie kolejnego procesu kanonicznego przeciwko Krzyżakom. W Awinionie złożona została skarga na zakon, kurii przyrzeczono połowę zasądzonej kwoty.
Do 24 czerwca 1336 roku Kazimierz deklarował uznanie wyroku wyszegradzkiego, bo chciał doprowadzić do przedłużenia rozejmu o kolejny rok.
W marcu 1337 roku, przy okazji wyprawy do Prus, w Inowrocławiu doszło do spotkania Jana Luksemburczyka z Kazimierzem Wielkim. Chciano sfinalizować wtedy sprawę sporu Polski z Krzyżakami. Na życzenie Jana przygotowano komplet szkicu dokumentów. Jeden z nich miał wystawić Karol Robert, co pozwalało przeciągać całą sprawę, bo nie uczestniczył w zjeździe inowrocławskim. Aby ratyfikować ów dokument musiał udać się na Węgry.
Niedługo po tym Kazimierz wystąpił do Stolicy Apostolskiej z prośbą o wszczęcie przeciwko zakonowi postępowania kanonicznego.
Zimą 1338 roku doszło do zbliżenia między Andegawenami i Luksemburgami. 1 marca Karol Robert i jego syn Ludwik przyrzekli pomoc Karolowi IV Luksemburgowi. Luksemburgowie zobowiązali się wesprzeć dwór andegaweński w staraniach o koronę polską, gdyby Kazimierz nie miał męskiego potomka. Gwarancją tego sojuszu miało być małżeństwo Ludwika z córką Karola IV, Małgorzatą.
Pogorszyły się również stosunki Kazimierza z Wittelsbachami. W lipcu 1338 roku cesarz Ludwik IV wystawił zakonowi dokument, w którym wziął państwo zakonne, jako państwo Rzeszy, pod swoją opiekę. Polska została oskarżona o działania przeciwko zakonowi.
4 maja 1338 roku Benedykt XII powołał sędziów do przeprowadzenia procesu kanonicznego między Polską a państwem zakonnym. Mianowani zostali legat papieski Galhard de Cerceribus i Piotra, kanonika francuskiego.
W tym samym roku doszło do następnego zjazdu w Wyszegradzie. Uczestniczyli w nim: Karol Robert, Kazimierz III Wielki, książę halicko-włodzimierski Jerzy II i Jan Luksemburczyk. Król polski potwierdził prawo do sukcesji dla Andegawenów. Jerzy II uczynił Kazimierza swoim sukcesorem na Rusi halicko-włodzimierskiej, gdyby nie miał naturalnego dziedzica. Karol Robert obiecał nie przeszkadzać Kazimierzowi w sprawach Rusi. Luksemburgowie zobowiązali się nie przeszkodzić w rozpoczęciu procesu z Krzyżakami. Kazimierz II zobowiązał się w zamian zrzec praw do zhołdowanych księstw śląskich i księstwa płockiego.
Proces roku 1339 odbył się w Warszawie, czyli na gruncie neutralnym. Sędziami byli ludzie obcy. Rozpoczął się on 4 lutego. Przesłuchano 126 świadków. Wyrok ogłoszono 15 września 1339 roku. Zakon został zobowiązany do zwrotu wszystkich ziem zabranych Polsce oraz zapłacenia odszkodowania 194,5 tys. grzywien.
Krzyżacy po ogłoszeniu wyroku wystąpili z apelacją do Stolicy Apostolskiej. 22 czerwca 1341 roku papież powołał komisję, która miała zakończyć trwający spór. Powołał do niej biskupów miśnieńskiego, krakowskiego i chełmińskiego.
Benedykt XII bullą z 18 lipca 1341 roku poinformował Kazimierza, że nie może zatwierdzić wyroku sądu warszawskiego z powodu pewnych braków.
Wiosną 1342 roku zmarł Benedykt XII. Klemens V wywierał nacisk na komisję biskupów.Również dwór praski chciał doprowadzić do rozstrzygnięcia konfliktu polsko-krzyżackiego.
W maju 1339 roku zmarła żona Kazimierza, Aldona-Maria. Luksemburgowie chcieli związać króla Polski ze sobą przez małżeństwo z córką Jana, Małgorzatą. W lipcu 1341 roku doszło do zawarcia w Pradze układu. Obie strony zobowiązały się do wzajemnej pomocy wojskowej. Miał on wejść w życie w przypadku nie dojścia do małżeństwa z Małgorzatą, która zaczęła ciężko chorować. 11 lipca zmarła, ale nie poinformowano o tym Kazimierza. Pertraktacje zostały zakończone 13 lipca.
29 września 1341 roku Kazimierz zawarł małżeństwo z Adelajdą, córką zaprzyjaźnionego z Luksemburgami landgrafa Hesji.
W maju 1343 roku król Kazimierz zawarł sojusz z książętami Pomorza Zachodniego: Bogusławem V, Barnimem IV i Warcisławem V. Gwarancją sojuszu miało być małżeństwo córki Kazimierza, Elżbiety z Bogusławem V.
W 1343 roku w Kaliszu został zawarty pokój wieczysty z zakonem krzyżackim. Został on zaprzysiężony przez króla Polski i wielkiego mistrza zakonu Rudolfa Koeniga. 23 lipca we wsi Wierzbiczany przekazali sobie oni pocałunek pokoju.
- Pomorze Gdańskie pozostało w rękach zakonu jako wieczysta jałmużna króla Polski;
- zakon otrzymywał ziemię chełmińską;
- Kazimierz zrzekł się tych terytoriów w swoim imieniu i jego andegaweńskich sukcesorów;
- król Polski zrzekł się tytułu „pana Pomorza” i usunął go ze swojej pieczęci;
- Polska otrzymywał Kujawy i ziemię dobrzyńską;
Kazimierz wysłał do Stolicy Apostolskiej poselstwo z prośbą o zatwierdzenie zawartego pokoju.
Włączenie do Polski Rusi halicko-włodzimierskiej
7 kwietnia 1340 roku otruty przez bojarów został książę halicko-włodzimierski Jerzy II. Nie pozostawił po sobie męskiego potomka, więc zgodnie z umową wyszegradzką tron miał zająć Kazimierz Wielki.
Niedługo po tym król Polski wyruszył z oddziałem rycerstwa na Ruś. Według Rocznika Traskiego dotarł do Lwowa, stamtąd zabrał wielu ludzi i a gród splądrował i spalił.
Około 24 czerwca 1340 roku Kazimierz po raz drugi wyprawił się na Ruś. Wzięło w niej udział więcej rycerstwa. Króla wsparł także Karol Robert. Polski monarcha musiał działać szybko, bo tereny te chcieli zająć Litwini. Mongołowie zaś uważali te tereny za swoje ziemie.
W roku 1340 Polakom udało się zająć Ruś halicką. Część włodzimierską zajęli Litwini. Król swoim namiestnikiem uczynił bojara Dymitra Detkę i wyposażył go w książęce kompetencje.
W latach 1341-1348 nic nie wiemy o działaniu króla Polski na Rusi. Dopiero w 1349 roku uaktywnił on swoją politykę ruską. Kazimierz Wielki zajął wtedy Ruś włodzimierską, a Lubarta Giedyminowica przeniósł do Łucka. Wykorzystał ówczesną sytuację polityczną, bo zawarł porozumienie z Tatarami, król węgierski był zajęty sprawami Dalmacji, Litwa była osłabiona wojną z zakonem krzyżackim.
Sukcesy Kazimierza II zaniepokoiły Ludwika I Wielkiego. Doprowadził on do renegocjacji umowy polsko-węgierskiej dotyczącej spraw ruskich. Król Węgier wystawił 4 kwietnia dokument, w którym stwierdzał, że Królestwo Rusi przeszło niegdyś na królów węgierskich. Może ono się połączyć z Polską, jedynie wtedy gdy tron Polski obejmą Andegawenowie. Zaś gdyby Kazimierz miał męskie potomstwo, Węgry miały prawo wykupić Ruś od Polski za 100 tysięcy florenów.
Wydarzenia roku 1349 poruszyły także Litwinów, którzy zaczęli prowadzić najazdy odwetowe. W połowie maja 1350 roku najechali ziemię łęczycką i Ruś. Zajęli Włodzimierz, Bełz i Brześć. Dotarli do Lwowa i Halicza, spustoszyli ziemię sandomierską i radomską. Kazimierz Wielki zdecydował się zawrzeć pokój, który pozostawiał w rękach Litwinów Ruś włodzimierską.
W roku 1351 Polacy i Węgrzy zorganizowali wyprawę przeciwko Litwie. Stolica Apostolska zwolniła Polskę z połowy dziesięciny, którą przeznaczono na walkę z poganami.
Wojska węgierskie połączyły się z polskimi w Krakowie. 13 lipca dotarły do Sandomierza. W Lublinie ciężko zachorował Kazimierz Wielki, polscy panowie złożyli Ludwikowi przysięgę, że przyjmą go jako swojego króla.
Ludwik wyruszył ku granicy z Litwą. Na rozmowy z nim udał się Kiejstut. 15 sierpnia zawarto porozumienie w sprawie przyjęcia chrztu przez Kiejstuta, utworzenia arcybiskupstwa litewskiego. Nastąpiło przymierze Litwy, Polski i Węgier. Aby dopełnić postanowień, Kiejstut został poprowadzony na Węgry, gdzie miał przyjąć chrzest. Pilnować mieli go Polacy. Trzeciego dnia udało się Kiejstutowi uciec.
Kolejna wyprawa polsko-węgierska wyruszyła zimą roku 1352. Obie armie spotkały się 21 marca pod Bełzem. Oblężenie grodu nie powiodło się i przyniosło wielkie straty. Oblegający musieli się wycofać.
Wiosną 1352 roku na Ruś spadł najazd mongolski. Papież Klemens V wezwał Polskę, Czechy i Węgry do krucjaty przeciwko Tatarom. Król wymógł na metropolicie gnieźnieńskim przekazanie kosztowności na przygotowanie wyprawy.
Kazimierz dotarł na Ruś i zmusił Litwinów do zawarcia rozejmu 1 października. Polska zatrzymała Ruś halicką, Litwini utrzymali Ruś włodzimierską. Obie strony były zobowiązane do wzajemnej pomocy w razie zagrożenie ich terytoriów, z wyłączeniem Rusi.
Pokój nie trwał długo. Latem 1353 roku książę Lubart najechał Lwów i Halicz. W październiku Kazimierz zdobył już Bełz.
Król Polski wymógł na Stolicy Apostolskiej ponowne wezwanie do krucjaty przeciwko Litwie i Tatarom. W 1355 roku wyprawę polskiego władcy wsparli Tatarzy i Węgrzy, nie uczynił tego jednak zakon krzyżacki. Efektem tego przedsięwzięcia było zdobycie Włodzimierza
W roku 1356 zostało zawarte kolejne porozumienie polsko-litewskie. Pewną rolę w tym układzie odegrali Tatarzy.
Do roku 1366 sytuacja na Rusi i stosunki z Litwą były stabilne. W roku 1366 Kazimierz wyprawił się na księcia Lubarta. Pozostali książęta litewscy wspierali polskiego monarchę. W roku tym zawarto pokój. Większą część Rusi włodzimierskiej przejął król Polski.
Wraz z umacnianiem polskiej władzy na Rusi halicko-włodzimierskiej, postępowała także misja katolicka. Tworzyła się organizacja Kościoła katolickiego. Polityka władcy względem innych wyznań była tolerancyjna. W 1356 roku przyznał przywilej swobodnego wyznania Rusinom, Ormianom, Żydom, Saracenom i Tatarom. W 1367 roku w Haliczu powstała metropolia Kościoła łacińskiego, w której skład weszły biskupstwa chełmskie, włodzimierskie i lwowskie. Na początku XV wieku metropolia została przeniesiona do Lwowa.
Śląsk, Mazowsze i Pomorze Zachodnie w polityce Kazimierza III Wielkiego
9 lutego 1393 roku Kazimierz Wielki zrzekł się prawa do nabytych przez Luksemburgów księstw śląskich. Jednak w zamyśle króla nie było to posunięcie na trwałe. Kiedy tylko nadarzyła się okazja, przystąpił do rewindykacji księstwa wschowskiego. W 1342 roku zmarł Henryk IV Wierny, książę żagański, jego syn Henryk V Żelazny odmówił złożenia hołdu lennego Luksemburgom. Kazimierz wykorzystał moment, że Henryk przestał być wasalem i postanowił odebrać mu ziemię wschowską. W 1343 roku król zajął Wschowę i zdewastował władztwo Henryka. W czasie najazdu na Ścinawę jeden z oddziałów wyruszył na Oleśnicę, której książę, Konrad I, był wasalem Czech.
W 1342 roku papieżem został Klemens VI, który zdecydowanie opowiadał się przeciwko Wittelsbachom. Do rozprawy z nimi wciągnął Luksemburgów. Na przełomie 1344 i 1345 roku powstał sojusz Polski i brandenburskim dworem Wittelsbachów. Przymierze zostało umocnione małżeństwem córki Kazimierza, Kunegundy z synem cesarza, Ludwikiem.
W marcu 1345 roku na rozkaz polskiego króla uwięziono w Kaliszu Karola Luksemburczyka, który powracał z misji pruskiej.
Siostrzeniec Kazimierza, Bolko II Mały, książę świdnicki, był zwolennikiem Ludwika IV Bawarskiego. W roku 1345 popadł w konflikt z Janem Luksemburczykiem. Król Czech najechał jego księstwo. Kazimierz Wielki w odwecie uderzył na księstwo opawskie. Na Kraków wyruszyła wtedy wyprawa czeska. 12 lipca Czesi stanęli pod Krakowem i oblegli miasto. Oddział Czechów został pobity pod Miechowem przez wojska węgierskie. Następnej porażki wojska czeskie doznały pod Będzinem. Jan Luksemburczyk wycofał się spod Krakowa. We wrześniu zawarto rozejm.
W tym czasie Bolko II zawarł umowę na przeżycie ze swoim stryjem Henrykiem jaworskim. Rok później Bolko odziedziczył księstwo jaworskie.
Stolica Apostolska szykowała się do detronizacji Ludwika IV Bawarskiego. Na tron cesarskie chciano wynieść przedstawiciela Luksemburgów. Kilka miesięcy po zawarciu pokoju polsko-czeskiego, papież zdetronizował Ludwika. Elektorzy wybrali Karola IV Luksemburskiego.
W sierpniu 1346 roku w bitwie pod Crecy zginął Jan Luksemburczyk.
Cesarstwu niemieckiemu udało się uniknąć wojny domowej, bo w roku 1347 zmarł Ludwik IV. Karol IV umocnił swoją pozycję i mógł podjąć zdecydowane kroki w stosunku do Polski.
W 1348 roku Kazimierz najechał księstwo wrocławskie.
7 kwietnia 1348 roku Karol IV wystawił kilka dokumentów dotyczących Śląska, wśród nich akt inkorporacji Śląska do Czech.
Latem tego roku rozpoczęły się rozmowy pokojowe. 22 listopada w Namysłowie został zawarty pokój. Kazimierz dołączył do niego Bolka II Małego, a Karol IV księcia Austrii Albrechta. Król Polski odpuścił Luksemburczykom resztę długu. Polska uzyskała warunkowe przyrzeczenie pomocy wojskowej w przypadku wojny z Marchią Brandenburską i zakonem krzyżackim.
Karol IV wykorzystał swoją siłę i stosunki z papieżem do wyniesienia Pragi do rangi arcybiskupstwa. Pierwszym metropolitą został Arnest z Pardubic. Karol postarał się także o wyłączenie diecezji wrocławskiej z polskiej organizacji kościelnej i włączenie jej do metropolii praskiej. Wielkim zwolennikiem tego był biskup wrocławski Przecław z Pogorzeli.
Sprzeciw temu wyrazili Kazimierz Wielki i arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria. W Awinionie przeciwdziałał temu wysłannik króla, Wojciech z Opatowca.
W 1351 roku Karol IV spotkał się we Wrocławiu z Kazimierzem i metropolitą gnieźnieńskim. Nie zdołał jednak ich przekonać, więc musiał wycofać sprawę z kurii papieskiej.
...
Damian2101