ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW POLITYCZNYCH
POJĘCIE STOS. MIĘDZYNARODOWYCH JAKO DZIEDZINY STOS. SPOŁECZNYCH.
1) Cechy szczególne środowiska międzynarodowym.
v Poliarchizm – czyli rządy wielu podmiotów. Nie jest to układ scentralizowany, wielość podmiotów równorzędnych (niezależnych względem siebie). Może występować otwarty układ sterowania (brak sprzężenia zwrotnego między władzą a społeczeństwem – państwo autorytarne), zamkniety (np.: demokratyczne). Decyzje wewnętrzne są funkcją podsystemu sterującego systemem hierarchicznym. Decyzje narodowe są produktem jednego suwerennego ośrodka podejmowania decyzji politycznych.
v Pluralizm – (różnorodność) wynika z różnic kulturowych, cywilizacyjnych i ideologicznych. Różnice te są podstawą narodowej tożsamości suwerennych państw.
v Stosunki międzynarodowe są złożone – wynika to z istnienia znacznej liczby uczestników o zróżnicowanym statusie ilości zachodzących mniędzy nimi interakcji.
v Żywiołowość – ze względu na swą złożoność, stos. Międzynarodowe są nietrwałe, przypadkowe, nieformalne, co utrudnia przewidywanie ich ewolucji.
2) Formy stos. Międzynarodowych.
v Dyplomatyczne misje specjalne – chodzi o drażliwe, krótkotrwałe misje, reprezentujące państwo wysyłające w jego stosunkach z państwami przyjmującymi. Funkcja prowadzenia rokowań dyplomatycznych
v Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne – to poselstwa, ambasady, ukształtowane w II połowie XIX w. Funkcje – obejmują ogólną i stałą reprezentacje państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, obserwowanie wydarzeń w tym państwie, prowadzenie z nimi rokowań.
v Konferencje międzynarodowe – wykorzystywane w stos. Wielostronnych. Funkcja - stwarzanie płaszczyzny, na której mogą się toczyć wielostronne rokowania międzynarodowe.
v Organizacje międzynarodowe – regulują stosunki między państwani. Funkcja – zapewniają możliwość prowadzenia stałych i wielostronnych konsultacji politycznych (bez możłiwości podejmowania wiążących decyzji).
NAUKA O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH.
1) Powstanie, rozwój i funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych.
v Funkcja deskryptywna jest wstępem i niezbędnym etapem działalności naukowej , nie ma jednak charakteru teoretycznego.
v Funkcja eksplanacyjna ma wyjaśnić, dlaczego zaistniały opisane fakty, zjawiska i procesy międzynarodowe.
v Funkcja predyktywna lub prognostyczna wymaga udzielenia odpowiedzi na pytania: jak będzie się rozwijała badana rzeczywistość? Rezultatem badawczym będzie tu hipoteza.
v Funkcja instrumentalna, ma dostarczać politykom odpowiedzi na pytanie: jak mamy działać skoro wiemy jak jest i jak będzie? Rezultatem badawczym będzie tu rekomendacja.
v Funkcja aksjologiczna, która ma określać wartości, do których realizacji powinno dążyć państwo. Rezultatem badawczym będzie tu rekomendacja. Promują oni konkretne wartości takie jak pokój, równość.
2) Metody badawcze internacjologii.
v Metoda systemowa polega na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych zjawisk międzynarodowych, to znaczy modelu systemowego. System międzynarodowy jest zespołem zintegrowanych elementów. Między nimi oraz między systemem i środowiskiem występuje sprzężenie zwrotne. taki system składa się z elementów na przykład z państw powiązanych w strukturę i oddzielonych granicą od środowiska.
v Metoda behawioralna polega na analizowaniu stosunków międzynarodowych poprzez analizę zachowań ich uczestników. Zachowania te są kwantyfikowane, co ma zobiektywizować wyniki badań.
v Metoda czynnikowa polega na identyfikacji, klasyfikacji i hierarchizacji czynników kształtujących daną klasę zjawisk międzynarodowych. Stosowane są dwa podejścia: czynniki mogą być definiowane w sposób dedukcyjny lub indukcyjnie, przez wyszukiwanie ilościowych wskaźników, które mogą wpływać na dane zjawiska.
v Metoda analizy polega na zbieraniu i klasyfikowaniu informacji pochodzącej z wymiany komunikatów między uczestnikami stosunków międzynarodowych.
v Metoda decyzyjna polega na dynamicznym wyjaśnieniu zjawisk międzynarodowych, które rozpoczyna się od analizy decyzji międzynarodowej, stanowiącej źródło istniejącego stanu rzeczywistości a jej cel stanowi określenie istoty i powodów przyjęcia decyzji.
v Metoda stymulacyjna polega na tworzeniu rozwiniętych modeli rzeczywistości międzynarodowej, nasyceniu ich danymi faktycznymi oraz przetwarzaniu za pomocą komputerów. W rezultacie stymulacja komputerowa staje się laboratorium badacza stosunków międzynarodowych.
3) Teorie stosunków międzynarodowych.
v Teoria filozoficzna, która stosunki międzynarodowe traktuje jako niezbyt istotny element rozwoju społeczności ludzkich. Badania są często prowadzone na bardzo wysokim szczeblu abstrakcji i nasycane treściami ideologicznymi czy etycznymi.
v Teoria historyczna, stosunki międzynarodowe redukuje do historii powszechnej lub dyplomacji.
v Teoria socjologiczna, która stosunki międzynarodowe redukuje do społeczności międzynarodowej i jej elementów składowych.
v Teoria prawnicza, która stosunki międzynarodowe redukuje do sfery międzypaństwowych stosunków prawnych.
v Teoria ekonomiczna, która stosunki międzynarodowe redukuje do sfery funkcjonowania rynku światowego.
v Teoria prakseologiczna lub cybernetyczna, która stosunki międzynarodowe rozpatruje jako problem skutecznego działania państwa, które jest skierowane na zewnątrz.
UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH.
1) Podmiotowość polityczno międzynarodowa a podmiotowość prawno międzynarodowa
Podmiotowość polityczno-międzynarodowa oznacza zdolność do świadomego działania międzynarodowego, którego celem jest zaspokajanie własnych potrzeb podmiotu. Jej atrybutami są:
v świadomość podmiotu, odnosząca się do rzeczywistości międzynarodowej oraz do własnego w niej miejsca oraz własnych potrzeb.
v zdolność podmiotu do prowadzenia stałych działań kształtujących stosunki międzynarodowe w sposób racjonalny i niezależny.
Podmiotowość prawno-międzynarodowa oznacza, iż każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Podmiotowość prawno-międzynarodowa odnosi się przede wszystkim do państw i składa się z: zdolności prawnej i zdolności do działania. Zdolność prawna polega na możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych. Zdolność do działania to zdolność wywoływania skutków prawnych przez własne działanie, a więc zdolność samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych. Pojecie to obejmuje możliwość podejmowania wszelkich czynności prawnych, utrzymywania stosunków dyplomatycznych, zawierania umów międzynarodowych, bycia stroną w postępowaniach procesowych oraz ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej.
2) Uczestnicy stosunków międzynarodowych- państwowi i niepaństwowi.
Uczestnikiem stosunków międzynarodowych, dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe.
Niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych- muszą stale i świadomie podejmować działania wykraczające poza obszar jednego państwa i wywierać wpływ na stosunki międzynarodowe. Do tej kategorii zaliczamy:
v Wielkie grupy społeczne i ich organizacje- narody, czyli grupy ludzkie związane wspólnotą losów historycznych, wspólną kulturą, językiem, terytorium i życiem ekonomicznym. Reprezentację narodu stanowi państwo.
v Małe grupy społeczne i ich organizacje- uczestniczą w stosunkach międzynarodowych w sposób pośredni, wywierając wpływ na politykę zagraniczną własnego rządu, który reprezentuje ich interesy na zewnątrz. Małe grupy to grupy ludzi mających podobne poglądy polityczne i zorganizowane w partie polityczne oraz grupy rasowe, etniczne itp.
v Przedsiębiorstwa międzynarodowe-to korporacje wielonarodowe lub transnarodowe, czyli osoby prawne zarejestrowane w jednym państwie, ale prowadzące działalność gospodarczą i wywierające wpływ na politykę wewnętrzną oraz zagraniczną wielu państw. Przedsiębiorstwa te albo organizują filie w państwach obcych lub podporządkowują sobie obce przedsiębiorstwa przez tworzenie holdingu, polega na przejęciu kontrolnego pakietu akcji.
v Organizacje międzynarodowe- są funkcją interesów i działań swoich członków, kształtują stosunki międzynarodowe, a nawet politykę zagraniczną państw.
Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspokajającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistości. Interes jest taką funkcją potrzeb, która skłania uczestnika stosunków międzynarodowych do podjęcia działania i zaspokojenia potrzeb. W związku z powyższym wyróżnić można następujące rodzaje interesów międzynarodowych:
v interesy światowego systemu stosunków międzynarodowych, takie jak światowy pokój czy bezpieczeństwo
v interesy ponadregionalnych systemów stosunków międzynarodowych
v interesy regionalnych systemów stosunków międzynarodowych, jak Unia Europejska
v interesy poszczególnych państw
v interesy uczestników stosunków międzynarodowych działających wewnątrz państw zwłaszcza wtedy , gdy funkcjonują równocześnie we wnętrzu wielu państw, a sposób i cele ich działania są koordynowane w skali międzynarodowej
J. Kukułka dokonuje podziału na interesy:
v egzystencjalne(integralność terytorialna i bezpieczeństwo)
v koegzystencjalne( współpraca i uczestnictwo)
v funkcjonalne( skuteczność, sprawność i innowacyjność)
Z.J.Pietraś podzielił interesy na:
v egoistyczne(interes jako dążenie do przetrwania, ochrony integralności terytorialnej itp.)
v egoistyczne i altruistyczne( państwa oprócz własnych interesów dążą do rozwoju systemów międzynarodowych)
v egoistyczne, altruistyczne i samozachowawcze( dążenie do ekspansji, samowyrzeczenia i samoobrony)
Społeczność międzynarodowa jest zrzeszeniem skupiającym uczestników stosunków międzynarodowych. Zanim ukształtowała się w obecnie istniejącej formie przechodziła bardzo złożony proces rozwoju.
Wyodrębniamy 3 fazy rozwoju społeczności międzynarodowej. W fazie I, w średniowieczu, pod pojęciem tym rozumiano „rodzinę europejskich narodów chrześcijańskich”. Stanisław ze Skarbimierza, który był rektorem Akademii Krakowskiej, już na początku XVw. twierdził, że społeczność międzynarodowa obejmuje „całą ludzkość”, a więc także państwa pogańskie. W fazie II społeczność międzynarodowa była traktowana jako „ klub państw cywilizowanych”, niekoniecznie chrześcijańskich i niekoniecznie europejskich. Nowożytna społeczność międzynarodowa powstała po Kongresie Westfalskim(1648) i obejmowała początkowo jedynie 5 państw sygnatariuszy traktatu(Niemcy , Francję, Szwecję, Hiszpanię, Wenecję). W XVIIw. przyjęto kilka następnych państw europejskich( w tym Polskę), w XVIIIw. pozaeuropejskie państwa chrześcijańskie( np. Rosję, USA). W XIXw. Przyjmowano państwa bałkańskie i wyzwalające się byle kolonie latynoskie. W 1856r. przyjęto Turcję. Następnie Japonię, Persję, Syjam, Chiny. W fazie III w wyniku procesu dekolonizacji ( po II wojnie światowej) , społeczność międzynarodowa przekształciła się w „ społeczność wielokulturową i pluralistyczną”. We wrześniu 1939r, członkami społeczności było około 60 państw, a obecnie ich liczba wzrosła do ponad 190.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE.
1) Systematyki czynników.
Przebieg, zakres i intensywność stosunków międzyn. są uwarunkowane różnymi czynnikami.
Podział wg:
v kryterium czasowego – czynniki stosunków międzyn. dzielimy na: historyczne, aktualne i potencjalne. Odzwierciedlają one reakcje między teraźniejszością a przeszłością i przyszłością.
v kryterium przestrzennego – czynniki s. m. dzielą się na: narodowe (lub państwowe) i miedzynarodowe (lub pozanarodowe).
v Czynniki międzyn. można podzielić na podstawie ich zasięgu na: lokalne, regionalne, kontynentalne i globalne.
v kryterium strukturalnego:
- czynniki obiektywne (materialne, rzeczywiste), obejmują one czynniki naturalne (człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne) oraz czynniki stworzone przez człowieka (gospodarka, technika, systemy i partie polit)
- subiektywne (moralne, świadomościowe), obejmują one idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polit., religie.
v kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań:
- czynniki warunkujące procesy oddziaływań międzyn. (mają wpływ pośredni, bo tworzą przesłanki i warunkują procesy działań i oddziaływań podmiotów stosunków międzyn.
Do czynników warunkujących procesy oddziaływań międzyn. zaliczamy uwarunkowania:
v geograficzne
v demograficzne
v narodowe
v ideologiczne
v religijne.
czynniki realizujące te procesy ( mają wpływ bezpośredni, bo inicjują i organizują te procesy oraz kontrolują je).
Do grupy elementów realizujących procesy oddziaływań międzyn. zaliczamy czynniki:
v ekonomiczno-techniczne
v militarne
v organizacyjno-społeczne
v osobowościowe.
2) Rola uwarunkowań geograficznych w stosunkach międzynarodowych.
Rozumiemy przez nie położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej (jeśli takową posiada), klimat, rodzaje gleby i surowce.
Cechy położenia geograficznego tak silnie rzutowały na postępowanie państw, iż ukształtował się podział na:
v państwa morskie – dysponowały ograniczonym przez opływające wody terytorium lądowym, chronionym przez naturalne przeszkody. Realizowały one ekspansję przez handel i kolonizację.
v kontynentalne – dążyły do maksymalizacji rozległości swojego terytorium.
Na obszarach słabo rozwiniętych decydujące znaczenie dla bezpieczeństwa państwa ma rozległość i niedostępność terytorium. Tam gdzie państwa dysponują zaawansowaną techniką wojenną, położenie geogr. Ma mniejsze znaczenie.
Charles L. De Montesquieu uważał, że czynniki geogr. mają wpływ na bieg wydarzeń polit. Uważał, że ludy klimatów gorących były bardziej tchórzliwe i łatwiej popadały w niewolę niż te w klimatach chłodnych – odważne i wolne.
Teorie determinizmu geogr. znajdowały swe uzasadnienie głównie w XIX w. w związku z intensywną ekspansją gospodarczą i polit. na lądzie i morzu.
3) Czynnik demograficzny w stosunkach międzynarodowych.
Czynnik demograficzny (zaludnienie, przyrost naturalny, przekrój wiekowy ludności, migracje). Współcześnie wyraźnie maleje wpływ uwarunkowań demograficznych na stosunki międzyn. W przeszłości liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa. Od XIX do początku XX w. w widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa w wysokim przyroście naturalnym. Jednak postęp technologiczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium. Podstawą siły państwa stał się nie potencjał ludnościowy, lecz globalny dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego.
4) Wpływ czynnika ekonomicznego na stosunki międzynarodowe.
Czynnik ekonomiczny, czyli potencjał gospodarczy państw zawsze warunkował ich pozycję międzyn. W starożytności i średniowieczu składały się na niego zasoby naturalne, żywności wyroby rzemiosła. W epoce wielkich odkryć geogr. Pojawiło się nowe zjawisko, którego znaczenie ostatnio wzrasta – uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej. Wśród bogactw naturalnych decydujące znaczenie zyskiwały kolejno: żelazo, węgiel, stal. Metale kolorowe, ropa i uran. Epoka przemysłowa spowodowała wzrost znaczenia potencjału gospodarczego w ocenie pozycji i bezpieczeństwa państwa na arenie międzyn. oraz stale pogłębianie się zróżnicowania państw spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego.
Potencjał gosp. Stanowi podstawę potęgi, ale tylko wtedy, gdy jest świadomie wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej. Współcześnie aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno ...
paradise86