Beckford William - Wathek.pdf - Fantastyka i Groza - jac68

WILLIAM BECKFORD

WATHEK

TYTUŁ ORYGINAŁU: WATHEK

PRZEKŁAD: ANNA JASI Ń SKA

WYDAWNICTWO LITERACKIE KRAKÓW 1975

Wathek, dziewi ą ty kalif z rodu Abbasydów, był synem Mutasyima, a wnukiem Haruna

ar-Raszida. Wst ą pił na tron w kwiecie swego wieku. Wielkie przymioty, jakie ju ż posiadł,

napełniały lud nadziej ą , ż e panowanie jego b ę dzie długie i szcz ęś liwe. Oblicze władcy było

łagodne i majestatyczne; ale kiedy był w gniewie, jedno oko stawało si ę tak straszliwe, ż e nie

mo ż na było znie ść jego spojrzenia: nieszcz ę sny, w kim zostało ono utkwione — padał na

wznak, a niekiedy nawet w tej samej chwili ducha wyziewał. Tote ż z obawy wyludnienia

pa ń stw swoich i uczynienia pustyni z pałacu, ksi ążę nader rzadko w gniew wpadał.

Był on bardzo dbały o kobiety i rozkosze stołu. Hojno ść jego była bez granic, a rozpusta

bez umiarkowania. Nie wierzył, jak Omar ben Abd al-Aziz, ż e nale ż ało stworzy ć sobie piekło

na tym ś wiecie, ż eby raj zdoby ć na tamtym.

W przepychu przewy ż szył wszystkich swych poprzedników. Pałac al-Karimi, zbudowa-

ny przez ojca jego Mutasyima na Wzgórzu Srokatych Koni i góruj ą cy nad całym miastem

Samarr ą , wydał mu si ę nie do ść obszerny. Dorzucił mu pi ęć skrzydeł, albo raczej pi ęć innych

pałaców, a ka ż dy z nich przeznaczył dla dogodzenia innemu z pi ę ciu zmysłów.

W pierwszym z tych pałaców stoły stale były zastawione najbardziej wykwintnymi da-

niami. Zmieniano je dzie ń i noc, w miar ę jak stygły. Najdelikatniejsze wina i najlepsze likiery

spływały szerokimi strugami ze stu fontann, które nigdy nie wysychały. Pałac ten nazywał si ę

Wieczna Uczta albo Nienasycenie.

Drugi pałac nazwano Ś wi ą tyni ą Melodii albo Nektarem Duszy. Zamieszkiwali go

najlepsi muzycy i poeci tamtych czasów. Po wyszkoleniu swych talentów w tym miejscu, roz-

pierzchali si ę w gromadkach, sprawiaj ą c, ż e wszystko wkoło pie ś niami ich rozbrzmiewało.

Pałac zwany Rozkosz ą Oczu albo Podpor ą Pami ę ci był nieustannym zachwyceniem.

Znajdowały si ę tam, w obfito ś ci i w ładzie wielkim, osobliwo ś ci zgromadzone z wszystkich

ś wiata zak ą tków. Mo ż na było zobaczy ć tam galeri ę obrazów słynnego Mani, i pos ą gi, które

wydawały si ę o ż ywione. Tam perspektywa pi ę knie obmy ś lana wzrok zachwycała, tu magia

optyczna zwodziła go mile, ówdzie znale źć mo ż na było wszelkie skarby natury. Jednym sło-

wem, Wathek, najciekawszy z ludzi, nie pomin ą ł w tym pałacu niczego, co mogłoby zaspoko-

i ć ciekawo ść tych, którzy go zwiedzali.

Pałac Wonno ś ci, zwany równie ż Bod ź cem Rozkoszy, podzielony był na kilka sal. Po-

chodnie i lampy aromatyczne płon ę ły tam nawet w biały dzie ń . Ż eby rozproszy ć stan miłego

upojenia, jakie miejsce to wywoływało, schodziło si ę do rozległego ogrodu, gdzie nagroma-

dzenie wszelkich kwiatów pozwalało wchłania ć powietrze słodkie i pokrzepiaj ą ce.

W pi ą tym pałacu, który zwał si ę Przybytek Rado ś ci albo Niebezpieczny, znajdowało si ę

kilka gromadek młodych dziewcz ą t. Były pi ę kne i pełne stara ń jak hurysy, i nie nu ż yły si ę

nigdy miłym przyjmowaniem tych, których kalif zechciał do ich towarzystwa dopu ś ci ć .

Mimo wszystkich tych rozkoszy, w jakich pogr ąż ał si ę Wathek, ksi ążę ten nie był przez

to mniej przez swój lud kochany. Uwa ż ano, ż e władca, który przyjemno ś ciom si ę oddaje, jest

co najmniej tak zdatny do rz ą dzenia jak ten, który wrogiem ich si ę ogłasza. Ale charakter je-

go, ognisty i niespokojny, nie pozwolił mu na tym poprzesta ć . Za ż ycia swego ojca tak wiele

dla rozp ę dzenia nudy studiował, ż e sporo wiedział; ale chciał zna ć wszystko, nawet te nauki,

co nie istniej ą . Lubił prowadzi ć dysputy z uczonymi, nie trzeba im było jednak zbyt daleko w

sprzeciwie si ę posuwa ć . Jednym usta prezentami zamykał, a tych, których zawzi ę to ść szczo-

dro ś ci jego si ę opierała, wysyłał do wi ę zienia dla ochłodzenia zbyt gor ą cej krwi; lekarstwo,

które cz ę sto skutkowało.

Wathek wtr ą cał si ę równie ż do sporów teologicznych, a nie była to strona ogólnie za

ortodoksyjn ą uznawana, po której zwykł si ę był opowiada ć . Obrócił przez to przeciw sobie

wszystkich dewotów: wówczas zacz ą ł ich prze ś ladowa ć , bowiem, za jak ą kolwiek by to cen ę

by ć miało, zawsze chciał mie ć racj ę .

Wielki Prorok Mahomet, którego kalifowie s ą wikariuszami, oburzony był bezbo ż nym

post ę powaniem jednego ze swoich nast ę pców. Zostawmy go w spokoju, powiadał do du-

chów, co stale na jego rozkazy czekaj ą : zobaczmy, jak daleko posunie si ę jego obł ę d i blu-

ź nierstwo; je ś li zajdzie za daleko, potrafimy ukara ć go jak trzeba. Pomó ż cie mu zbudowa ć t ę

wie żę , któr ą , za przykładem Nimruda, wznosi ć zacz ą ł; nie jak ten wielki wojownik, ż eby uj ść

przed nowym potopem, ale w zuchwałej ciekawo ś ci przenikni ę cia tajemnic Nieba. Mo ż e ro-

bi ć , co zechce, nie odgadnie nigdy losu, jaki go czeka!

Duchy usłuchały; i kiedy robotnicy w ci ą gu dnia wznosili wie żę o jeden łokie ć , one

dorzucały dwa podczas nocy. Szybko ść , z jak ą budowla ta została postawiona, pochlebiła

pró ż no ś ci Watheka. My ś lał, ż e nawet martwa materia do planów jego si ę naginała. Ksi ążę nie

brał pod uwag ę , mimo całej swej wiedzy, ż e powodzenie szale ń ca i niegodziwca to pierwsze

rózgi, jakie dostaj ą .

Pycha jego doszła do szczytu, gdy wspi ą wszy si ę po raz pierwszy na jedena ś cie tysi ę cy

stopni swej wie ż y, na dół popatrzył. Ludzie wydali mu si ę jak mrówki, góry jak muszle, a

miasta jak ule z pszczołami. Wyobra ż enie o własnej wielko ś ci, jakie dała mu taka wysoko ść ,

do reszty w głowie mu zawróciło. Ju ż miał sam siebie zacz ąć uwielbia ć , kiedy oczy wznosz ą c

zorientował si ę , ż e gwiazdy oddalone były od niego tak samo jak z powierzchni ziemi. Z

mimowolnego poczucia swej mało ś ci pocieszał si ę jednak my ś l ą , ż e wydaje si ę wielkim w

oczach innych; pochlebiał sobie zreszt ą , ż e ś wiatła jego umysłu przebij ą granice wzroku, i ż e

zmusi gwiazdy do zdania mu sprawy z wyroków jego przeznaczenia.

W tym celu sp ę dzał on wi ę kszo ść nocy na szczycie swej wie ż y i, uwa ż aj ą c si ę za wta-

jemniczonego w sekrety astrologii, wyobra ż ał sobie, ż e planety cudowne przygody mu zwia-

stowały. Człowiek niezwykły miał przyby ć z kraju, o którym nigdy dot ą d nie słyszano, a

którego on miał by ć heroldem. Wówczas podwójn ą uwag ę zacz ą ł cudzoziemcom po ś wi ę ca ć , i

kazał po ulicach Samarry roztr ą bi ć , ż e ż aden z jego podwładnych nie ma prawa zatrzymywa ć

ani przyjmowa ć u siebie w ę drowców, gdy ż wszystkich ich chciał sprowadza ć do swego pała-

cu.

W jaki ś czas po tym obwieszczeniu zjawił si ę człowiek, którego twarz była tak straszna,

ż e stra ż nicy, którzy go zgarn ę li, zmuszeni byli zamkn ąć oczy prowadz ą c go do pałacu. Sam

kalif zdawał si ę by ć zdziwiony jego okropnym wygl ą dem; ale wkrótce po tym mimowolnym

przera ż eniu rado ść nast ą piła. Nieznajomy rozło ż ył przed ksi ę ciem takie osobliwo ś ci, jakich

ten nigdy jeszcze nie widział, i jakich istnienia nawet nie podejrzewał.

W istocie, nic w nadzwyczajno ś ci dorówna ć nie mogło towarom cudzoziemca. Klejnoty

jego były w wi ę kszo ś ci równie pi ę knie oszlifowane, jak i wspaniałe. Posiadały one ponadto

wła ś ciwo ść szczególn ą , wypisan ą na rulonie pergaminu, jaki do ka ż dego z nich był przywi ą -

zany. Mo ż na było ujrze ć tam pantofle, które pomagały stopom w chodzeniu; no ż e, co bez ru-

chu dłoni rozcinały; szable, które przy najmniejszym ge ś cie cios zadawały; wszystko wzboga-

cone było drogocennymi kamieniami, jakich nikt nie znał.

W ś ród wszystkich tych osobliwo ś ci znajdowały si ę szable, których ostrza o ś lepiaj ą ce

błyski rzucały. Kalif chciał je mie ć , i obiecywał sobie do woli odcyfrowywa ć nieznane litery,

jakie na nich były wyryte. Nie pytaj ą c kupca o cen ę , kazał poło ż y ć przed nim wszystkie złote

monety swego skarbca i polecił mu wzi ąć tyle, ile mu si ę spodoba. Ten wzi ą ł niewiele, wci ąż

gł ę bokie milczenie zachowuj ą c.

Wathek nie w ą tpił wcale, ż e milczenie nieznajomego spowodowane było szacunkiem,

jaki wzbudzała w nim jego obecno ść . Łaskawie zbli ż y ć mu si ę kazał i zapytał go uprzejmie,

kim był, sk ą d przybywał i gdzie nabył tak pi ę kne rzeczy. Człowiek, albo potwór raczej, za-

miast odpowiedzie ć na te pytania, potarł trzy razy swe czoło, bardziej ni ż heban czarne, cztery

razy uderzył si ę po brzuchu, którego obwód był olbrzymi, otworzył szeroko oczy, zdaj ą ce si ę

by ć dwoma płon ą cymi w ę glami, i wybuchn ą ł ś miechem o okropnych d ź wi ę kach, ukazuj ą c

z ę by w kolorze bursztynu zielono pr ąż kowanego.

Kalif poruszony troch ę powtórzył swe pytanie; ale nie otrzymał ż adnej odpowiedzi.

Wówczas ksi ążę zacz ą ł si ę niecierpliwi ć i wykrzykn ą ł:

— Czy wiesz, nieszcz ę sny, kim jestem? I czy pomy ś lałe ś , z kogo ż arty stroisz sobie?

A zwracaj ą c si ę do swych stra ż ników zapytał, czy słyszeli go, jak mówił. Ci odrzekli, ż e

słyszeli, ale ż e to, co powiedział, niewiele znaczyło.

— Niech wi ę c mówi jeszcze — odparł Wathek — niech mówi, jak potrafi, i niech ż e

powie mi, kim jest, sk ą d pochodzi i sk ą d przynosi dziwne osobliwo ś ci, jakie mi zaofiarował.

Przysi ę gam na osła Balaama, ż e je ś li dalej milczał b ę dzie, zmusz ę go do po ż ałowania swego

uporu.

Te słowa mówi ą c, Wathek nie mógł si ę powstrzyma ć od rzucenia nieznajomemu jedne-

go ze swych gro ź nych spojrze ń : ten ani nie drgn ą ł nawet; oko straszliwe i zabójcze ż adnego

na nim wra ż enia nie uczyniło.

Trudno wprost byłoby wyrazi ć zdziwienie dworzan, kiedy spostrzegli, ż e gburowaty

kupiec zniósł tak ą prób ę . Rzucili si ę twarz ą do ziemi, i byliby tak pozostali, gdyby kalif nie

rzekł im z w ś ciekło ś ci ą :

— Powsta ń cie, tchórze, i złapcie tego n ę dznika! Niech zostanie zawleczony do wi ę zie-

nia i pilnie strze ż ony przez najlepszych moich ż ołnierzy! Mo ż e wzi ąć ze sob ą pieni ą dze, które

dałem mu przed chwil ą ; niech je zachowa, ale niech przemówi.

Na te słowa z wszystkich stron rzucono si ę na cudzoziemca; skr ę powano go grubymi

ła ń cuchami i wtr ą cono do wi ę zienia w wielkiej wie ż y. Siedem kr ę gów pr ę tów ż elaznych, o

szpicach tak długich i ostrych jak ro ż na, z wszystkich stron go otaczało.

Kalif trwał jednak nadal w stanie gwałtownego wzburzenia. Ani słowa nie wypowie-

dział; zaledwie zechciał usi ąść do stołu, i spo ż ył tylko trzydzie ś ci dwa dania na trzysta, jakie

codziennie mu podawano. Ta dieta, do której nie był przyzwyczajony, sama w sobie prze-

szkodziłaby mu w u ś ni ę ciu. Jaki ż zatem skutek jej by ć musiał ł ą cznie z niepokojem, w które-

go był mocy! Tote ż zaledwie za ś witało, pobiegł do wi ę zienia, ż eby wznowi ć wysiłki przeła-

mania uporu nieznajomego. Ale w ś ciekło ść jego stała si ę nie do opisania, gdy ujrzał, ż e go

ju ż tam nie było, ż e ż elazne kraty były wyłamane, a stra ż e bez ż ycia. Nie spotykany dot ą d

szał go ogarn ą ł. Z całej siły kopa ć zacz ą ł otaczaj ą ce go trupy i przez cały dzie ń nie przestał

bezcze ś ci ć ich w ten sam sposób. Dworzanie i wezyrowie zrobili, co mogli, ż eby go uspokoi ć ,

ale widz ą c, ż e nie mog ą si ę z tym upora ć , wszyscy razem wykrzykn ę li: „Kalif oszalał! Kalif

oszalał!”

Okrzyk ten został wkrótce powtórzony na wszystkich ulicach Samarry. Dotarł on wre-

szcie do uszu ksi ęż ny Karatis, matki Watheka. Przybiegła bardzo zaniepokojona, by wypró-

bowa ć władzy, jak ą posiadała nad umysłem swego syna. Jej łzy i u ś ciski zdołały wreszcie ka-

lifa poskromi ć , a wkrótce jej pro ś bom usilnym ulegaj ą c, pozwolił zawie ść si ę do swego pała-

cu.

Karatis ani my ś lała syna swego samemu sobie zostawi ć . Wydawszy rozkaz, ż eby poło-

ż y ć go do łó ż ka, usiadła przy nim i słowami swymi starała si ę pocieszy ć go i uspokoi ć . Nikt

lepiej osi ą gn ąć by tego nie zdołał. Wathek kochał j ą i szanował nie tylko jako matk ę , lecz

tak ż e jako niewiast ę wy ż szymi talentami obdarzon ą . Była ona Greczynk ą , i wprowadziła go

we wszystkie systemy i nauki ludu tego, b ę d ą cego w czci wielkiej u dobrych muzułmanów.

Jedn ą z tych nauk była oczywi ś cie astrologia, a Karatis znała j ą na wylot. Pierwsz ą jej

trosk ą zatem było przypomnie ć synowi o tym, co gwiazdy mu przyobiecały, i zaproponowała,

by jeszcze si ę ich poradził.

— Biada mi — rzekł jej kalif, gdy tylko głos odzyskał — szaleniec ze mnie, nie dlate-

go, ż e dałem czterdzie ś ci tysi ę cy kopniaków moim stra ż om, które głupio dały si ę pozabija ć ,

ale dlatego, ż e nie pomy ś lałem, i ż ten człowiek niezwykły jest tym, którego planety mi zwia-

stowały. Zamiast go ź le traktowa ć , winienem był łagodno ś ci ą i przymilaniem si ę pozyska ć go

sobie.

— Przeszło ś ci nie odwróci si ę — odpowiedziała Karatis — trzeba my ś le ć o przyszło ś ci.

Mo ż e ujrzysz jeszcze, panie, tego, za kim ubolewasz; mo ż e te napisy, co s ą na klingach

szabli, dostarcz ą ci o nim jakich ś wiadomo ś ci. Jedz i ś pij, synu drogi; jutro zobaczymy, co

czyni ć nale ż y.

Wathek usłuchał tej m ą drej rady, wstał w lepszym stanie ducha i natychmiast kazał

sobie przynie ść cudowne szable. Ż eby nie da ć si ę ich blaskiem o ś lepi ć , patrzał na nie poprzez

szkło kolorowe, i usiłował odczyta ć wyryte na nich napisy, ale na pró ż no: zachodził w głow ę ,

lecz nie rozpoznał ani jednej litery. Przeciwno ść ta rozp ę tałaby w nim jego wcze ś niejsze ataki

w ś ciekło ś ci, gdyby Karatis w por ę nie wkroczyła.

— Uzbrój si ę w cierpliwo ść , mój synu — rzekła do niego — znasz przecie ż wszelkie

nauki. Władanie j ę zykami to drobiazg b ę d ą cy spraw ą bakałarzy. Obiecaj godne ciebie wyna-

grodzenie tym, co wyja ś ni ą te barbarzy ń skie słowa, których ty nie rozumiesz, i których rozu-

mienie jest poni ż ej twej godno ś ci: wkrótce woli twej zado ść si ę stanie.

— To by ć mo ż e — rzekł kalif — ale tymczasem dr ę czy ć mnie b ę dzie tłum niedouków,

którzy podejm ą si ę tej próby zarówno, by mie ć przyjemno ść wygadania si ę , jak i z ch ę ci

otrzymania nagrody.

Po chwili namysłu dorzucił:

— Chc ę tej niegodno ś ci unikn ąć . Ka żę zabi ć tych wszystkich, co mnie nie zadowol ą ,

gdy ż , Niebu dzi ę ki, do ść mam zdrowego rozs ą dku, by widzie ć , czy kto ś tłumaczy, czy te ż

zmy ś la!

— Och! Co do tego, wcale w to nie w ą tpi ę — odparła Karatis. — Ale zabijanie nieu-

ków to za surowa troch ę kara, która mo ż e mie ć niebezpieczne skutki. Poprzesta ń na rozkazie

spalenia im brody; brody nie s ą tak niezb ę dne w pa ń stwie jak ludzie.

Kalif raz jeszcze uznał racje swej matki i kazał przywoła ć swojego pierwszego wezyra.

— Murakanabadzie — zwrócił si ę do niego — ka ż ogłosi ć obwoływaczowi, w Samarze

i we wszystkich miastach mojego cesarstwa, ż e ten, co odczyta litery, które zdaj ą si ę by ć nie

do odcyfrowania, b ę dzie miał dowody tej hojno ś ci, w całym ś wiecie znanej; ale je ś li mu si ę to

nie powiedzie, broda zostanie mu a ż do najmniejszego włoska spalona. Niech b ę dzie te ż

obwieszczone, ż e dam pi ęć dziesi ą t pi ę knych niewolnic i pi ęć dziesi ą t skrzynek moreli z wy-

spy Kurmuth temu, kto dostarczy mi wiadomo ść o tym dziwnym człowieku, którego znów

chc ę zobaczy ć .

Podwładni kalifa, za przykładem swego pana, przepadali za kobietami i morelami z

wyspy Kurmuth. Obietnice te wyostrzyły im apetyt, ale pragnieniem tylko musieli si ę obej ść ,

gdy ż nikt nie wiedział, co si ę stało z cudzoziemcem.

Inaczej było z pierwszym zadaniem kalifa. M ę drcy, półm ę drcy i wszyscy ci, którzy ani

jednym, ani drugim nie byli, przybyli odwa ż nie brod ę sw ą ryzykowa ć , i wszyscy j ą stracili.

Eunuchowie nie robili nic innego, tylko brody palili; co przydało im woni spalenizny, któr ą

niewiasty z seraju tak były zniecierpliwione, ż e innym trzeba było zaj ę cie to ofiarowa ć .

Wreszcie którego ś dnia stawił si ę starzec, którego broda o półtora łokcia przewy ż szała

te wszystkie, jakie dot ą d widziano. Urz ę dnicy pałacowi, wprowadzaj ą c go, mówili jeden do

drugiego: Co za szkoda! co za wielka szkoda równie pi ę kn ą brod ę spali ć !

Kalif my ś lał to samo; ale nie przejmował si ę tym. Starzec bez trudu odczytał litery i

słowo po słowie obja ś nił, jak nast ę puje: „Zostali ś my stworzeni tam, gdzie wszelkie dobro po-

wstaje; jeste ś my najmniejszym z cudów krainy, gdzie wszystko jest cudowne i godne najwi ę -

kszego Ksi ę cia ziemi”.

— Och! doskonale to przetłumaczyłe ś — wykrzykn ą ł Wathek — znam tego, kogo napis

ten ma oznacza ć . Niech wydane b ę dzie temu starcowi tyle szat honorowych i tyle tysi ę cy

cekinów, ile słów wypowiedział; oczy ś cił on serce moje z cz ęś ci przygn ę bienia, jakie go spo-

wijało.

Po tych słowach Wathek zaprosił go na obiad, a nawet na sp ę dzenie kilku dni w swym

Beckford William - Wathek.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: