SAMOBÓJSTWO INTERWENCJA I PROFILAKTYKA.pdf

TEORIA DLA PRAKTYKI

Jacek Kasprzak

Interwencj ę kryzysow ą podejmujemy w stosunku do trzech grup osób i ka Ŝ da z nich wymaga troch ę

innego post ę powania.

SAMOBÓJSTWO INTERWENCJA I

PROFILAKTYKA

Od wieków człowieka intrygowało samobójstwo. Dopatrywał się w tym akcie mrocznych

tajemnic, nieczystych sił, nadprzyrodzonych mocy. Zwykły śmiertelnik nie potrafił

zrozumieć, dlaczego z całego otaczającego go świata przyrody tylko człowiek podnosi na

siebie rękę. Codziennie na całym świecie ponad 1000 osób umiera śmiercią samobójczą.

Liczba prób samobójczych jest prawdopodobnie kilkakrotnie większa. Statystyki w róŜnych

krajach prowadzone są w rozmaity sposób. Nie zawsze odnotowywany jest fakt

samobójczego zamachu na swoje Ŝycie. Liczba zgonów w wyniku aktu samobójczego jest

czasami kilkakrotnie większa, niŜ zgonów w wyniku wypadków drogowych. Wskaźnik

demograficzny sa mobójstw w Europie waha się od 40 do 0,5/100 000 zgonów. W Polsce wy

nosi on około1213/100 000.

Zjawiska samobójstwa nie da się wytłumaczyć w sposób jednostronny. Nie istnieje bowiem

tylko jeden czynnik decydujący o tym, Ŝe dana osoba podejmuje decyzje o odebraniu sobie

Ŝycia. Pewne światło na to zjawisko rzuca dopiero interdyscyplinarne podejście. Spojrzenie

na samobójstwo z punktu widzenia psychologii, socjologii, medycyny, a takŜe statystyki i

religii pozwala nieco inaczej potraktować śmierć samobójczą.

PSYCHOLOGIA

Koncentruje się na poszukiwaniu determinant zachowania suicydalnego w cechach

osobowości człowieka. Szczególną uwagę koncentruje na zaburzeniach osobowościowych i

problemach motywacyjnych. TakŜe w podejściach teoretycznych do problemu samobójstwa

widoczne są róŜnice. Wspólnymi cechami, niezaleŜnie od koncepcji teoretycznej, cechami

charakterystycznymi dla potencjalnego samobójcy są: zaburzenia osobowości (przejściowe

lub trwałe), niedojrzałość emocjonalna, mała odporność na stres, reagowanie autoagresją na

sytuację zagroŜenia. Te cechy sprawiają, Ŝe naleŜy baczniej przyjrzeć się procesowi

motywacyjnemu i realizowaniu swoich celów Ŝyciowych przez róŜnych ludzi. Wiadomo, Ŝe

w Ŝyciu kaŜdego człowieka niezmiernie waŜnym momentem jest odnoszenie sukcesu. Trudno

jednak wyobrazić sobie jednostkę, która w sposób nieomylny realizuje swoje Ŝyciowe

zamiary odnosząc nieustannie sukcesy. Okazuje się, Ŝe tak samo waŜną umiejętnością jest

dojrzałe reagowanie na niepowodzenia. Te natomiast powstają w wyniku splotu czynników

osobowych, braku kompetencji, małej motywacji, niedojrzałości emocjonalnej i

niedostatecznego uporu w osiąganiu celów.

Niepowodzenia, a w ich wyniku frustracje, powodują poczucie niemocy, obniŜają poczucie

własnej wartości. Nasilenie niepowodzeń prowadzi zaś do powstania kryzysu egzystencjalne

go. WiąŜe się on często z utratą sensu Ŝycia, świata wartości.

Sens Ŝycia to wytyczenie jasnego, praktycznego i moŜliwego do zaaprobowania kierunku

działania na przyszłość, a bez zaspokojenia tej potrzeby człowiek nie moŜe funkcjonować

normalnie (K. Obuchowski).

Niezaspokojenie tej potrzeby prowadzi do wytworzenia się tzw. nerwicy neogennej (V.

Frankl). Sens Ŝycia odgrywa centralną rolę wśród czynników mających wpływ na kształt

Ŝycia i na samopoczucie jednostki jak i jej najbliŜszego otoczenia. Posiadanie sensu Ŝycia

przez człowieka jest koniecznym warunkiem jego rozwoju, samorealizacji. Włączenie tego

problemu do psychologii osobowości przyczyniło się do lepszego zrozumienia uwarunkowań

zachowań samobójczych.

SOCJOLOGIA

Analizuje akt samobójczy w kontekście jego społecznych uwarunkowań. Poszukuje

motywacji aktu samobójczego w zaburzeniach funkcjonowania społecznego. Tłumaczy

samobójstwo jednostki społecznym kontekstem. Jednostka, pchana w kierunku samobójstwa

nie widzi moŜliwości zaspokojenia swoich potrzeb. To patologia społeczna stwarza patologię

jednostki. Twórcą tej dość uproszczonej koncepcji samobójstw był E. Durkheim. Stworzył on

pojęcie "społeczeństwa suicydogennego". OskarŜał on wadliwie funkcjonujące społeczeństwo

o stwarzanie warunków do realizacji dąŜeń autodestrukcyjnych.

Kontynuatorzy tych poglądów zwrócili uwagę na to, Ŝe agresja i autoagresja są wynikiem

konfliktu ról pełnionych przez jednostkę (wiąŜe się to z dezintegracją takich czynników jak

prestiŜ społeczny, status materialny, dostęp do róŜnych dóbr). ZauwaŜono równieŜ związek

pomiędzy agresywnością społeczeństwa, a ilością samobójstw. Według tych socjologów

wysokie wskaźniki liczby samobójstw zmniejszają agresywność społeczną.

Inni socjologowie (np. E. Merton) doszukiwali się źródeł wszelkich patologii w wadliwie

funkcjonującym społeczeństwie. JeŜeli jest zbyt duŜa rozbieŜność między wyznaczonymi

przez daną kulturą aspiracjami, a uwarunkowanymi społecznie moŜliwościami ich realizacji,

to wtedy pojawia się więcej zachowań dewiacyjnych. Jednostka próbuje przystosować się do

opisanej sytuacji poprzez: konformizm, innowacje, rytualizm, bunt lub wycofanie. Kiedy w

danym społeczeństwie są wysokie jednostkowe aspiracje, a normy obowiązujące są silnie

zinternalizowane i nie wchodzi w rachubę ich złamanie, to jednostka skazana jest na

przeŜywanie silnego konfliktu. Rozwiązanie konfliktu jest moŜliwe jedynie poprzez

odrzucenie zarówno aspiracji jak i metod ich realizacji. Taka sytuacja prowadzi do utraty

sensu Ŝycia i "odsłania" jedyną drogę samobójstwo. Kolejne teorie socjologiczne zwracają

uwagę na to, Ŝe uwarunkowań samobójstw naleŜy poszukiwać w dezintegracji środowisk

miejskich, rozluźnieniu więzi rodzinnych i sąsiedzkich (teoria więzi społecznych) lub w

niedostatecznej społecznej kontro li, która w ostatnich latach bardzo mocno się zdeformowała

(szczególnie zauwaŜalna jest róŜnica w społeczności wiejskiej).

MEDYCYNA

Szczególnie psychiatria próbuje dać odpowiedź na pytanie, czym jest samobójstwo. Czy jest

objawem zachowania odbiegającego od normy psychicznej? PoniewaŜ nie ma jasnej i

jednoznacznej definicji zdrowia psychicznego, medycyna traktuje samobójstwo jako jeden z

waŜnych objawów współwystępujących z zaburzeniami takimi jak np. depresja. Dawne

badania E. Kraepelina wskazują na fakt, Ŝe 20,4% zamachów samobójczych męŜczyzn i

14,7% samobójstw wśród kobiet występuje u osób z objawami depresji. Wczesne

wykrywanie objawów depresji moŜe więc mieć ogromne znaczenie dla profilaktyki

samobójstw.

* * *

Opisując osobę z syndromem presuicydalnym (według E.Ringel'a) naleŜy zwrócić uwagę na

cechy, które występują w większości przypadków tj.:

1. zawęŜenie sytuacyjne,

2. zawęŜenie dynamiczne,

3. zawęŜenie stosunków społecznych,

4. zawęŜenie świata wartości,

5. napięcie i agresja,

6. fantazje samobójcze.

1. Zaw ęŜ enie sytuacyjne.

Osoba, która znajduje się w sytuacji presuicydalnej nie widzi rozwiązania swojego trudnego

połoŜenia. Nie widzi innych, dopuszczalnych alternatyw rozwiązań. Nie jest w stanie

przyjrzeć się swemu połoŜeniu z metapoziomu. Nie jest w stanie nic zmienić. PrzeŜywa

poczucie osamotnienia, osaczenia, bezradności. Takie zawęŜenie moŜe nastąpić na skutek;

uwarunkowania sytuacyjnego (np. nieuleczalna choroba)

wyników własnego postępowania (np. Hitler w okrąŜonym Reichstagu)

własnych wyobraŜeń na temat potencjalnego zagroŜenia (np. lęk przed nawrotem

choroby nowotworowej)

2. Zaw ęŜ enie dynamiczne.

Osoba w sytuacji presuicydalnej doświadcza działania sił, które pchają ją do samobójstwa. Jej

nastrój, wyobraŜenia, uczucia pogrąŜone są w pesymizmie (widzenie świata przez czarne

okulary). ZawęŜone są moŜliwości fantazji człowieka i nadweręŜone jego siły napędowe.

Osoba ta przeŜywa silny lęk. Boi się siebie, boi się Ŝycia, boi się innych, boi się działania.

ZawęŜenie dynamiczne moŜna porównać do sił pokonujących grawitację. Siły te pokonują

instynkt samozachowawczy człowieka. Sama osoba w tej sytuacji nie jest w stanie tej siły

przezwycięŜyć.

3. Zaw ęŜ enie stosunków mi ę dzyludzkich.

Osoba w sytuacji presuicudalnej izoluje się od starych przyjaciół, od znajomych (czasami

śmierć starego człowieka spostrzegana jest po kilku dniach). Zmniejsza ilościowo kontakty z

ludźmi. Stopniowo w jej najbliŜszym otoczeniu jest coraz mniej bliskich osób. W krańcowej

sytuacji często "czepia się" jednej osoby jak ostatniej deski ratunku. Kontakty z ludźmi jeśli

są, są zdewaluowane. Relacje są powierzchowne, nie dotyczą rzeczy waŜnych, osobistych.

Ograniczają się do zdawkowego pozdrowienia i rozmowy o nieistotnych sprawach. Osoba

taka nie jest zdolna do kształtowania nowych, prawdziwych powiązań.

4. Zaw ęŜ enie ś wiata warto ś ci.

Osoba w sytuacji presuicydalnej przeŜywa brak poczucia wartości w niektórych dziedzinach

Ŝycia. Brak jej zainteresowań, hobby. Brak jej ustalenia hierarchii waŜności spraw, którymi

się jeszcze zajmuje. Wartości przez nią wyznawane ulegają dewaluacji. Spłycają się. Nie jest

w stanie bronić ich. Wpływa to znacząco na jej własny obraz siebie, na poczucie własnej

wartości. Osoba w takiej sytuacji kieruje się często subiektywnymi ocenami. Są one róŜne od

ogólnie przyjętych wartości w społeczeństwie. Przez to następuje jeszcze większa jej izolacja

od społeczności w której Ŝyje. Często osoba taka wchodzi w rolę niepełno wartościowego

outsidera, dziwaka.

5. Napi ę cie.

Osoba w sytuacji presuicydalnej przeŜywa bardzo silne na pięcie, które często prowadzi do

agresji. Jest ona kierowana początkowo na najbliŜsze osoby następnie na siebie. Zwrot agresji

przeciwko sobie wiąŜe się z następującymi warunkami;

w człowieku muszą powstać pokłady bardzo silnej agresji,

odreagowanie jej na zewnątrz musi być uniemoŜliwione przez czynniki wewnętrzne

(zahamowanie tej osoby) lub czynniki zewnętrzne (stosunki kulturowe, normy

cywilizacyjne).

6. Fantazje samobójcze.

Osoba w sytuacji presuicydalnej zaczyna fantazjować na temat swojej śmierci. Myślenie to

ma charakter przekształcający cel w rzeczywistość. Celem staje się samobójstwo. Początkowo

niewinne myśli o samobójstwie, dające moŜliwość rozładowania napięcia w trudnej sytuacji,

nabierają charakteru samodzielnych bytów. Stają się natrętnym, obezwładniającym

myśleniem. Fantazje samobójcze przechodzą przez trzy etapy;

pierwszy to wyobraŜenia bycia martwym (fantazje nie dotyczą samej śmierci, ale

bycia martwym, który czuje smak zemsty nad tymi, co go opłakują) na tym etapie

śmierć jest zjawiskiem odwracalnym,

drugi to wyobraŜenia podniesieniana siebie ręki bez konkretnych planów

samobójstwa,

trzeci to faza najwyŜszego zagroŜenia gdzie samobójstwo bywa bardzo szczegółowo

zaplanowane.

Te detale wzmacniają tendencje samobójcze.

INTERWENCJA KRYZYSOWA W SYTUACJACH ZWI Ą ZANYCH Z

SAMOBÓJSTWEM.

Interwencję kryzysową podejmuje my w stosunku do trzech grup osób i kaŜda z nich wymaga

trochę innego postępowania:

Pierwsza grupa to potencjalni samobójcy , którzy dają sygnały o swoim zamiarze. Z

osobami noszącymi się z zamiarem odebrania sobie Ŝycia naleŜy porozmawiać przede

wszystkim o jej problemach. Pozwolić odreagować emocje tak, aby nie dopuścić do

zawęŜenia suicydalnego. Wprost naleŜy pytać o myśli i fantazje samobójcze. Ocena

zagroŜenia moŜe być dokonana przy uŜyciu kwestionariusza opracowanego przez E. Ringel'a,

G. Sonneck'a i innych. Oto najwaŜniejsze pytania przydatne do rozmowy z tą grupą osób:

Czy myślał(a) o odebraniu sobie Ŝycia?

Od kiedy występują myśli samobójcze?

Czy rozmawiał(a) z kimś o swoich zamiarach?

Jak by odebrał(a) sobie Ŝycie?

Czy myśli o samobójstwie nawracają mimowolnie?

Czy wcześniejsze kontakty z ludźmi i zainteresowania uległy zawęŜeniu?

W jakich okolicznościach ma zamiar dokonać próby samobójczej?

Pomoc powinna zostać skierowana takŜe na rodzinę naszego klienta. Powinna ona

uświadomić sobie potencjalne zagroŜenia Ŝycia członka rodziny oraz uzmysłowić sobie swoje

własne trudności w związku z ujawnieniem takich zamiarów.

Druga grupa, to osoby po próbie samobójczej . Nawet najmniej groź na próba samobójcza

wymaga wnikliwej analizy. Powinniśmy móc ocenić zarówno stan psychiczny jak i

somatyczny tej osoby. Dlatego niezmiernie waŜne jest, aby w jej pobliŜu był lekarz i

psycholog. NaleŜy bardzo dokładnie przeanalizować całą sytuację i rozwaŜyć ryzyko

ponowienia takiej próby. NaleŜy pamiętać, Ŝe czasami poprawa nastroju jest związana ze

spadkiem napięcia, ulgą po próbie samobójczej i nie naleŜy traktować go jako wyraz

pogodzenia się z Ŝyciem.

Do diagnozy tego stanu przydatne mogą być kolejne pytania ujęte w kwestionariuszu

wymienione poniŜej:

W jakich okolicznościach dokonał(a) próby samobójczej?

Jakie są przyczyny bezpośrednie i pośrednie samobójstwa?

Czy to jest pierwsza próba samobójcza? Jeśli nie, to jak wyglądały poprzednie?

Co się działo w ostatnim tygodniu przed próbą samobójstwa?

Co się działo w ostatnim dniu, godzinach przed próbą samobójstwa?

Jak się czuł(a) po odzyskaniu przytomności?

Czy w rodzinie były śmierci samobójcze? Jeśli tak, to kto i kiedy?

Czy w chwili próby samobójczej był(a) pod wpływem środków zmieniających

nastrój?

Czy było wcześniej leczenie psychiatryczne? Jeśli tak, to kiedy i z jakim

rozpoznaniem?

Czy z obecnej perspektywy ponowił(a) by próbę samobójczą?

Czy w ostatnim okresie Ŝycia utracił(a) kogoś bliskiego?

Jakich strat doznał(a) w swoim Ŝyciu? Jak one wpłynęły na historię Ŝycia?

Dzięki informacjom zebranym od klienta moŜemy ocenić rodzaj myśli samobójczych i ich

nasilenie; występowanie zawęŜenia presuicydalnego; rodzaj zachowania samobójczego oraz

moŜliwości jego powtarzania; system wartości danej osoby i zasoby osobiste oraz bardzo

waŜne dla dalszej pracy nastawienie do udzielającego pomocy.

Trzecia grupa to rodziny, w których kto ś podj ą ł prób ę samobójcz ą . Ka Ŝ da ś mier ć

porusza cał ą rodzin ę i bliskich. Co dopiero, gdy chodzi o śmierć samobójczą. KaŜda próba

samobójcza ujawnia kryzys w rodzinie, wydobywa na światło dzienne wadliwe relacje,

izolację i osamotnienie jej członków. Dla rodziny jest to olbrzymia dawka cierpienia

wyraŜającego się przeŜywaniem lęku, poczucia winy, wstydu, poczucia krzywdy. Bardzo

waŜne jest, aby dać ujście tym uczuciom, poznać schematy zachowań i myśli i przerwać

destrukcyjny łańcuch postępowania. Jeśli rodzina nie otrzyma fachowej pomocy w takiej

sytuacji, to moŜna stwierdzić występowanie samobójstw w kolejnych pokoleniach (tzw.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: