Psychologiczne podstawy edukacji

1.           Etykieta a zachowanie

Zachowanie: Specyficzna aktywność, w którą angażuje się organizm, posiadająca swoją topografię i mogąca być opisana w kategoriach nasilenia, częstotliwości, czasu trwania lub opóźnienia.

Podsumowująca etykieta: Określenie zastosowane w stosunku do osoby, w wyniku zaobserwowania u niej pewnej liczy różnych zachowań mających ze sobą coś wspólnego.

Efekt etykietowania: W wyniku nadania etykiety danej osobie, ludzie zaczynają zachowywać się w stosunku do niej zgodnie z tą etykietą.

Pseudowyjaśnienie: użycie etykiety jako wyjaśnienia przyczyny pojawiania się jednego z zachować, do których ta etykieta się odnosi.

2.      Ocena psychologiczna dzieci

Rozwój czynności zabawy – zainteresowanie zabawą jest wrodzoną cechą dziecka. Bawi się tylko dziecko, które czuje się dobrze i bezpiecznie. W zabawie odzwierciedlony jest poziom rozwoju, a zachowania dzieci są uniwersalne. Dziecko chce i musi decydować w zabawie by nie stracić zainteresowania. Kontrola i zainteresowanie odróżniają zabawę od procesu uczenia się. Zabawa nie ma konkretnego celu, jednak prowadzona jest dla samego działania.

Rysunek jako wskaźnik rozwoju – pierwsze rysunki dzieci stanowią zabawę ruchową. Powstają dla przyjemności, jaką dziecku sprawia ekspresja ruchowa. Rysunki są przy tym efektem ubocznym i ich treść nie ma znaczenia. Ten etap trwa przez około trzy lata.

Skale rozwojowe:

Skala Brunet-lezine – pozwala ocenić rozwój dziecka w wieku najmłodszym. Zawiera próby mające ocenić:

·         Sprawność motoryczną

·         Koordynacje wzrokowo-ruchową

·         Umiejętność porozumiewania się i rozumienia mowy

·         Kontakty społeczne

Skala opracowana dla dzieci od 1-ego miesiąca życia do około 5 roku. Wszystkie próby dają wiedzę orientacyjną na temat rozwoju dziecka i muszą być uzupełnione innymi testami.

Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa – system umożliwiający  wczesną diagnostykę (0-3 rok życia) ośmiu najważniejszych funkcji w wieku niemowlęcym (pierwszy rok życia) i siedmiu funkcji w drugim i trzecim roku życia

Osiem najważniejszych funkcji w wieku niemowlęcym:

·         Raczkowanie – miara rozwoju umiejętności pełzania i raczkowania

·         Siadanie

·         Chodzenie

·         Chwytanie – umiejętność chwytania i funkcji manualnych

·         Percepcja – spostrzeganie zmysłowe i umiejętność pojmowania zależności

·         Mowa czynna – miara rozwoju wyrażania dźwięków i mówienia

·         Mowa bierna – (badana od 10 miesiąca życia) miara rozwoju rozumienia mowy

·         Rozwój społeczny

W drugim i trzecim roku życia zamiast diagnozy raczkowania i siadania występuje diagnoza samodzielności.

W wyniku oceny rozwoju psychoruchowego dziecka powstaje profil rozwoju. W wypadku opóźnienia rozwoju psychoruchowego pozwala on odpowiednio ukierunkować rehabilitację i ocenić efekty

Lateralizacja – asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ludzkiego ciała, wynikająca z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych.

Do oceny lateralizacji służy głównie wywiad z rodzicami. Dowiadujemy się w nim jak rozwijała się Lateralizacja we wcześniejszych etapach życia dziecka. Ważne są informacje z obserwacji dziecka w sytuacjach codziennych.

3.      Style rodzicielskie

Najczęściej spotykane style wychowania w rodzinie:

·         Styl demokratyczny – główną jego zasadą jest wzajemne poszanowanie praw wszystkich członków rodziny. "Dzieci wychowywane w ten sposób uczą się zasad współżycia społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania." Rola rodziców polega na koordynowaniu działań swoich dzieci.

·         Styl autokratyczny - przeciwieństwo stylu demokratycznego, ma charakter konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy i pedantyzmu. Założeniem autokratyzmu jest stwierdzenie, że "rodzice zawsze mają rację, a obowiązkiem dzieci jest bezwzględne posłuszeństwo". Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowaniu się wszelkim poleceniom i nakazom rodziców. Dzieci mają ograniczoną swobodę. Rodzi się w nich bunt, niezadowolenie uniemożliwiające istnienie prawidłowych, życzliwych i harmonijnych stosunków z rodzicami, których zamierzenia są osiągane poprzez stosowanie różnych kar. Dzieci są jednostkami mało samodzielnymi i mało aktywnymi, ponieważ od wczesnego dzieciństwa nawykły do wykonywania poleceń.

·         Styl liberalny - nie ustala się niczego ani wspólnie, ani oddzielnie. Rodzice rozpieszczają dzieci, pozostawiając im nadmierną swobodę. Ograniczają się do stworzenia dziecku warunków do nauki i zabaw, zaspakajając jego potrzeby materialne. Aktywność rodziców jest przypadkowa i niekonsekwentna. Interwencja w zachowaniu dziecka następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych. Dzieci są egocentryczne i mają trudności z przystosowaniem w grupie rówieśniczej.

Postawy rodzicielskie

·         Postawa akceptująca – to okazywanie dziecku sympatii, aprobaty, przyjmowanie dziecka takim jakie ono jest, w wypadku złych zachowań – krytykowanie ich, poznawanie i zaspakajanie potrzeb dziecka. Sprzyja kształtowaniu zdolności do tworzenia trwałej więzi emocjonalnej, do wyrażania uczuć, odwagi, chęci pomocy.

·         Postawa współdziałająca – dobro dziecka jest tu wartością pierwszoplanową , aktywność w nawiązaniu wzajemnych kontaktów, angażowanie dziecka w sprawy domu – dostosowanie do wieku. Rozwija ufność zadowolenie z rezultatów pracy, wytrwałość, umiejętność współdziałania i podejmowania zobowiązań.

·         Postawa uznająca prawa dziecka - uznanie praw dziecka, bez przeceniania i niedoceniania jego roli, pozwalanie na postępowanie na własną odpowiedzialność, delikatne kierowanie dzieckiem – stosowanie wyjaśniania i tłumaczenia, wyjaśnianie i uzasadnianie stawianych wymagań i stosowanych kar. Uczy lojalności, solidarności w stosunku do innych członków rodziny, twórczej postawy.

·         Postawa dawania dziecku rozumnej swobody - Rodzice wraz z wiekiem dają dziecku więcej swobody, umiejętność utrzymania autorytetu i kierowania dzieckiem w pożądanym zakresie, rozumna troska o zdrowie i bezpieczeństwo, obiektywizm w ocenie grożącego niebezpieczeństwa. Daje dziecku umiejętność współdziałania z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, bystrość i wytrwałość.

Nieprawidłowe postawy rodzicielskie

·         Postawa odtrącająca – to nieokazywanie uczuć pozytywnych, demonstrowanie uczuć negatywnych, krytyka dziecka, dyktatorskie podejście, kierowanie dzieckiem: przez rozkazy, surowe kary, zastraszanie, niedostrzeganie pozytywów, niszczenie słowem, "przykręcanie śruby". Wywołuje u dziecka agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, zachowanie aspołeczne, bezradność, zastraszanie i reakcje nerwicowe.

·         Postawa unikająca - ukryta lub jawna jeśli chodzi o dobro dziecka, ignorowanie dziecka, unikanie i ograniczanie kontaktu z dzieckiem do minimum, zbywanie prób nawiązania kontaktu podejmowanych przez dziecko, szeroko pojęte zaniedbywanie dziecka, niedbałość i niekonsekwencja w stawianiu wymagań, nieangażowanie się w sprawy dziecka, nieangażowanie dziecka w sprawy domu. Dziecko jest niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, niezdolne do obiektywnych ocen, brakuje mu wytrwałości i koncentracji w nauce, jest nieufne i bojaźliwe.

·         Postawa nadmiernie wymagająca – to stawianie wygórowanych wymagań, nie przyznawanie prawa do samodzielności, rządzenie dzieckiem, ograniczanie swobody dziecka, stosowanie sztywnych reguł, przesadne nastawienie na osiągnięcia. Wypowiedzi rodzica mają charakter oceniający, często wyrażają dezaprobatę i gniew. Dziecku brakuje wiary w siebie, jest niepewne, lękliwe, przewrażliwione, uległe, brakuje4 zdolności do koncentracji, ma trudności szkolne i słabe aspiracje.

·         Postawa nadmiernie chroniąca – Traktowanie dziecka jako dzidziusia, niedocenianie możliwości dziecka, rozwiązywanie za nie trudności, utrudnianie samodzielności – dziecko trzymane "pod kloszem", postępowanie uzależnia dziecko od rodziców, izolowanie dziecka od rówieśników, lęk o zdrowie, zachęcanie do jednostronnego rozwoju zdolności, tolerowanie złych zachowań. Powoduje opóźnienie dojrzałości społecznej, zależność dziecka od rodziców, bierność, ustępliwość, nadmierna pewność siebie, zarozumiałość, awanturowanie się, egoizm, nadmierne wymagania w stosunku do rodziców, niepewność – gdy dziecko jest samo.

4.      Kategorie zabawy

·         agon (współzawodnictwo) - należą tu gry i zabawy oparte na wyłonieniu zwycięzcy. Każdy z bawiących się (osób / zespołów) ma identyczne szanse na początku zabawy i jest zobowiązany do przestrzegania określonych reguł. W dążeniu do wygranej bardzo liczą się umiejętności zawodników. Np.: wszelkie wyścigi, mocowanie się, lekkoatletyka, boks, szermierka, piłka nożna, bilard, warcaby, szachy, w ogóle wszelkie zawody sportowe

·         alea (los) – to kategoria zabaw związanych z przypadkiem. Bawiący się mają takie same szanse na początku, jednak w czasie zabawy (gry) nie tyle zdają się na swoje umiejętności, co na zrządzenie losu. Np.: „entliczek-pentliczek”, orzeł czy reszka, zakłady, ruletka, różne rodzaje loterii

·         mimicry (naśladowanie) – przynależą tu zabawy oparte o granie jakiejś roli, udawanie kogoś innego. Podporządkowanie się ścisłym regułom nie jest tak istotne; ważniejsza jest wyobraźnia i wczucie się w inną osobę. Do dziecięcych zabaw w naśladowanie należą: zabawy "w dom", "w lekarza". Elementami związanymi z naśladownictwem w przypadku zabaw mogą być: iluzjonizm, bawienie się lalką, przebieranie, przedstawianie sztuk widowiskowych.

·         Ilinx (oszołomienie) – to kategoria skupiająca wszelkie zabawy oparte o doznania transowe, upojenie i panowanie nad adrenaliną. Np.: „kręcenie się”, karuzela, huśtawka, chodzenie po linie, narty, alpinizm ćwiczenia na trapezie

5.      Stadia rozwoju poznawczego wg J. Piageta

1. SENSOMOTORYCZNE      0-2 lata

Dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym.  Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu co znika z pola widzenia dziecka znika również z jego umysłu. Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu i teraz. Kiedy dziecko nabywa pojęcie stałości przedmiotu i pojawiają się inne środki myślenia jak pamięć i język stadium sensomotoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości

2. PRZEDOPERACYJNE  2-7 lat

Okres przejściowy który kończy się pojawienie myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal zdominowane są przez postrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń.

Myślenie dziecka podlega ograniczeniom

- egocentryzm  dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego ( eksperyment z górami.

- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych (eksperymenty nad pojęciem stałości – kulka i kiełbaska z plasteliny)

- nieodwracalność niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu – w myślach – do punktu wyjścia rozumowania.

3. OPERACJE KONKRETNE  7-11 lat

Główne właściwości tego stadium to – nabywanie odwracalności wmyślenia dziecko potrafi odwracać operacje myślowe i – zdolność do decentracji dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenie z różnych punktów widzenia

Inną ważną cechą tego stadium jest wzrastająca zdolność do posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech właściwości oraz szeregowania zdolność do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku np. wg koloru, wielkości

W tym stadium dziecko aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na  rzeczywistych przedmiotach

4. OPERACJE FORMALNE 11-do końca

Dziecko nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności. Staje się w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.

6.      Rozwój językowy dziecka

W rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:

·         okres melodii (0-1 rok życia),

·         okres wyrazu (1-2 rok życia),

·         okres zdania (2-3 rok życia),

·         okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia dziecka).

Normą rozwojową jest, jeśli dziecko w wieku

·         0-1 roku – komunikuje się z dorosłymi za pomocą krzyku, głuży, gaworzy, wymawia pierwsze wyrazy: mama, tata, baba;

·         1-2 lat – używa prawie wszystkich samogłosek z wyjątkiem nosowych
(ą, ę) oraz wymawia niektóre spółgłoski (p, b, m, t, d, n, k, ś, ź, ć, dź, ch). Pozostałe zastępuje innymi. Wypowiada się jednowyrazowo: np. pomidor – midol, kaczka – kaka;

·         3 lat – porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski (p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li);

·         4 lat – wymawia głoski s, z, c, dz. Mowa ulega dalszemu doskonaleniu;

·         5-6 lat – wymawia głoski sz, ż, cz, dż, r;

·         7 lat – ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.