metodyka resocjalizacji - stanisław górski _2_ 1985 +.pdf - ◉ Książki Resocjalizacja - michallek94

Stanisław Górski

METODYKA

RESOCJALIZACJI

ZAWODOWYCH

Projekt okładki i strony tytułowej

Krzysztof Ciesielski

WSTĘP

Redaktor Elżbieta

Dziarnowska-Lewandowska

Korekta

Zespól

O-czym jest ta książka? Ogólnie rzecz biorąc, o skutecznych

metodach wychowania dzieci i młodzieży trudnej, łamiącej

normy współżycia społecznego. Wymieniony w tytule termin

„metodyka" (gr. methodos — postępowanie po drodze)

oznacza bowiem zbiór reguł wskazujących najskuteczniejsze

sposoby i środki umożliwiające osiągnięcie pożądanego stanu

rzeczy. W przypadku resocjalizacji owym stanem rzeczy jest

usunięcie wspomnianych zaburzeń w zachowaniu,

hamujących lub nawet uniemożliwiających prawidłowy

przebieg wychowania młodych ludzi.

Wykonanie tego zadania nie jest łatwe nawet dla

specjalisty, tym bardziej, że dopiero stosunkowo niedawno

powstały względnie usystematyzowane teoretyczne podstawy,

które stanowiąc racjonalne podłoże wiedzy metodycznej o

resocjalizacji, w istotnej mierze uzupełniają upowszechnianą

dotychczas „pedagogikę serca".

Serce jest nieodzowne w wychowaniu, zwłaszcza reso-

cjalizującym, ale jak uczy praktyka, nie wystarczy ono do

uzyskania oczekiwanych rezultatów pedagogicznych.

W świetle najnowszych empirycznych ustaleń okazuje się

bowiem, że oprócz serca i potrzebna jest także rzetelna

interdyscyplinarna wiedza o prawach zachowania się ludzi.

Nie mogą jej zastąpić ani najlepsze nawet chęci i intuicja, ani

tym bardziej rutyna wieloletniej pracy wychowawczej,

zwłaszcza gdy wywodzi się ona ze złej tradycji systemów

izolacyjno-dyscyplinarnych. Dopiero połączenie serca i

gruntownej wiedzy metodycznej, popartej dobrymi

doświadczeniami, pozwala naprawdę zrozumieć istotę

problemu wykolejonej jednostki ,dając gwarancję osiągnięcia

pozytywnych wyników wychowawczych. • '

W .tworzeniu teoretycznych i metodycznych podstaw

wychowania resocjalizującego poważny udział ma naukowy

dorobek szkoły warszawskiej, którego ukoronowaniem jest

pierwsza w skali europejskiej, fundamentalna

ISBN 83-202-0347-3

ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH. WARSZAWA

1985

koncepcja pedagogiki resocjalizacyjnej 1 . Stanowi ona

zasadniczą kanwę niniejszego opracowania metodyki

postępowania wychowawczego wobec dzieci i młodzieży

wykolejonej społecznie. Opracowanie to jest swojego rodzaju

próbq przybliżenia wybranych zagadnień z obszernej i

wyczerpującej, lecz przez to dość skomplikowanej

problematyki wymienionego wyżej dzieła i jego późniejszej

modyfikacji 2 .

Przyjmując zawartą tam orientację ogólnej teorii zachowania

się człowieka, w prezentowanej książce staram się

odpowiedzieć na trzy pytania, zasadnicze dla każdego

wychowawcy trudnej młodzieży: Co robić, aby skutecznie

resocjalizować wykolejonych społeczme nieletnich i

młodocianych? W jaki sposób to' czynić? Dla-. czego właśnie

takimi, a nie innymi metodami i środkami należy posługiwać się

w tym działaniu?

Liczne głosy praktyków wskazują, że odpowiedź na

powyższe pytania jest najbardziej potrzebna szerokiej praktyce

wychowawczej. Inspiracją do napisania Metodyki resocjalizacji

była intencja przyjścia z pomocą wychowawcom, kuratorom

sądowym, opiekunom społecznym, a także rodzicom,

borykającym się z trudnościami w codziennej pracy nad

wychowaniem młodzieży społecznie wykolejonej. Książka

może okazać się przydatna również osobom sposobiącym się

cenie funkcjonalnych związków między tymi trzema czynnikami

jest jednym z głównych warunków skuteczności,

resocjalizacji.

Rozdział drugi, najobszerniejszy, obejmuje względnie

systematyczny opij, _ samego procesu resocjalizacji w

aspekcie metodycznym. Zasadnicze treści dotyczą więc

szczegółowych zadań wychowania resocjalizującego oraz

metod ich realizacji. W rozdziale tym przedstawione są także

normy i standardy zachowania się człowieka, będące

podstawą do konstruowania wszelkich metod wychowawczych.

Wreszcie trzeci rozdział poświęcony jest zagadnieniom

zapobiegania wykolejaniu się społecznemu. Od tej sprawy

powinno się zasadniczo zaczynać skuteczne działania

likwidujące zjawisko wykolejenia społecznego. Tymczasem

profilaktyce wciąż jeszcze poświęca się zbyt mało uwagi. Warto

więc podkreślić, że nie ma i być nie może efektywnej

resocjalizacji bez racjonalnej profilaktyki, i to prowadzonej w

skali makrospółecznej.

Mam nadzieję, że zarysowane treści okażą się przydatne i

pomocne osobom zajmującym się profesjonalnie lub

społecznie trudną sztuką resocjalizacji

pracy zawodowej

dziedzinie

wychowania

resocjalizującego.

Publikacja składa się z trzech rozdziałów. Treść pierwszego z

nichxzawiera ^charakterystykę wykolejenia społecznego i

stanowi jednocześnie wprowadzenie do skutecznej

działalności resocjalizacyjnej^ Ujęcie głównego w tym

rozdziale pojęcia „wykolejenie społeczne" różni się nieco od

dotychczas proponowanych w literaturze, lecz dzięki temu

'.poszerza, sięjego zakres, ,który bardziej odpowiada stanowi

faktycznemu tego zjawiska. W dalszej kolejności

przedstawiona jest, -niezbędna dla celów metodycznych,

'analiza poszczególnych elementów wykolejenia, na które

składają się nie tylko niezgodne z normami zachowania

jednostki, lecz także stan jej osobowości i przyczyny

negatywnego postępowania. Uchwy-

1 C. Czopów, S. Jedlewski Pedagogika resoc/a//zacy/na.

Warsza

wa 1971.

' '

C. Czapów Wychowanie resocjalizujące. Warszawa 1978.

WYKOLEJENIE SPOŁECZNE

przypisanych jej czynności, zgodnych z oczekiwaniami

społecznymi. Inne są oczekiwania związane z rolą ucznia, od

którego oczekuje się dobrych wyników w nauce i

przestrzegania przepisów „kodeksu uczniowskiego", a inne

wiążą się z rolą ojca, od którego wymaga się odpowiedniej

opieki i kontroli nad dzieckiem, zaś jeszcze inne dotyczą roli

Polaka, który winien utożsamiać się ze swoim narodem.

Oczekiwania te, zawierające się w poszczególnych rolach,

nazywane są społecznymi dlatego, że wyrażają interesy i

intencje nie Indywidualne, lecz całych określonych zbiorowości

ludzkich.

W jaki "sposób odbywa się proces nabywania umiejętności

pełnienia ról społecznych? Proces ten, określany jako

s o c j a l i z a c j a , przebiega zawsze w jakimś kontekście

społecznym. Wychowanie, którego zadaniem jest

przysposobienie jednostki do pełnienia ról społecznych, nigdy

nie jest sprawą tylko indywidualnego kontaktu wychowawcy i

wychowanka. Na proces ten składają się bowiem różnorodne

oddziaływania społeczne, czego wynikiem jest wypadkowa

wszystkich działających na jednostkę sił skłaniających ją do

przyjmowania różnych ról społecznych.

Drugą cechą procesu socjalizacji jest to, że odbywa się on w

warunkach kontroli społecznej, która polega na

spontanicznym reagowaniu otoczenia na różne zachowania

się jednostki. Zachowania niezgodne z obowiązującą rolą

spotykają się z różnymi formami sankcji (kar), natomiast

zachowania odpowiadające oczekiwaniom są aprobowane

(nagradzane). Dzięki takiemu działaniu kontroli społecznej

jednostka orientuje się, jakie są wymagania danej roli oraz

odróżnia, które zachowania są, a które nie są aprobowane.

Kontrola społeczna, za pomocą reakcji aprobaty i

dezaprobaty, skłania więc jednostkę do poszukiwania

zazwyczaj metodą „prób i błędów", takich form zachowania się,

które byłyby zgodne z wymaganiami danej roli społecznej i jako

takie dostarczałyby jednostce gratyfikacji (nagród).

W ten sposób człowiek uczy się przewidywania pozytywnych i

negatywnych reakcji otoczenia oraz przejawiania takich

zachowań, które przynoszą mu oczekiwa-

Istnieje w naszym społeczeństwje dość znaczna liczba osób.

których postawy, sposób zachowania i styl życia znacznie

odbiegają od przyjętych norm i standardów, budząc ogólną

dezaprobatę ze względu na nierzadko znaczną szkodliwość

społeczną.

Dotyczy to także dzieci i młodzieży, co dla wychowania

stanowi problem szczególnie ważny, zwłaszcza w odniesieniu

do nieprzestrzegających norm prawnych nieletnich i

młodocianych gitowców, gwałcicieli, włamywaczy, a także nie

ściganych przez prawo, lecz naruszających etyczne i

obyczajowe normy alkoholików, narkomanów, hipisów

(dzieci-kwiaty), nie uczących się i nie pracujących

„urodzonych w niedzielę", skłóconych z rodziną, szkołą i

wszelkimi uznanymi autorytetami „indywidualistów" itd.

/ Ogólnie nazywa się tych często jeszcze bardzo młodych ludzi

młodzieżą trudną, niedostosowaną lub wykolejoną

społecznie. Wychowanie dziewcząt i chłopców tej kategorii

nastręcza poważne trudności rodzicom, nauczycielom,

wychowawcom. Stają oni przed niebagatelnym problemem:

jak postępować, żeby w sposób trwały zmienić charakter tych

młodych ludzi?

Odpowiedź na to dość zasadnicze pytanie wymaga nieco

dokładniejszego przyjrzenia się, społeczno osobowościowemu

podłożu, a szczególnie skomplikowanym mechanizmom i

czynnikom powstawania tego negatywnego, zjawiska, jakim

jest wykolejenie społeczne młodzieży.

SOCJALIZACJA, NIEDOSTOSOWANIE l WYKOLEJENIE SPOŁECZNE

Życiowa działalność człowieka w znacznej mierze związana

jest z pełnieniem przez niego wielu ról społecznych, takich jak

np. rola dziecka, ucznia, kolegi, pracownika, męża, ojca,

Polaka itp.

Pełnienie roli społecznej polega na

wykonywaniu

ne nagrody. Brafc tego rodzaju kontroli prowadzi do zaburzeń

społecznego przystosowania się człowieka 3 ;

Ważnym mechanizmem nabywania ról społecznych jest

także odwzorowywanie zachowań spostrzeganych przez

jednostkę u innych osób. Odwzorowywanie to może

przyjmować-lormę naśladownictwa lub modelowania 4 . Ź

naśladownictwem mamy do czynienia wówczas, gdy człowiek

przejmuje zewnętrzne cechy postępowania obserwowanych

ludzi. Motywem przejmowania tych wzorów jest dążenie

człowieka do społecznego przystosowania się, którego

wzorem są dla niego osoby posiadające szczególnie wysoką

pozycję społeczną oraz cieszą się popularnością i prestiżem w

grupie. Ponieważ tego rodzaju dążenie jest powszechne,

dlatego zjawisko naśladowania stanowi czynnik silnie

skłaniający jednostkę do określonych zachowań, związanych

z daną rolq społeczną.

Przyswajanie roli społecznej przez naśladowanie nie

ogranicza się do zewnętrznych cech zachowania. Jednostka

może bowiem przejmować od innych nie tylko te cechy, lecz

także uznawane przez nich systemy wartościowania, poglądy,

przekonania itd. Mówimy^ wówczas o modelowaniu, które

prowadzi do przyjęcia przez człowieka norm obowiązujących w

danej zbiorowości, a więc uchwycenia obowiązującej roli

społecznej.

Rezultaty procesu socjalizacji zależą od tego, czy przyjęcie

przez jednostkę wartościowej wychowawczo roli społecznej nie

jest sprzeczne z rolą pełnioną dotychczas oraz od s(ły

motywującej człowieka do jej pełnienia. Tak np, jeżeli nowa rola

społeczna wymaga od jednostki rezygnacji z członkostwa lub z

zajmowania wysokiej pozycji w grupie, to może ona podjąć tę

rolę/ " tylko wtedy, gdy ta zapewni jej zaspokojenie różnych

'potrzeb w większej liczbie i mierze niż rola pełniono dotychczas.

Z takim przypadkiem mamy do czynienia wówczas, gdy np.

nauczyciel narzuca rolę „lojalnego ucznia" dziecku, które pełni

w klasie rolę „dobrego kolegi". Zazwyczaj jednoczesne pełnienie

obydwu tych;

ról nie jest możliwe, ponieważ eliminują się one wzajemnie.

Zatem dziecko zdecyduje się na wybór tej roli,, która w

większym stopniu zapewni mu zaspokojenie jego istotnych

potrzeb. Dlatego też, w większości wypadków, odrzuci ono

rolę „lojalnego ucznia", jako mniej; przydatną pod tym

względem, na rzecz roli „dobrego-kolegi". Jeśli* jednak presja

nauczyciela będzie zbyt silna, dziecko zacznie .poszukiwać

rozwiązań kompromisowych w pełnieniu obydwu sprzecznych

ze sobą ról, tak aby być w zgodzie z wymaganiami kolegów i

nauczyciela, ucząc się w ten sposób obłudy i dwulicowości,

albo tei będzie się starało wycofać z konfliktowej sytuacji.

Oprócz wymienionej możliwości zaspojenia potrzeb istnieje

jeszcze inny ważny czynnik motywujący jednostkę do pełnienia

określonej roli społecznej. Jest nim silne pragnienie

przynależności do jakiejś grupy. Prowadzi ono często do

przyjęcia obowiązującej w tej grupie roli,, jeszcze przed

uzyskaniem w niej członkostwa, np. chłopiec, który marzy o

tym, aby zostać żołnierzem, będzie zachowywał się zgodnie z

wyobrażaną rolą wojskowego. Warto tu wspomnieć i o takiej

prawidłowości, zgodnie z którą jednostka wysoko ceniąca

sobie członkostwa w jakiejś grupie, będzie przenosić

obowiązującą w niej role także do innych grup. Dzieje się tak

wówczas, gdy np. dziecko przyswoiwszy sobie jakieś wzory

zachowania w grupie podwórkowej, stosuje je następnie

również w domu, w szkole, na kolonii itp.

Wyobrażaną lub rzeczywistą zbiorowość, w której*

członkostwo jednostka pozytywnie wartościuje, skutkiem czego

przyjmuje obowiązujące, w niej role, określa się jako g r u p ę

o d n i e si e n i a 5 . Grupa odniesienia odgrywa zasadniczą

rolę w uzewnętrznianiu-przez człowieka ról społecznych. O

uwewnętrznionej przez kogoś roli mówimy wtedy, gdy pełni on

ją z własnej woli i z zadowoleniem. Jest tok wówczas, kiedy np.

dziecko w grupie rówieśniczej zachowuje się zgodnie z rolą

„przyzwoitego ucznia", nie decydując się, mimo nacisku

kolegów, na używanie wulgarnych słów lub bijatykę z innymi

chłopcami.

5 iP. Chrzanowski, Z. Zaborowski „Kwartalnik Pedagogiczny" nr 3„ 1959.

3 H, Muszyński Wychowanie moralne w zespole. Warszawa 1964, s. 69.

4 H. Muszyński Teoretyczne problemy wychowania moralnego, Warszawa

1965, s. 72, '84.

metodyka resocjalizacji - stanisław górski _2_ 1985 +.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: