3_sluzy.pdf

WYKŁAD 3

Kwas hialuronowy:

§ w swojej cząsteczce zawiera kwas glukuronowy oraz acetyloglukoaminę

§ jest to składnik ścian komórkowych oraz tkanki łącznej naczyń krwionośnych

§ jest to czynnik zwiększający elastyczność tkanki łącznej

§ rozpad kwasu hialuronowego zachodzący m.in. w silnych stanach zapalnych (np. choroby przeziębieniowe)

będzie doprowadzał do wzrostu przepuszczalności naczyń krwionośnych

§ obecnie kwas hialuronowy stosowany jest m.in. w kosmetologii jako środek zwiększający elastyczność tkanki

łącznej i zatrzymujący znaczne ilości wody w tkance podskórnej

I. Polisacharydy śluzowe (śluzy roślinne)

§ są to fizjologiczne wydzieliny roślin powstałe głównie ze skrobi jako produkty wtórnego metabolizmu

węglowodanowego

§ pod względem chemicznym stanowią one mieszaniny homo- oraz heteropolisacharydów

§ najczęściej cząsteczki polisacharydowe mają charakter rozgałęziony o charakterze obojętnym lub kwaśnym

§ śluzy obojętne składają się najczęściej z cząsteczek galaktozy i mannozy, rzadziej glukozy i metylopentozy,

występują również w tych cząsteczkach alkohole cukrowe, a z pentoz: arabinoza i ksyloza – związki mogą

tworzyć odpowiednie połączenia estrowe

§ w przypadku śluzów kwaśnych najczęstszymi składnikami są kwasy uronowe (kwas galakturonowy,

glukuronowy, mannurowy) oraz ich estry siarczanowe, fosforowe w szczególności połączenia heksoz i pentoz

Właściwości fizykochemiczne śluzów roślinnych:

§ wskaźnikiem oceny surowca zawierającego śluzy roślinne jest indeks pęcznienia – jest to metoda farmakopealna i

definiowany jest jako objętość, jaką zajmuje 1g surowca po 4godzinnym pęcznieniu w wodzie. Na podstawie

różnic, jakie wystąpią i objętości surowca przed pęcznieniem i po pęcznieniu można podać charakterystykę

surowca. Jest on charakterystyczny dla większości surowców zawierających śluzy roślinne

§ metoda ciągliwości śluzów (wiskozymetryczna) również mówi o obecności śluzów w materiale roślinnym

§ w zimnej wodzie śluzy pęcznieją, natomiast w wodzie gorącej dają lepkie zawiesiny, które po pewnym czasie będą

silnie tężały

§ śluzy roślinne ulegają również reakcjom rozpadu hydrolitycznego (szczególnie hydroliza kwasowa) dając

podstawowe składniki chemiczne: pentozy, heksozy, kwasu uronowe

§ po rozpadzie hydrolitycznym śluzów można zanalizować poszczególne składniki proste w oparciu o reakcje

barwne oraz analizę chromatograficzną

Występowanie w materiale roślinnym:

§ śluzy występują w znacznych ilościach już w przypadku roślin niższych – obecne są w glonach, porostach i

grzybach (szczególnie na zewnętrznej stronie błony komórkowej) – w przypadku wielu grzybów i porostów śluzy

stanowią substancję ułatwiającą przytwierdzanie do podłoża

§ śluzy roślinne występują również w roślinach wyższych ( Linaceae, Liliaceae, Malvaceae, Orchidaceae oraz

Plantaginaceae – największe ilości śluzów)

§ warstwa śluzowa w gatunkach roślin naczyniowych będzie występowała na stronie wewnętrznej błony

komórkowej, często w tkance okrywającej (szczególnie w epidermie nasion i owoców)

§ znaczne ilości polisacharydów roślinnych znajdują się w komórkach śluzowych

§ największe ilości występują w nasionach, bulwach, kłączach, korzeniach – tam, gdzie śluz będzie stanowił

„naturalny koloid” i będzie zabezpieczał roślinę przed niekorzystnymi zjawiskami jak dyfuzja substancji

mineralnych (u kserofitów warstwa śluzowa jest warstwą zabezpieczającą przed utratą znacznych ilości wody)

§ w trakcie rozwoju rośliny mogą stanowić warstwę zapasową dla niektórych nasion

Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

§ podawane doustnie nie są resorbowane z przewodu pokarmowego

§ przetwory surowców zawierających polisacharydy śluzowe po podaniu doustnym działają p/zapalnie,

powlekająco i osłaniająco

§ często są stosowane w różnego rodzaju schorzeniach, bądź stanach zapalnych górnych dróg oddechowych,

uszkodzeniach p/pokarmowego

§ przy długotrwałej kuracji surowcami śluzowymi może dojść do nadmiernego powlekania śluzem ścian przewodu

pokarmowego – zaburzenia we wchłanianiu składników odżywczo-witaminowych – konieczna kuracja

przerywana

§ stosowane wewnętrznie mają działanie łagodnie przeczyszczające – mogą być stosowane u małych dzieci, dla

kobiet ciężarnych (mechanizm opiera się na znacznym pęcznieniu materiału roślinnego i wydobyciu śluzu, który

na drodze mechanicznej ułatwia efekt wypróżnienia)

§ śluzy sąśrodkami buforującymi, szczególnie w zatruciach substancjami toksycznymi

§ działają wykrztuśnie, zwiększają objętość oraz rozrzedzają wydzielinę zalegającą w górnych drogach

oddechowych

§ bardzo często są stosowane w mieszankach o działaniu odchudzającym – poprzez wzrost masy ekstraktu, silne

pęcznienie surowca będzie dochodziło do zwiększenia uczucia sytości – zmniejszenie uczucia głodu

§ zewnętrznie działają osłaniająco, powlekająco, ochronnie - stosowane są na rany, oparzenia, odmrożenia, otarcia

oskórka w postaci okładów i kataplazmy

§ śluzy stosowane są w technologii farmaceutycznej do produkcji różnych postaci leków, szczególnie jako środki

przyspieszające rozpad tabletek, czynnik wiążący wodę w kremach nawilżających, naturalne emulgatory oraz

jako baza smakowa do substancji, w przypadku której należy poprawić smak leku

1. Agar – gat. Fucus vesiculosus, Fucus serratus

§ jest to stężały, wysuszony sok śluzowy różnych gatunków krasnorostów szczególnie z rodzajów Gelidium i

Glacilaria – gromaga Rodopsyda (algi)

§ największe ilości krasnorostów, z których pozyskiwany jest agar występują u wybrzeży Korei Północnej i

Południowej, w Meksyku, Kalifornii – żyją na głębokości 30m, przyczepione do podwodnych skał, a niewielkie

plechy są czerwono zabarwione i w szczególności w części górnej są bogato rozgałęzione

Pozyskiwanie agaru:

§ agar farmakopealny: po wydobyciu z morza, starannie przebiera się i usuwa uszkodzone fragmenty

krasnorostów, następnie płucze się je znacznymi ilościami wody, po przepłukaniu rozkłada się je na specjalnie

przygotowanych płachtach i poddaje się bieleniu na słońcu (w warunkach naturalnych)

§ procesy te przebiegają w porze letniej

§ w porze zimowej plechy poddaje się obróbce termicznej w gorącej wodzie (umieszczenie w odpowiednio

dużych, gotujących się zbiornikach) i po uzyskaniu lepkiego, koloidalnego roztworu odrzuca się na zasadzie

wytrącania produkty białkowe (białko można usuwać również poprzez dodanie kwasu siarkowego) – produkt

sączy się, odbarwia węglem aktywnym, ponownie sączy – lepka substancja trafia wówczas do odpowiednich

form tworząc produkt końcowy

§ jeżeli agar zawiera znaczne ilości wody można agar dodatkowo wymrozić usuwając w ten sposób nadmiar

wody z powierzchni brył

Właściwości:

§ bezbarwna substancja, bez zapachu i smaku

§ w zimnej wodzie pęcznieje, ale się nie rozpuszcza, natomiast w wodzie ciepłej tworzy roztwory koloidalne

§ w 80% składa się z włókien agarozowych, natomiast w 20% agaropektynowych – pochodne galaktozy

Działanie i zastosowanie:

§ działanie przeczyszczające, osłaniające, buforujący w chorobach żołądka i dwunastnicy

§ zewnętrznie znalazł zastosowanie jako preparat dermatologiczny – w odmrożeniach, odparzeniach

§ w technologii postaci leku jest to środek żelujący, pęczniejący

§ często stanowi również podłoże mikrobiologiczne

! Surowiec: Fucus (morszczyn)

gat. Fucus vesiculosis (morszczyn pęcherzykowaty), Fucus serratus (morszczyn piłkowaty)

rodzina Fucaceae (morszczynowate)

§ surowiec śluzowy z roślin niższych

§ stosowana jest wysuszona plecha Fucus vesiculosus i Fucus serratus

§ pozyskiwany ze stanu naturalnego, najczęściej jest to surowiec importowany, największe ilości morszczynu

znajdują się w rejonie Morza Północnego

§ surowiec powinien zawierać nie mniej 0,1% jodu!

§ morfologia : plecha ciemnobrunatna, płaska, powyginana, miejscami delikatnie błyszcząca, zawiera

rozgałęzienia dichotomiczne, w przypadku morszczynu pęcherzykowatego będzie zawierał znaczne ilości

pęcherzyków powietrznych

§ u Fucus vesiculolus występuje brzeg gładki, natomiast w przypadku F. serratus - piłkowany

§ Skład chemiczny:

ü w ścianach komórkowych występują znaczne ilości kwasu alginowego

ü w dużych ilościach nieorganiczne związki jodu (dijodotyrozyna)

ü laminaryna, fukoidyna

ü znaczne ilości alkoholu cukrowego – mannitolu

ü fukoksantyna

§ Działanie i zastosowanie

ü stosowany w chorobach tarczycy, niedoczynności

ü znacząco przyspiesza przemianę materii – stosowany w mieszankach metabolicznych jako remedium

metabolicum

ü szczególnie jest polecany jako składnik mieszanek o działaniu odchudzającym

ü preparaty z morszczynu mogą być stosowane jako preparaty zapobiegają arteriosklerozie – również

jako środek p/miażdżycowy, zmniejszający poziom trójglicerydów we krwi i „złego” cholesterolu

! Surowiec: Lichen islandicus (porost islandzki)

gat. Cetraria islandica (tarczownica lub płucnica islandzka)

rodz. Parmeliaceae (misecznicowate)

§ surowiec śluzowy należący do roślin niższych

§ porost islandzki jest szeroko występującą rośliną, szczególnie w suchych lasach sosnowych

§ jest to gatunek chroniony

§ plecha na kształt dłoniasty, brzegi silnie postrzępione, powyginane, posiada dosyć silne podwinięcia brzegów,

w części dolnej jest rynienkowaty zakończony

§ powierzchnia oliwkowo-szara, na spodzie brunatno-szara o charakterystycznej łamliwej i chrząstkowatej

konsystencji

§ reakcje mikrochemiczne

ü warstwy ściany wewnętrznej barwią w KJ na błękitno, natomiast warstwy zewnętrznej na brunatno

ü 10% roztwór alkoholowy uzyskany z porostu po dodaniu 10% FeCl 3 zabarwia roztwór na kolor

purpurowy

§ Skład chemiczny:

ü zawiera gozkie kwasy porotowe o działaniu antybiotycznym i tubrkulotatycznym

(protocetrarowy, fumaroprotocetrarowy i usninowy oraz kwas protolichesterynowy) – zawartość: 2-

ü polisacharydy: lichenina oraz izolichenina

CH 3

CH 2 OR

H 3

COCH 3

CHO

CH 3

COCH 3

kwas protocetrarowy (R=H)

kwas usninowy

kwas fumaroprotocetrarowy (R= -CO-CH=CH-COOH)

HOOC

CH 2

H 3 C(H 2 C) 12

kwas protolichesterynowy

§ Działanie i zastosowanie w lecznictwie:

ü środek osłaniający stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych

ü dodatek jako lek gorzki pobudzający wydzielanie soków żołądkowych

ü stosowany w formie odwarów i naparów

ü może być stosowany jako lek wspomagający przy antybiotykoterapii oraz jako kuracja pomocnicza i

wspomagająca przy leczeniu gruźlicy (tuberkulostatyk)

! Surowiec: Althaeae folium (liść prawoślazu), Althaeae radix (korzeń prawoślazu) FP VI

gat. Althaea officinalis (prawoślaz lekarski)

rodz. Malvaceae (ślazowate)

§ surowiec farmakopealny stanowią korzenie zebrane w lipcu, bądź jesienią, natychmiast wysuszone

§ liście zebrane w okresie letnim, również natychmiast wysuszone

§ indeks pęcznienia dla liści nie mniejszy niż 11, dla korzenia – nie mniejszy niż 10

§ prawoślaz lekarski jest rośliną rzadko spotykaną w Polsce, w stanie naturalnym

§ występuje w przydomowych ogrodach – bylina do 1,5m wysokości, bladoróżowe kwiaty, owocem jest

wielorozłupnia, 3-4klapowane liście

§ korzeń o dosyć licznych rozgałęzieniach, korzeń typu palowego

§ Skład chemiczny:

Korzeń:

ü surowiec zawiera do 10% związków śluzowych o charakterze kwaśnym ( główne składniki: glukoza,

galaktoza i arabinoza, kwasy uronowe (galakturonowy i glukuronowy)

ü w korzeniu znaczne ilości skrobi

ü do 10% pektyn

ü fenolokwasy, niewielkie ilości flawonoidów

ü do 10% sacharozy

§ Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

ü osłaniające

ü zmiękczające

ü p/kaszlowe – dodawany do mieszanek o działaniu p/kaszlowym ( jedynie w przypadku kaszlu

suchego – nie stosujemy wówczas środków o działaniu wykrztuśnym! Po podaniu środku

p/kaszlowego może dość do uduszenia pacjenta! Środków wykrztuśnych nie podaje się na noc)

ü stosowany w nieżytach górnych dróg oddechowych, stanach nieżytowych żołądka i jelit – stany

zapalne śluzówki p/pokarmowego

ü stosowany jest również w zaparciach, w szczególności u dzieci – środek łagodnie przeczyszczający bez

działań niepożądanych

§ Preparaty:

Sirupus Althaeae FP VI, Pektosan, Neopektosan, Pektovit, Tussiflos

! Surowiec: Lini semen (nasienie lnu) FP VI

Syn: siemię lniane

gat. Linum usitatissimum (len zwyczajny) var. vulgare, crepitans, microspermum, macrospermum

rodz. Linaceae (lnowate)

§ surowiec farmakopealny

§ źródłem pozyskiwania surowca jest len zwyczajny z rodziny lnowatych

§ surowiec powinien wykazywać wskaźnik pęcznienia nie mniej niż 3,5

§ jest to roślina przemysłowa i lecznicza, dostarcza cennego oleju lnianego wykorzystywanego jako komponent

zawierający ważny komponent + roślina włóknodajna

§ roślina jednoroczna, występuje kilka odmian hodowlanych – różnią się rozmiarem nasion oraz

rozkrzewieniem łodygi

§ uprawia się odmiany o łodygach słabo rozgałęzionych (len głuchy), szczególnie var. vulgare

§ natomiast len trzeszczak ( var. crepitans ) – forma drobnonasienna hodowana jest głównie na materiał

włóknisty

§ odmianywielkonasienne–wykorzystywanedoprodukcimateriałówoleistychorazsurowców

farmaceutycznych

§ morfologia: nasiona charakterystyczne, zebrane w okresie dojrzewania, wysuszone w cieniu i przewiewie,

brązowe, połyskujące, z jednej strony posiada charakterystyczne zwężenie zakończone znaczkiem, z drugiej –

regularnie zaokrąglone

§ po wrzuceniu do wody nasiona lnu bardzo szybko pęcznieją, pokrywając się warstwąśluzu

§ Skład chemiczny:

ü 3-6% śluzu o charakterze kwaśnym ( śluz zlokalizowany jest bezpośrednio pod warstwą epidermalną

– łatwiejsze jego pozyskiwanie, bez rozdrabniania nasion – podczas produkcji preparatów wykonuje

się maceraty – zalewanie surowca wodą o temperaturze pokojowej)

ü 40% olejku schnącego

ü 1,5% glikozydów cyjanogennych (linamaryna, lotaustralina) – znajdują się w warstwie bielmowej,

powstający z nich cyjanowodór może w znaczącym stopniu porażać ośrodek oddechowy (występują

również nasionach drzew owocowych: śliwa, czereśnie etc.)

H 3

C N

H 3

C N

linamaryna

lotaustralina

H 3

O glukoza

H 5 C 2

O glukoza

§ Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

ü maceraty wodne stosowane są wewnętrznie jako środki osłaniające przy owrzodzeniach żołądka i

dwunastnicy

ü stosowany w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych

ü zewnętrznie stosowany w postaci kataplazm okładów jako środek łagodnie rozgrzewający,

p/zapalny i zmiękczający naskórek i działający na niego ochronnie

ü kąpiele z nieznacznym dodatkiem ekstraktów z roślin śluzowych mogą mieć działanie nawilżające i

ochronne

ü często występują w handlu również w postaci sproszkowanej

§ Preparaty:

Linal, Linomag, Oleum Lini sulfuratum

! Surowiec: Malvae folium (liśćślazu) FP VI lub Malvae neglactae folium (liśćślazu zaniedbanego) FPVI

Malvae flos (kwiat ślazu)

gat. Malva sylvestris (ślaz dziki) lub Malva neglecta (ślaz zaniedbany)

Syn: Ślaz dziki

rodz. Malvaceae (ślazowate)

§ surowiec farmakopealny, który wszedł do Farmakopei Polskiej VI

§ kwiat ślazu jest surowcem jest niefarmakopealnym!

§ surowiec pozyskiwany z upraw, a nie ze stanu naturalnego, mimo iż popularny w Polsce

§ Skład chemiczny:

ü śluz – do 6% w kwiatach, do 8% w liściach – śluz o charakterze kwaśnym

ü w liściach występują garbniki

ü w kwiatach – cenne glikozydy antocyjanowe (malwina)

ü zarówno w kwiatach, jak i liściach znaczne ilości flawonoidowych

ü surowiec powinien wykazywać wskaźnik pęcznienia nie mniejszy niż 7

§ Działanie i zastosowanie w lecznictwie:

ü osłaniające – w chorobach p/pokarmowego

ü zmiękczające

ü stosowany w stanach zapalnych dróg oddechowych

ü działanie i wykorzystanie podobne jak w przypadku prawoślazu lekarskiego

! Surowiec: Plantaginis ovatae semen (nasienie babki jajowatej) FP VI, Plantaginis ovatae seminis

tegumentum (łupina nasienna babki jajowatej) FP VI

gat. Plantago ovata – babka jajowata

Syn: Plantago ispaghula

rodz. Plantaginaceae (babkowate)

§ surowiec pozyskiwany jest z babki jajowatej, rośliny należącej do rodziny babkowatych

§ surowiec jest uprawiany – największe w Hiszpanii, Azji, Ameryce Południowej i Północnej

§ nasiona są drobne, barwy jasnobrązowej o kształcie łódeczkowatym

§ Skład chemiczny:

ü związki śluzowe (zbudowane z ksylozy, ramnozy, arabinozy, galaktozy, kwasów uronowych) – sluzy

kwaśne ze względu na obecność kwasów uronowych

ü cukry – głównie proste

ü olej

ü fitosterole

ü irydoidy – mniejsze ilości

ü surowiec powinien wykazywać wskaźnik pęcznienia nie mniejszy niż 9 ( semen ) oraz wskaźnik

pęcznienia nie mniejszy niż 40 ( tegumentum )

§ Działanie i zastosowanie w lecznictwie:

ü osłaniające

ü łagodnie przeczyszczające

ü działanie charakterystyczne dla gatunków śluzowych

ü preparaty zawierające nasiona babki lancetowatej stosowane są jako środki łagodnie

przeczyszczające

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: