cwiczenia ortofoniczne i s􀂳uchowe.odt

Ćwiczenia ortofoniczne w przedszkolu

Prowadzenie ćwiczeń ortofonicznych w przedszkolu ma na celu doskonalenie i usprawnianie wymowy, prawidłowe jej kształtowanie oraz zapobieganie powstawaniu zaburzeń artykulacyjnych.
We współczesnych opracowaniach logopedycznych autorzy wyróżniają dwa rodzaje ćwiczeń ortofonicznych:
I.Ćwiczenia wstępne, nazywane również przygotowującymi, do których zaliczamy: ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, logorytmiczne, słuchowe oraz usprawniające narządy mowy.
II.Ćwiczenia artykulacyjne, czyli ćwiczenia bezpośrednio związane z procesem mówienia.
Ćwiczenia ortofoniczne przeprowadzane są już w grupie najmłodszych przedszkolaków, w związku z pojawianiem się i utrwalaniem prawidłowej wymowy głosek . Przeprowadza się je zawsze w formie zabawy ze wszystkimi dziećmi, zarówno tymi, których rozwój mowy jest prawidłowy (w celu utrwalenia prawidłowej wymowy), jak również przy opóźnionym rozwoju mowy (w celu zapobiegania wadom wymowy), a także w przypadku zaburzeń mowy (pomoc w korekcie tych zaburzeń). Podczas ich wykonywania stosuje się wszystkie podstawowe ćwiczenia wstępne: oddechowe, fonacyjne, logorytmiczne, słuchowe, narządów mowy i artykulacyjne. Systematyczne i dokładne ich wykonywanie jest gwarancją powodzenia.
Ćwiczenia oddechowe
Ćwiczenia oddechowe (wstępne ćwiczenia ortofoniczne) stanowią podstawę dla wszystkich kolejnych ćwiczeń wspomagających mowę. Mają one na celu zwiększenie pojemności płuc, naukę ekonomicznego zużywania powietrza w trakcie mówienia, nauczenie różnicowania faz oddechowych (wdech i wydech) oraz wydłużenie fazy wydechowej. Innym celem ćwiczeń oddechowych jest ich działanie uspokajające, co jest szczególnie przydatne zarówno po wysiłku fizycznym, jak i psychicznym. U większości dzieci przedszkolnych oddychanie jest funkcją już wykształconą, zdarza się jednak, że jest ono nieprawidłowe. Dzieci często mają trudności z oddychaniem podczas recytacji wierszy ( recytowanie odbywa się zarówno na wdechu, jak i na wydechu). Dlatego też podczas zabaw, w których prowadzone są ćwiczenia oddechowe, dziecko powinno nauczyć się prawidłowego sposobu operowania oddechem: wdech szybki i głęboki, wydech powolny i długi.
Ćwiczenia te powinny być przeprowadzane zawsze w formie zabawy, na otwartej przestrzeni w miarę dobrych warunków atmosferycznych, w dobrze wywietrzonych pomieszczeniach lub przy otwartym oknie. Istotne jest również to, żeby przed wykonywaniem tych ćwiczeń dzieci miały drożny nos (oczyszczenie nosa) i nie przechodziły chorób górnych dróg oddechowych.
Wśród ćwiczeń oddechowych wyróżniamy ćwiczenia: - mobilizujące aparat oddechowy; - kształtujące oddychanie brzuszno-przeponowe;
- łączące oddychanie z ruchem oraz ćwiczenia oddechowo-fonacyjne.
Oto kilka przykładów ćwiczeń oddechowych, które można wykonywać z dzieckiem w domu:
„Wąchamy kwiatki” – powolny wdech nosem, powolny wydech ustami (powtarzamy kilka razy);„Papierki”- zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej powierzchni;
Dmuchanie na: wiatraczek, aby kręcił się długo i równomiernie, na świeczkę(tak, by płomień przechylał się, ale nie zgasł), watkę lub piórko.
„Huśtawka dla misia” - dzieci, leżąc na plecach, układają na brzuchu swoją ulubioną maskotkę. Przy głębokim, powolnym i równomiernym wdechu zabawka unosi się do góry, przy powolnym wydechu – opuszcza – w ten sposób huśtamy maskotkę.
„Śmieją się...”- nabieranie powietrza przez szeroko otwartą buzię i na jednym wydechu jak najdłuższe naśladowanie śmiechu różnych ludzi:
- panowie – „ho, ho, ho..”,
- panie – „ha, ha, ha...”,
- dziewczynki – „hi, hi, hi...”,
- staruszki – „he, he, he...”.
„Ziewamy”- szeroko, swobodnie, jak najdłużej na jednym wydechu wypowiadanie głoski „a” – „aaaaaaaa...”.
„Wdech i wydech”- ćwiczenia z unoszeniem rąk: wdech – unoszenie rąk bokiem do góry, wydech – powolne opuszczanie rąk.
Łączenie wydechu z wymową pojedynczych głosek:
- usypianie lalki – „aaaaaa...”,
- syczenie gęsi – „sss sss”,
- chuchanie na zmarznięte ręce – „ch, ch, ch...”.
- wietrzyk, który porusza wiatraczki – „ffffff....”, zdmuchuje liście „sz sz sz...”,
- naśladowanie; pogotowia: „iu – iu – iu...”, straży pożarnej: „ eu – eu – eu...”, policji: „eo – eo – eo...”.
Zabawy ze śpiewem, wyliczanki, łatwe
rymowanki.

Na podstawie :
Kozłowska K., Zabawy logopedyczne i łatwe ćwiczenia, Kielce2005
Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, Warszawa 1987

Ćwiczenia słuchowe

1. Ćwiczenia słuchu fizycznego i muzycznego
Są to ćwiczenia doskonalące umiejętność różnicowania dźwięków otoczenia, dźwięków instrumentów muzycznych ,cech tych dźwięków. Słuch fizyczny i muzyczny ma znaczenie dla różnicowania akcentu, tempa czy intonacji wypowiedzi czyli tzw. elementów prozodycznych mowy.

· rozpoznawanie kolegów po głosie
· wskazywanie kierunku z którego pochodzi dźwięk
· poruszanie się w stronę źródła dźwięku (z zasłoniętymi oczami)
· prezentowanie dźwięków wydawanych przez różnorodne przedmioty, wskazywanie źródła słyszanego dźwięku (stopniujemy trudność włączając nowe dźwięki, podając jednocześnie 2 lub 3, prosząc o powtórzenie z zachowaniem określonej kolejności)
· rozpoznawanie dźwięków otoczenia nagranych na taśmę magnetofonową (nazywanie danego dźwięku lub wskazywanie obrazka)
· różnicowanie wysokości dźwięku – słysząc dźwięk o danej wysokości dzieci reagują w określony sposób (np. wysoki - ptaki fruwają, niski - zbierają z ziemi okruszyny)
· różnicowanie liczby dźwięków – podajemy różną liczbę dźwięków tej samej wysokości – dziecko określa ją licząc, powtarzając, układając określoną liczbę klocków etc.
· rozpoznawane przyspieszonego lub zwolnionego tempa, ilustrowanie go ruchem
· rozpoznawanie dźwięków zagłuszanych innymi (np. w trakcie słuchania muzyki dzieci maja za zadanie rozpoznać inne, prezentowane w tym czasie odgłosy otoczenia)
· różnicowanie rytmu
- odtwarzanie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym
- rozpoznawani układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu rytmowi
- rozpoznawanie rytmu zgodnego z układem przestrzennym
- słuchowa analiza podanego rytmu i ruchowe jego odtworzenie z uwzględnieniem następstwa czasowego
- odgadywanie słyszanego rytmu-wyszukanie go w zestawie rytmów
- graficzne odtwarzanie wysłuchanego rytmu za pomocą kresek i in.


2. Ćwiczenia słuchu fonetycznego
Słuch fonetyczny związany jest ze słuchem muzycznym. Na ogół dobrze wykształcony jest już u dzieci pięcioletnich. dzięki niemu stajemy się wrażliwi na piękno mowy, potrafimy prawidłowo akcentować, mówić w różnym tempie, nasza mowa staje się bardziej ekspresyjna. Od stanu słuchu fonetycznego zależy też powodzenie w usuwaniu takich wad wymowy, jak seplenienie, rotacyzm, nosowanie i in. Ćwiczenia słuchu fonetycznego łatwiej prowadzić po ćwiczeniach słuchu muzycznego.
ćwiczenia iloczasu- różnicowanie długości dźwięku przez wskazywanie np. krótkiego lub długiego paska papieru, malowanie palcem, pędzlem, rysowanie, przesuwanie przedmiotów, dmuchanie itd.(jeśli chcemy do ćwiczeń wykorzystać spółgłoski, musimy pamiętać o tym, by dawały się przedłużać - f, w, s, z, sz. ,ż, h, m, n)
ćwiczenie tempa wypowiedzi-wypowiadamy proste zdania dzieląc wyrazy na sylaby i przedłużając samogłoski, potem tempo wolne zmieniamy na szybkie zachowując dokładną artykulację samogłosek
ilustrowanie tempa wypowiedzi ruchem-„mama idzie powoli”, ”mama idzie szybko”
ćwiczenia akcentu zdaniowego - np. zabawa w prezentację : miś idzie, małpka idzie /akcentujemy nazwę zwierzęcia/
ćwiczenia akcentu wyrazowego - dzielimy wyrazy na sylaby, głośniej wyklaskujemy sylabę akcentowaną, dopasowujemy do tego odpowiednie etykietki np.: sa-mo-lot o-o-o, te-le wi-zor o-o-o-o
ćwiczenia intonacji wypowiedzi- wypowiadamy krótkie zdania jako oznajmujące lub pytające, dobieramy do tego określony znak graficzny: . ,?, ! albo układamy za pomocą klocków przebieg linii intonacyjnej, potem wypowiadamy zdania wg. określonego schematu


3. Ćwiczenia słuchu fonematycznego
Słuch fonematyczny (in. zwany fonemowym) to umiejętność odbioru, utożsamiania i różnicowania dźwięków mowy. Dzięki niemu odróżniamy tzw. dźwięki opozycyjne np. p-b, t-d, p-t-k, s-sz, t-s itd., co pozwala nam w efekcie różnicować wyrazy podobne brzmieniem np. półka- bułka, kasa- kasza. Słuch fonematyczny kształtuje się u dzieci w wieku 2,3 lat, dotyczy także głosek, których dziecko jeszcze nie wypowiada. Dzięki jego usprawnianiu koncentrujemy uwagę dziecka na wypowiadanych przez nas dźwiękach, pomagamy mu opanować poprawną wymowę w krótszym czasie .W przypadku zaburzeń słuchu fonematycznego dziecko ma trudności z różnicowaniem i artykulacją dźwięków podobnych. Ćwiczenia słuchu fonematycznego również powinny być poprzedzone ćwiczeniami słuchu fizycznego i muzycznego.
W języku polskim wyróżniamy następujące opozycje:
· dźwięczność- bezdźwięczność
p-b,pi-bi,f-w,fi-wi,t-d,k-g,ki-gi,s-z ,ć-dż, s-z, c-dz, sz-ż, cz-dż
· ustność- nosowość
b-m,bi-mi, babimi-n,dż-ń · stopień zbliżenia narządów mowy
f-p,w-b, fi-pi,wi-bi,s-t,z-d,sz-cz,ś-ć,ź-dź, ch-k,r-l
· miejsce artykulacji
f-ch,s-sz,fi-ś,wi-ż,m-n,w-z-ż,p-t-k,b-d-g,pi-ki,bi-gi,c-cz-c,dz-dż-dź


Przykładowe ćwiczenia:
· różnicowanie głosek poprzez wskazywanie obrazków, rysowanie, wycinanie itp.(np. które zwierzę wydaje dany odgłos wąż – sssss…,mucha-zzzz)
· różnicowanie głosek z użyciem gestów-wymawiamy opozycyjne głoski, gdy dziecko usłyszy np. [sz]- podnosi rękę do góry (tak jak układa się język przy artykulacji), gdy [s] -opuszcza na dół
· różnicowanie takich samych głosek w szeregu różnych lub o podobnym brzmieniu (s, z, s s, z, s, s) lub sylab (np.ba- da- ga- ba…) – dzieci sygnalizują moment usłyszanej głoski lub sylaby


Małgorzata Siczek