Atlas Historyczny Świata - opis map.pdf - Atlas Historyczny Świata - kobazyl

TABLICE 1, 2, 3, 4.

Objaśnienia z zakresu pradziejów.

Zasadniczego podziału prehistorii dokonano ze względu na podstawowy surowiec

kultury materialnej, z którego wykonywano narzędzia, i wyodrębniono epoki:

kamienia i metali. Pierwsza obejmuje paleolit (typowy dla plejstocenu), mezolit i

neolit, a druga - epoki: miedzi, brązu (okresy I-V) i żelaza (okresy: halsztacki,

lateński, rzymski). Epoki młodsze, począwszy od mezolitu, zaliczane są do holocenu.

Dla paleolitu typowe było łowiectwo i związane z nim koczownictwo. Okres ten

rozpada się na cztery podepoki: paleolit dolny, środkowy, górny i późny. W

paleolicie dolnym (1.000.000/600.000-180.000 lat temu) nastąpiło stopniowe

odrywanie się od świata zwierzęcego tej formy, z której ukształtował się człowiek. W

jej ewolucji powszechnie przyjmowane są trzy ogniwa: Australopithecus (małpy

południowe), Pithecanthropus (małpolud) i rasy mieszane. Ślady ich odnaleziono w

Makapan, w Toro-Koro, Sangiran, Oldoway ( Zinjanthropus ), Tell Oubedije i Czu-

Ku-Tien. Najmłodszym ogniwem rozwojowym jest Homo (człowiek), którego

najstarsi przedstawiciele ( Homo neandertalensis - człowiek neandertalski, Mauer)

występowali przede wszystkim w paleolicie środkowym i zaliczani są do rasy

wymarłej.

W podepoce tej istota praludzka początkowo posługiwała się naturalnymi

okruchami skalnymi, później ułamkami skał częściowo obrobionymi (kultury

otoczakowe i narzędzi siecznych), dochodząc do narzędzi będących już na wysokim

poziomie obróbki (kultury klaktońskie i pięściakowe). Ewolucja tych narzędzi

dokonała się w ciągu dwóch najstarszych epok lodowych (Mindel, Riss). Ze

schyłkowej fazy tej epoki pochodzą znaleziska w Polsce, a przede wszystkim na

Górnym Śląsku.

W paleolicie środkowym (180.000-40.000 lata p.n.e.) znaczna część Europy była

już zasiedlona. Koczownicy docierający do pd. Polski datowani są na ostatnią epokę

międzylodowcową i częściowo na I okres ostatniego zlodowacenia (Würm I).

W paleolicie górnym (40.000-14.000 lata p.n.e.) nastąpiło dalsze zróżnicowanie

kultur, szczególnie mieszanych. Coraz bardziej doskonaliły się łowiectwo i sztuka,

zwłaszcza we Francji, skąd ludy dochodziły do Polski pd. Obecna epoka wypełnia

dalsze okresy ostatniego zlodowacenia.

W późnym paleolicie (14.000-8000 lata p.n.e.) koczownicy zajmowali teren

nizinny Europy, aż po wybrzeże Bałtyku. Podepoka ta łączona jest z końcowymi

fazami ostatniego zlodowacenia.

W mezolicie (8100-4500 lata p.n.e.) następował dalszy rozwój łowiectwa i

pojawiło się łucznictwo. Od mezolitu rozpoczyna się okres holoceński, obejmujący

także czasy współczesne.

Neolit (4500-1700 lata p.n.e.) przyniósł gruntowne zmiany w gospodarce i

kulturze. Kształtowała się wówczas gospodarka rolniczo-hodowlana z osadnictwem

przeważnie o charakterze stałym. Dla najstarszych zespołów neolitycznych

charakterystyczne są kultury seskloska i kriszańska, dla młodszych kultury ceramiki

wstęgowej, malowanej, pucharów lejowatych (wykazujących związek z kulturą

grobów megalitycznych, osłoniętych wielkimi głazami), amfor kulistych, a dla

najmłodszych: kultury ceramiki sznurowej, pucharów dzwonowatych i północno-

wschodnioeuropejska. Wielu autorów sądzi, że pod względem etnicznym kultury

pucharów lejowatych, amfor kulistych i ceramiki sznurowej należy wiązać z

Indoeuropejczykami.

Epokę miedzi wyodrębniono na podstawie znalezisk zwłaszcza na Płw.

Bałkańskim.

W I i II okresie epoki brązu (1700-1300 r. p.n.e.) nastąpił rozwój wyrobów z

brązu oraz zróżnicowanie wielu kultur.

Na III okres (1300-1100 r. p.n.e.) przypadło powstanie kultury łużyckiej,

zaliczanej do wielkiego zespołu kultur pól popielnicowych. Najczęściej

przypisywane jest jej prasłowiańskie pochodzenie, a okresy IV (1100-900 r. p.n.e.) i

V (900-700 r. p.n.e.) wyznaczają jej ekspansję terytorialną. W tym czasie wśród

Indoeuropejczyków wykształcają się ludy: pragermańskie, praceltyckie, prailiryjskie,

pratrackie, prasłowiańskie, prairańskie, prabałtyckie (przodkowie Litwinów,

Łotyszów i Staroprusów, wytępionych przez Krzyżaków) i inne.

Początki epoki żelaza , okres halsztacki (700-400 r. p.n.e.) przyniosły gwałtowny

rozwój kultury łużyckiej czego odzwierciedleniem jest osadą w Biskupinie (pow.

żniński). Charakterystyczna dla tego okresu ekspansja ludów trackich (Kimerowie),

irańskich (Scytowie), germańskich i celtyckich zapoczątkowała przemiany

kulturowo-etniczne. Na terenie Polski powstały nowe kultury - wschodniopomorska i

grobów kloszowych (głównie w początkach okresu lateńskiego).

W okresie lateńskim (400-1 r. p.n.e.) do wielkiego znaczenia doszli Celtowie,

którzy opanowując pokaźne tereny Europy - znacznie poszerzyli celtyckie terytorium

plemienne.

W okresie rzymskim (I-III w. p.n.e.) Rzymianie powiększyli maksymalnie granice

imperium po Ren i częściowo Dunaj, a na pocz. II w. przesunęli je na drugi brzeg

dolnego Dunaju, dzięki opanowaniu Dacji. Organizowali też wyprawy nad Łabę do

pd. Moraw i pd.-zach. Słowacji, gdzie zetknęli się z ludami germańskimi, mieszka-

jącymi na zachód od dolnej Odry, na południe od Sudetów i Karpat. Na wschód od

tej granicy rozciągały się siedziby Słowian zach. (Wenedów, związanych z kulturą

przeworską i oksywską) oraz wsch. (kultury zarubiniecka i częściowo

czerniachowska). Słowianie zach. przesuwali się nad Morawę i Cisę, natomiast przez

terytoria słowiańskie przenikały ludy germańskie (szczególnie Wandalowie) wzdłuż

Odry, Wisły, Bugu i Dniestru, i prawdopodobnie ludy irańskie (Sarmaci) - znad M.

Czarnego na obszar pomiędzy Dunajem i Cisą. W okresie wędrówek ludów (400-600

r. n.e.), a zwłaszcza w I poł. V w., organizacja plemion słowiańskich uległa

zniszczeniu, wskutek najazdu ludu turko-mongolskiego, zwanego Hunami.

TABLICA 5.

Mezopotamia.

Umieszczenie mapy Mezopotamii na początku części atlasu poświęconej

Wschodowi Starożytnemu odpowiada znaczeniu, jakie dzisiaj przypisywane jest

temu krajowi w dziejach ludzkości. Mapa przedstawia złożoność struktury etnicznej

Mezopotamii, obejmującej ludy pochodzenia azjanickiego (Sumerowie, Gutejczycy,

Kasyci, Huryci), semickiego (Akadowie, Amoryci, Chaldejczycy) oraz Indo-

europejczyków. Ludy te stworzyły szereg kultur, z przodującą sumeryjską, później

sumeryjsko-akadyjską, o czym świadczy największe zagęszczenie osiedli miejskich i

stanowisk archeologicznych w pd. części Mezopotamii. Mapa uwzględnia również

dwa dalsze, ważne ośrodki kulturalne i polityczne Mezopotamii, a mianowicie Asyrię

oraz Mitanni. Państwo starobabilońskie wyniesione zostało do największej potęgi

przez Hammurabiego (1728-1686 r. p.n.e.), który zapewnił Semitom supremację w

Mezopotamii niszcząc Sumerów. Karton przedstawia rekonstrukcję Babilonu, opartą

na pracach wykopaliskowych, prowadzonych na pocz. XX w.

TABLICA 6-7.

Świat starożytny w połowie II tysiąclecia p.n.e.

Na mapie zaznaczono główne ośrodki państwowe istniejące w poł. II tysiąclecia

p.n.e. na obszarze Azji, Afryki i Europy, oraz kierunki migracji ludów, zwłaszcza

indoeuropejskich i semickich. Mocarstwem ówczesnego Wschodu był Egipt, który w

okresie XVIII dynastii (XVI-XIV w. p.n.e.) opanował Syrię po Eufrat oraz Nubię.

Mitanni (któremu podlegała Asyria), Babilonia i Elam, usunięte zostały na dalszy

plan przez potężniejące państwo Hetytów. Dzięki sukcesom w walce z Mitanni i

Egiptem zajęło ono w XIV-XIII w. p.n.e. mocarstwową pozycję na Wschodzie. Mało

natomiast wiadomo o kulturach, które powstały nad Indusem i Huang-ho. Rysem

szczególnym tego okresu są migracje ludów indoeuropejskich, które ze swych

hipotetycznych siedzib na pn. od M. Czarnego i M. Kaspijskiego przesunęły się na

obszar Azji i Europy.

Kartony ilustrują postęp, jaki zaznaczył się w znajomości tzw. Starego Świata w

starożytności. Niedokładne i niejasne informacje Herodota poszerzone zostały w wy-

niku wypraw Aleksandra Wlk. i jego następców i naniesione następnie na mapie

Eratostenesa. Mapa Ptolomeusza odzwierciedla już pogłębioną znajomość Europy,

Azji i Afryki okresu Cesarstwa Rzymskiego. Mapa ta była podstawą znajomości

świata aż do czasu wielkich odkryć (XIV-XVI w. n.e.).

TABLICA 8.

Egipt starożytny.

W odróżnieniu od złożonej etnicznie i kulturowo struktury Mezopotamii,

zjednoczony na pocz. III tysiąclecia p.n.e. Egipt stanowił jednolite państwo. Jego

życiodajną arterią był Nil, jedynie wzdłuż jego brzegów ciągnął się pas uprawnej

ziemi, resztę kraju pokrywała pustynia. Główne ośrodki kraju położone były nad

brzegami rzeki i po podboju Egiptu przez Aleksandra Wlk. (332 r. p.n.e.) tylko ich

nazwy ulegały zmianie.

Karton przedstawia rekonstrukcję planu Aleksandrii, opartą na informacjach

autorów starożytnych. Zaznaczono na nim także teatr rzymski, odkryty przez polską

ekspedycję archeologiczną.

TABLICA 9.

Azja Mniejsza w II tysiącleciu p.n.e.

Palestyna.

Obok Mezopotamii i Egiptu trzecim ważnym ośrodkiem Wschodu była Azja

Mniejsza, której rolę ujawniły dopiero wyniki badań wykopaliskowych XX w.

Analiza zachowanych tekstów klinowych umożliwiła zrekonstruowanie procesu

formowania się państwa Hetytów, które powstało w wyniku podboju azjanickich

Chatti przez Indoeuropejczyków (XVIII w. p.n.e.). Podobnie na obszarze pn.-zach.

Mezopotamii powstało państwo Mitanni (XVI w. p.n.e.). Po podbiciu azjanickich

Hurytów przez Indoeuropejczyków rywalizacja wielkich potęg Hetytów, Mitanni i

Egiptu doprowadziła do długotrwałych wojen, w których przewagę uzyskało państwo

Hetytów (XIV-XIII w. p.n.e.), ale wyczerpane wojnami uległo najazdowi nowych

ludów wkraczających na teren Azji Mniejszej (ok. 1200 r. p.n.e.).

Mapa „Palestyna na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e.” przedstawia rozmieszczenie

plemion izraelskich (XIII-XII w. p.n.e.) oraz, po krótkotrwałym ich zjednoczeniu w

ramach jednej organizacji państwowej (XI-X w. p.n.e.), wytworzenie się dwóch

królestw, izraelskiego na północy, judzkiego na południu.

TABLICA 10-11.

Świat śródziemnomorski w I tysiącleciu p.n.e.

W pierwszym tysiącleciu p.n.e. cały obszar M. Śródziemnego stał się widownią

poważnych przeobrażeń wywołanych kolonizacją fenicką i grecką oraz migracją

ludów indoeuropejskich na obszar zach. i pd. Europy. Wydarzeniem, które

wstrząsnęło Wschodem, był upadek Asyrii (koniec VII w. p.n.e.), na gruzach której

powstało kilka państw: medyjskie, władające częścią Iranu, państwo

nowobabilońskie, nadto zaś państwo egipskie oraz lidyjskie (w zach. części Azji

Mniejszej). Z różnych przyczyn, głównie ekonomicznych, rozpoczęli Fenicjanie,

zwłaszcza zaś Tyrejczycy oraz Grecy kolonizację wybrzeży M. Śródziemnego,

zakładając liczne miasta. Rywalizacja doprowadziła do konfliktu między Grekami a

Fenicjanami, których poparli Etruskowie. W toku długotrwałych walk Fenicjanie,

zapewniwszy sobie przewagę pod przewodnictwem Kartaginy, zdołali wyprzeć

Greków z zach. połaci M. Śródziemnego ograniczając ich do części wsch. Natomiast

w głębi kontynentu europejskiego migrujący Celtowie zasiedlili znaczną część zach.

Europy, a we wsch. główną rolę odgrywali Scytowie, przejściowo sięgający Azji

zach.

Atlas Historyczny Świata - opis map.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: