Wykład: WSTĘP DO PRAWOZNASTWA 25 X MMI
Pozytywistyczna koncepcja pojmowania prawa – dla koncepcji tej typowe jest pojmowanie prawa jako pewnej koncepcji poznawczej to znaczy takiej czynności która w odniesieniu do interpretacji prawa miała prowadzić do odtworzenia interpretowanego tekstu, przyczyn to tworzenie znaczenia tekstu następowałoby w oparciu o ściśle sformułowane reguły wykładni. Reguły wykładni w koncepcji pozytywistycznej sformułowane są w pozytywizmie prawniczym w sposób sformalizowany, dlatego iż pozytywiści uważają iż zastosowanie tychże reguł wykładni powinno prowadzić do uzyskania jednego obiektywnego wyniku, wynik taki powinien być jeden. Koncepcja ta opiera się na pewnych przesłankach oceny, można powiedzieć iż pozytywiści nie dostrzegają faktu ze wybór lektur oraz stopień ich stosowania będą uzależnione także od wartościowania przyjmowanego przez interpretatora tych tekstów. Często w odniesieniu do pozytywistycznych koncepcji stosowania prawa określany jest mianem sylogistycznego.
Sylogistyczna koncepcja stosowania prawa – koncepcja ta obejmuje takie czynności jak obowiązywania danej normy prawnej, ustalenie stanu faktycznego sprawy, dokonanie aktu subsumcji (wydanie decyzji).
Pojmowanie jak i rozumienie prawa w koncepcji pozytywistycznej stanowią czynności których można dokonać wedle ściśle określonych reguł, czyli są to czynności zalgorytmizowane. Dokonanie tych czynności wedle ściśle określonych reguł będzie prowadziło do pozytywnych rezultatów.
John Ostin – wg. Niego norma prawna to norma generalna i abstrakcyjna. Norma ta w sposób generalny określa adresata a w sposób abstrakcyjny określa postępowanie tego adresata. Ostin uważał że tylko normy generalne i abstrakcyjne ustanowione przez suwerena i kierowane do adresata zakazy, nakazy bądź dozwolenia (Jeśli zakazy to powinny być poparte groźbą użycia przymusu państwowego) – takie normy są normami prawnymi. W konsekwencji prawo to zbiór tak rozumianych norm, można je określić mianem prawa pozytywnego. Wedle Ostina normy tworzące system prawa są to normy wyrażające jedynie proste zakazy i nakazy. Pojęcie Suwerena wg Ostina to podmiot tworzący prawo, podmiot pojmowany personalnie (!). Ostin charakteryzuje suwerena odwołując się do pojęć socjologicznych. Suweren zwierzchni nie ma nawyku posłuchu wobec czyichkolwiek rozkazów. Natomiast adresaci nakazów wydawanych przez suwerena maja nawyk posłuchu wobec suwerena. Nie jest suwerenem np. bandyta. Suweren ma zdolność skutecznego rozkazywania tzn. ma zdolność stanowienai norm pod groźbą urzycia sankcji, jak i również ma zdolność wymuszania tychże norm prawnych przez siebie stanowionych. W koncepcji tej występują elementy typowo pozytywistyczne np.; prawo jest to zbiór norm ustanowionych przez ludzi wspartych sankcją, ale ponad to możemy również zauważyć elementy realistycznego spojrzenia na prawo, to znaczy że prawodawca zna te elementy które odnoszą się do prawodawcy, charakteryzujące prawodawce jako osobę o faktycznych możliwościach skutecznego skazywania. To pojęcie prawa odnosi się włącznie do prawa wewnętrznego. Ostin sformuowała tezę do prawa międzynarodowego że jest ono pozytywną moralnością z dwóch powodów; po pierwsze ze względu na brak zwierzchnika suwerena który stanowiłby normy prawa międzynarodowego, po drugie jest tu ograniczony zakres posłuchu wobec ewentualnego suwerena. Koncepcja ta została swormuowana w drugiej połowie XIX wieku.
Herbert Harp – jest to nowoczesna koncepcja pozytywistyczna. Harp nawiązywał do koncepcji Ostina, jednak uważał za zbyt uproszczoną tezę Ostina że normy prawne wyznaczają jedynie proste nakazy bądź zakazy jakiś zachowań. Kwestionował również tezę że prawo opiera się na nawyku posłuchu (wobec suwerena). Uważał on że system prawny sklada się z dwóch typów reguł. Z reguł pierwotnych oraz tzw. reguł wtórnych. Reguły pierwotne to te które wyznaczają swoim adresato powinność pewnego zachowania (kto, w jaki sposób powinien się zachować). Uważał że system złożony tylko z reguł pierwotnych byłby ułomny, ponieważ nie miałby zdolności dostosowania się do zmieniających warunków, po drugie system taki byłby nieskuteczny dlatego że brakowałoby procedur, które w sposób oficjalny i autorytatywny pozwalałyby na rozstrzyganie czy jakaś reguła pierwotna została naruszona czy nie, po trzecie taki system byłby co najmniej nie pewny ponieważ brakowałoby reguł badających kryteria pozwalające na definitywne rozstrzygnięcie czy dana reguła obowiązuje w systemie czy nie. Dlatego musimy uwzględniać reguły wtórne. Wyróżniamy trzy reguły wtórne:
- reguły uznania
- reguły zmiany
- reguły rozsądzania
Te trzy reguły stanowią remedium na system składający się wyłącznie z reguł pierwotnych.
Reguły zmiany wskazują na to w jakim trybie dokonywane mają być akty uchylenia dawnych i ustanowienia nowych reguł pierwotnych. Istnienie tej zasady pozwala na dostosowywanie się zasad prawnych do istniejących warunków.
Reguły rozsądzania określają jakie podmioty w jakiej procedurze są kompetentne do autorytatywnego stwierdzenia że nastąpiło naruszenie jakiejś reguły pierwotnej (inaczej: poprawiają skuteczność systemu pierwotnego).
Reguły uznania dostarczają kryteriów rozstrzygania czy jakaś reguła pierwotna jest czy też nie jest obowiązująca regułą danego systemu. Pozwalają stwierdzić czy dana reguła pierwotna jest wytworem podmiotu wyposażonego w kompetencje prawodawcze.
Wszystkie reguły wtórne odnoszą się do reguł pierwotnych. Określają jak można reguły pierwotne rozsądzać etc. Dlatego Harp uważał że reguły wtórne pasożytują na regułach pierwotnych. Reguły wtórne wg. Harpa są regułami koniecznymi dla systemu prawa.
Jeżeli w państwie nie zachodzi zbyt duża rozbieżność pomiędzy systemem prawa a wymogami społeczeństw, wtedy korzysta się z pozytywistycznej koncepcji. Kiedy jednak system społeczny jest niestabilny (rozbieżności pomiędzy społ. A prawem), wtedy pojawia się potrzeba ujęcia prawa w taki sposób aby prawo było podporządkowane jakiemuś systemowi wartości (wartości absolutne). Służyć ma to uniezależnieniu się treści prawa od arbitralnych rozstrzygnięć władzy prawo tworzącej.
Pogląd prawno-naturalny – pojmowane są jako zbiór norm bądź też ocen które traktowane są jako dające uzasadnienie aksjologiczne dla tychże norm przy czym dotyczą one postępowania ludzi, i w pewnym zakresie odnoszą się tych samych zachowań które są normowane także przez pozytywistów. Treść tych norm nie jest rezultatem wyborów dokonywanych przez człowieka, przede wszystkim dlatego że w większości koncepji te normy mają charakter absolutny. Prawo natury będzie to zatem pewien porządek normatywny odrębny od prawa pozytywnego, ponad to jego funkcją będzie wymagane treści prawa pozytywnego i tak charekteryzujemy prawa natury że ma charakter nadrzędny nad prawem pozytywnym. Prawo naturalne jest niezależne od człowieka dlatego też może stanowić kryerium oceny prawa pozytywnego jak i instytucji. Normy prawa natury są nizależne od aktów władzy państwowej. Podstawą obowiązywania t5ego prawa są wartości pojmowane jako absolutne. Są one normami koniecznymi z pkt. widzenia danej grupy państwowej. Kolejnym charakt. Elementem jest to że są one normami niezmiennymi (bądź też bardzo stabilne; nie zabijaj etc.) są stabilne bo wyrażają naturę człowieka. Źródłem może być Bóg, natura etc. Ale najważniejsze jest to że prawo natury jest obiektywne. Nie jest więc wytworem człowieka, istnieją niezależnie od woli i świadomości człowieka, lecz są przez człowieka poznawalne. Człowiek jest zdolny rozpoznać co jest prawdziwie słuszne i prawdziwe. Inną koncepcją jest to że jeśli jesteśmy w stanie poznać wartość prawdy lub fałszu. To stanowisko odróznia wyznawców koncepcji prawno – naturalnej od pozytywistycznej. Pogląd który mówi że normom prawnym przysługuje wartość logiczna nazywa się komitywizmem (?). Nauka prawa jest nauką którą można wartościować. Koncepcje prawno naturalne można klasyfikować wg. Różnych kryteriów:
Filozoficzno – prawne
Etyczne
W pierwszym prawo naturalne jest traktowane jako zbiór norm niezależnych od aktów stanowienia ale wyznaczających postępowania ludzidla danej społeczności.
W drugim ujęciu traktowane jest jako system moralny jako pewien system wartości które wyznaczałyby wzorzec prawa sprawiedliwego, i prawa pozytywnego.
Innym kryterium jest odróżnienie:
Laickich
Religijnych koncepcji prawa
Są one rozpatrywane pod względem źródła reguł prawnych. Dla pierwszej źródłem jest godność człowieka, jego umysł (Hopsa, Wilda). Kocepcje religijne źródło widzą w Bogu (Tomizm)
Następne kryterium odnosi się do zmienności reguł prawa naturalnego:
Koncepcje statyczne (głoszą że prawa natury mają treść niezmienną, najczęściej religijne)
Koncepcje o zmiennej treści (Rudolf Stadler) treść prawa natury ulega zmianą ponieważ jest dostosowywana do pewnej epoki
Koncepcje dynamiczne – koncepcje powstające w XX wieku (II sobór watykański) wg tego cxzłowiek ulega przeobrażeniu, a prawom naturalnego towarzyszy nie zmieniająca się treść a odmienne pojmowanie.
Pojmowanie prawa. Można mówić o obowiązywaniu prawa w sensie absolutnym i relatywnym. W absolutnym posiada wszelkie prawdy, podstawą dla niego jest kryterium doniosłości, miarodajności. Prawo obowiązuje bo jest prawem.
W relatywnym sposobie pojmowania norm możemy odróżnić te normy które obowiązują z pkt. widzenia danego systemu, od tych norm prawnych które z danego pkt. widzenia w danym systemie nie obowiązują, czyli jest to kryterium przynależności do danego systemu.
Typy obowiązywania:
Tetyczne (pozytywistyczne koncepcje, kryterium ustanowienia)
Socjopsychologiczne (prawo jako pewien fakt)
Prawno – naturalne (wskazują na zależność prawa pozytywnego od prawa natury)
Prawnicza koncepcja obowiązywania – pytanie obowiązywania jest podstawowym pytaniem prawniczym. Prawnicy posługują się relatywnym spojrzeniem obowiązywania. Toteż koncepcja obowiązywania będzie stanowiła zbiór kryteriów sprawdzających czy dana norma obowiązuje:
Tych kryteriów jest 5:
Kryterium ustanowienia – norma prawna obowiązuje jeśli została ustanowiona
Kompetencja – jest prawem do działania. Kompetencja prawodawcza bądź normodawcza jest rozumiana jako element władczy. Jeżeli ktoś ma kompetencję to znaczy że ma władzę do stanowienia czegoś.
Norma kompetencyjna – jest zakres władzy przyznany przez prawo, która upoważnia do działania w pewnym zakresie w określonym stopniu. Norma kompetencyjna jest połączona z normą procedury. Nie wystarczy mieć tylko władzę (upoważnienie) ale trzeba również wykorzystać tę władzę w sposób zgodny z wymaganiami proceduralnymi. Sposób wykonania tejże władzy jest zawsze uregulowany, więc podlega ustanowieniu kompetentnych organów.
Te normy które upoważniają do działania w pewnym zakresie nazywane są normami kompetencyjnymi.
Normy merytoryczne – to takie które mówią kto, w jaki sposób jak powinien się zachować (to te które mówią że nie wolno nam kraść etc.), to te które w sposób merytoryczny regulują zachowanie adresata.
Normy kompetencyjne, udzielają pewnych upoważnień, z pośród nich możemy wyróżnić co najmniej dwa podstawowe typy:
1) Normy kompetencji prawodawczej (inaczej normodawczej) – które upoważniają do działania prawodawczego, czyli do ustanawiania innych norm. Czyli jeżeli będą uprawniać do powstania nowych norm prawodawczych, będą prawodawcze a jeżeli do innych form to będą normodawcze.
Koncepcja sformułowana przez Alfa Rossa która oddziela normy autonomii prywatnej i autonomii interesu publicznego. To co nazywamy normami prawodawczymi bądź normodawczymi to są normy wg Rossa interesu publicznego, które się odwołują do władzy publicznej, która poprzez te normy trwa. Są również normy które są normami kompetencyjnymi, w zakresie autonomii prywatnej ale są to normy które mają kompetencje do działania nie w zakresie normotwórczym lecz w zakresie tzw. czynności konwencjonalnej (np. zawarcie związku małżeńskiego). Czynności konwencjonalne mogą być udane (happy) bądź nie udane (unhappy). Poprawność czynności sprawdza Trybunał Konstytucyjny (np. wydanie rozporządzenia ministra zostało źle wydane i dlatego nie obowiązuje). Więc by stwierdzić czy coś obowiązuje trzeba porównać sposób działania prawodawcy z normami które określają jego kompetencje, zakres upoważnienia oraz z normami które określają procedury w których on te kompetencje ma zrealizować
2) Na następnym wykładzie.
Kotija