ROZRÓD ARTYKUŁ Cesarskie cięcie u klaczy obserwacje kliniczne.PDF

1026

Medycyna Wet. 2008, 64 (8)

Praca oryginalna

Original paper

Cesarskie ciêcie u klaczy

obserwacje kliniczne

MACIEJ WITKOWSKI, SYLWESTER ZAJ¥C,

ANDRZEJ BEREZNOWSKI*, ROMAN £UCZAK

Zak³ad Rozrodu i Biotechnologii Zwierz¹t, *Klinika Koni Katedry Nauk Klinicznych

Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa

Witkowski M., Zaj¹c S., Bereznowski A., £uczak R.

Caesarian section in mares clinical observations

Summary

23 cases of caesarian sections in mares are presented in the article. 9 mares were operated in the clinic, 14 in

field conditions. In all cases dead fetuses were found during the clinical examination performed before the

operation. 3 mares were operated by the flank approach, 20 operations were carried out by midline incision.

In 3 cases it was impossible to perform the incision of the uterus extraperitonealy. In one of these cases

operators were forced to conduct a fetotomy during the operation. In all other mares the incision of the uterus

was carried out extraperitonealy.

From the 23 mares, 2 mares in a very bad condition died the during operation, a third passed away after

3 months (for unknown reasons). Other mares survived the operation but the further reproduction history

of these patients is unknown. Among serious postoperative complications were: 2 abdominal hernias and one

serious peritonitis with postpartum laminitis, which left permanent lameness.

An approximately 86% survival rate in mares that underwent caesarian section with dead fetuses before

an operation seems to be a good result. When there is no possibility of transportation of the mare to the clinic,

a caesarian section can be carried out successfully in field conditions.

Keywords: caesarian section, mare

Pierwsze doniesienie o wykonaniu cesarskiego ciê-

cia u zwierzêcia pojawi³o siê w anglojêzycznej litera-

turze w 1839 r. Dotyczy³o ono wykonania tego zabie-

gu u dwóch suk przez Johna Fielda (12). Nastêpnie

w krótkim okresie wykonano takie zabiegi u wini,

krowy i klaczy. Pierwszy znany przypadek cesar-

skiego ciêcia u klaczy, zakoñczony powodzeniem,

przeprowadzony zosta³ na Wêgrzech przez Lukacsa

w 1908 r. (6). Operacja cesarskiego ciêcia od lat prze-

prowadzana jest rutynowo na ca³ym wiecie u wielu

gatunków zwierz¹t, pozostaj¹c jedyn¹ (wskazania

bezwzglêdne) lub wybran¹ (wskazania wzglêdne)

metod¹ rozwi¹zania skomplikowanego porodu. W nie-

których orodkach referencyjnych, zabieg ten sta³ siê

najczêciej stosowan¹ technik¹ pomocy porodowej

u klaczy (40% wszystkich stosowanych technik po-

mocy porodowej), daj¹c najwiêksze szanse prze¿ycia

równoczenie matce i noworodkowi (5).

Celem niniejszej pracy by³a retrospektywna analiza

wskazañ do zabiegu cesarskiego ciêcia, stosowanych

technik operacyjnych, jak te¿ przedstawienie rutyno-

wego postêpowania pooperacyjnego i najczêciej wy-

stêpuj¹cych powik³añ na podstawie 25 zabiegów ce-

sarskiego ciêcia u klaczy, przeprowadzonych przez

autorów zarówno w klinice, jak i w terenie.

Opis przypadków

Wykonano ³¹cznie 25 zabiegów cesarskiego ciêcia u kla-

czy. Klacze reprezentowa³y ró¿ne rasy i typy koni. By³y to:

jedna klacz czystej krwi arabskiej, dwie klacze szlachetnej

pó³krwi, jedna klacz l¹ska, pozosta³e klacze to konie zim-

nokrwiste, typu ciê¿kiego. U wszystkich klaczy podczas

badania po³o¿niczego przeprowadzanego przed porodem

stwierdzono obecnoæ p³odów martwych. Najczêciej wy-

stêpuj¹c¹ przeszkod¹ porodow¹ wród opisanych przypad-

ków by³y zaburzenia w u³o¿eniu g³owy i koñczyn oraz obec-

noæ zbyt du¿ych p³odów (tab. 1). Wród innych niepra-

wid³owoci nale¿y wymieniæ jako rzadziej spotykane: wo-

dog³owie oraz ci¹¿ê bliniacz¹ ze wzajemnie spl¹tanymi

p³odami. W kilku przypadkach ze wzglêdu na silne ob-

kurczenie siê dróg rodnych uniemo¿liwiaj¹ce przeprowa-

dzenie pe³nego badania po³o¿niczego lub inne nietypowe

problemy, ostateczne rozpoznanie przyczyny komplikacji

porodowych zosta³o postawione dopiero ródoperacyjnie.

Decyzja o cesarskim ciêciu zapada³a w przypadkach, kie-

dy, zdaniem operatora, nie istnia³y inne mo¿liwoci roz-

wi¹zania porodu lub ryzyko alternatywnej pomocy poro-

dowej by³o wy¿sze ni¿ ryzyko zabiegu chirurgicznego.

Na 25 zabiegów 11 wykonano w warunkach klinicznych,

pozosta³e operacje przeprowadzone zosta³y w terenie.

Wszystkie klacze operowano w pozycji le¿¹cej w znieczu-

leniu ogólnym, z³o¿onym.

Medycyna Wet. 2008, 64 (8)

1027

Ryc. 1. Nacinanie pow³ok brzusznych w linii porodkowej

u klaczy podczas zabiegu cesarskiego ciêcia

Ryc. 2. Pozaotrzewnowe nacinanie ciany macicy

Ryc. 3, 4. Przypadek, w którym operatorzy zmuszeni byli wykonaæ naciêcie macicy w obrêbie jamy otrzewnowej ze wzglêdu

na obecnoæ zniekszta³conych i wzajemnie spl¹tanych blini¹t. Oba bliniaki maj¹ zniekszta³cone i zesztywnia³e koñczyny,

u jednego z nich dodatkowo wystêpuje puchlina jamy brzusznej (ascites), wygiêcie i zesztywnienie szyi (torticollis) oraz

zniekszta³cenie koci trzewioczaszki

U 3 klaczy przeprowadzono zabieg z ciêcia w prawej

s³abinie, u pozosta³ych ciêcie przeprowadzono w linii bia-

³ej (tab. 2). O linii ciêcia nie decydowa³y specyficzne wska-

zania po³o¿nicze, lecz by³a ona uzale¿niona od preferencji

wykonuj¹cego zabieg w okrelonych warunkach. W ostat-

nich latach autorzy wykonywali ciêcie jamy brzusznej wy-

³¹cznie w linii porodkowej (ryc. 1, 6). Aby zminimalizo-

waæ mo¿liwoci zaka¿enia otrzewnej, macicê rutynowo

nacinano poza jam¹ otrzewnow¹ (ryc. 2), jednak w trzech

przypadkach nie uda³o siê dokonaæ naciêcia w taki sposób,

poniewa¿ silne napiêcie ciany macicy spowodowa³o, ¿e

jakiekolwiek próby manipulacji grozi³y jej rozerwaniem.

U jednej z klaczy przyczyn¹ takiej sytuacji by³a wspomnia-

na wczeniej ci¹¿a bliniacza (ryc. 3, 4). W dwóch przy-

padkach operatorzy zmuszeni byli wykonaæ ródoperacyj-

n¹ fetotomiê, poniewa¿ trwa³e zniekszta³cenia p³odu unie-

mo¿liwia³y jego wydostania z jamy brzusznej w ca³oci.

U wszystkich klaczy w trakcie zabiegu usuniêto ³o¿ys-

ka. Macicê zaszywano dwoma piêtrami szwu Cushinga,

nici¹ wch³anialn¹ o gruboci # 1 lub # 2 (ryc. 5). W sytu-

Ryc. 5. Zaszywanie macicy (pierwsza warstwa szwu Cushinga)

acjach silnego krwawienia z rozciêtej ciany macicy, w celu

jego ograniczenia, jako pierwsz¹ warstwê szwów zamyka-

1028

Medycyna Wet. 2008, 64 (8)

biotyku stosowano niezale¿nie od antybiotykoterapii pro-

wadzonej ogólnie.

Ryc. 6. Stan rany pow³ok brzusznych u klaczy w 6 dni po

wykonaniu cesarskiego ciêcia

Wyniki i omówienie

Z 25 operowanych klaczy trzy nie prze¿y³y zabiegu

(dwie z nich operowane w klinice, przyjête w stanie

ciê¿kim, wród nich jedna z pêkniêt¹ wczeniej maci-

c¹, trzecia klacz pad³a na skutek powik³añ anestezjo-

logicznych), czwarta klacz pad³a po 3 miesi¹cach od

operacji z niewiadomych przyczyn (brak precyzyjnych

danych), pozosta³e klacze prze¿y³y (84%). Wynik ten

zbli¿ony jest do wyników uzyskiwanych przez innych

autorów (2, 4, 5, 7, 10).

U znacznej liczby klaczy w okresie pooperacyjnym

obserwowano silne obrzêki podbrzusza, czêstym po-

wik³aniem by³o równie¿ utrudnione gojenie siê rany

pooperacyjnej i czêciowe rozchodzenie siê szwu skór-

nego, jednak w wiêkszoci przypadków nie prowadzi³o

to do powa¿niejszych konsekwencji. U dwóch klaczy

po operacji dosz³o do powstania przepukliny poope-

racyjnej, która w pe³ni uwidoczni³a siê po kilku ty-

godniach po operacji. U wiêkszoci klaczy po zabiegu

obserwowano zapalenie macicy ró¿nego stopnia, cho-

cia¿ w kilku przypadkach p³yn uzyskiwany w najbli¿-

szych dniach po operacji na drodze lewarowania nie

ró¿ni³ siê od fizjologicznych lochii poporodowych,

a klacze nie wykazywa³y ¿adnych objawów intoksy-

kacji. U jednej z operowanych klaczy po 5 dniach od

zabiegu rozwinê³o siê silne zapalenie otrzewnej, rów-

noczenie z ostrym ochwatem. U klaczy tej za³o¿ono

dren i p³ukano jamê otrzewnow¹ p³ynem fizjologicz-

nym 1 raz dziennie przez okres tygodnia. Klacz ta po-

wróci³a do w³aciciela, ochwat pozostawi³ jednak trwa-

³e zmiany w uk³adzie ruchu, manifestuj¹ce siê perma-

nentn¹ kulawizn¹. Wyst¹pienie ochwatu poporodowe-

go obserwowano ³¹cznie z opisanym wczeniej przy-

padkiem u 7 klaczy, przy czym dwukrotnie mia³ on

powa¿ny przebieg.

Tylko w dwóch przypadkach autorzy mieli okazjê

badaæ operowane klacze po kilku miesi¹cach po za-

biegu. Stan obu klaczy w badaniu klinicznym oraz ich

macicy podczas kontroli ultrasonograficznej nie wzbu-

dza³y zastrze¿eñ, nie s¹ jednak znane efekty ich dal-

szego u¿ytkowania w rozrodzie.

Zdecydowan¹ wiêkszoæ operowanych zwierz¹t

stanowi³y konie typu ciê¿kiego. Klacze takie zawsze

przewa¿a³y wród pacjentów po³o¿niczych naszej kli-

niki, co, jak opisywano wczeniej (11), wynika zarów-

no z du¿ej liczby takich koni w rejonie, predyspozycji

tego typu klaczy do komplikacji porodowych oraz

gorszej opieki lekarsko-weterynaryjnej, jak¹ otoczo-

ne s¹ konie tego typu w porównaniu do klaczy ras szla-

chetnych.

Fakt, ¿e na 25 operowanych klaczy we wszystkich

przypadkach zdiagnozowano przed operacj¹ martwe

p³ody, jednoznacznie wskazuje, ¿e klacze przyby³y do

kliniki zbyt póno. W praktyce, w wiêkszoci przy-

padków autorzy operowali klacze, u których poród

j¹cych cianê macicy zak³adano szew ci¹g³y, przebijaj¹cy

wszystkie jej warstwy.

Na rutynow¹ opiekê pooperacyjn¹ sk³ada³y siê:

antybiotykoterapia systemowa: stosowano antybioty-

ki o szerokim spektrum dzia³ania (w zale¿noci od stanu

pacjenta, jednak przez okres minimum 7 dni licz¹c od ope-

racji),

podawanie niesterydowych rodków przeciwzapal-

nych: w dniu zabiegu stosowano fluniksynê w celu ograni-

czenia stanu zapalnego macicy i w obrêbie operowanych

tkanek oraz zahamowania ewentualnej endotoksemii wraz

jej konsekwencjami (np. ochwat poporodowy); decyzja

o dalszym podawaniu leków z tej grupy zale¿a³a od prze-

biegu okresu pooperacyjnego,

lewarowanie i p³ukanie jamy macicy: rutynowo wy-

konywane od 2. dnia licz¹c od dnia operacji; zabiegi po-

wtarzane by³y w zale¿noci od potrzeb do momentu, a¿ p³yn

uzyskiwany z macicy na drodze lewarowania pod wzglê-

dem iloci i charakteru przypomina³ naturaln¹ wydzielinê,

jaka powinna znajdowaæ siê w macicy w okrelonym mo-

mencie po porodzie,

kontrola przebiegu inwolucji macicy: w celu zwiêk-

szenia kurczliwoci macicy oraz wydalania zalegaj¹cych

w niej lochii przez 3-4 dni po porodzie podawano 2 razy

dziennie domiêniowo oksytocynê w dawce 5-10 j.m.,

domaciczne wlewy antybiotyku: antybiotyk miejsco-

wo stosowano w przypadkach, w których uznano, ¿e wy-

dzielina zbieraj¹ca siê w jamie macicy wiadczy o silnym

procesie zapalnym tego narz¹du; ewentualne wlewy anty-

Medycyna Wet. 2008, 64 (8)

1029

zacz¹³ siê kilkanacie godzin wczeniej. W porówna-

niu do wielu gatunków zwierz¹t, u koni poród fizjolo-

giczny przebiega szybko. Najbardziej spektakularna

II faza porodu fizjologicznie nie powinna przekraczaæ

30-40 minut. Dodatkowo, u klaczy stosunkowo ³atwo

dochodzi do odklejenia siê ³o¿yska i w przypadku ja-

kichkolwiek komplikacji porodowych szybko docho-

dzi do uduszenia p³odu. Efektem d³ugiego czasu up³y-

waj¹cego od zapocz¹tkowania porodu do udzielenia

pomocy jest nie tylko mieræ noworodka, lecz rów-

nie¿ zmniejszenie szans szybkiego powrotu klaczy do

zdrowia, operowanej z regu³y w z³ym stanie ogólnym,

z atoniczn¹ macic¹ oraz p³odem i ³o¿yskiem z symp-

tomami rozk³adu, co prowadzi do zaka¿enia dróg

rodnych i silnej intoksykacji zwierzêcia. Wszystkie

wymienione konsekwencje póno przeprowadzanej

operacji dramatycznie zwiêkszaj¹ prawdopodobieñ-

stwo wyst¹pienia omówionych wczeniej komplika-

cji pooperacyjnych ze mierci¹ matki w³¹cznie.

Czêstotliwoæ wystêpowania przeszkód porodowych

uznanych za wskazanie do wykonania zabiegu cesar-

skiego ciêcia (tab. 1) by³a odmienna ni¿ faktyczna

czêstotliwoæ wystêpowania takich zaburzeñ jako przy-

czyn skomplikowanych porodów (11). Wynika to

z faktu, ¿e wiele komplikacji mo¿e byæ rozwi¹zanych

metodami alternatywnymi (przeprowadzenie porodu

ze zwiêkszon¹ si³¹, repozycja i retrakcja p³odu, feto-

tomia). Dobrym przyk³adem mo¿e byæ czterokrotne

wskazanie jako przeszkody porodowej obecnoci zbyt

du¿ego p³odu (tab. 1), podczas gdy literatura podaje,

¿e problem ten wystêpuje u koni sporadycznie (1).

Nale¿y jednak jeszcze raz podkreliæ, ¿e wród naszych

pacjentów dominuj¹ klacze zimnokrwiste, u których,

zdaniem autorów, problem niestosunków porodowych

obserwowany jest znacznie czêciej ni¿ u koni innych

typów. Pozosta³e przeszkody porodowe reprezentowa³y

w wiêkszoci klasyczne wskazania do cesarskiego ciê-

cia u klaczy.

Najchêtniej stosowane linie ciêcia ciany brzucha

podczas wykonywania cesarskiego ciêcia u klaczy to:

linia Marcenaca w lewej s³abinie przebiegaj¹ca od

½ wysokoci ostatniego ¿ebra w dó³ i ku ty³owi w kie-

runku stawu kolanowego (niektórzy operatorzy prefe-

ruj¹ ciêcia po tej stronie, jednak przebiegaj¹ce nieco

wy¿ej i bardziej pionowo), ciêcie w s³abinie prawej

z zastrze¿eniem, ¿e obecnoæ po tej stronie jelita le-

pego mo¿e ograniczaæ dostêp do ciê¿arnej macicy

zw³aszcza w górnej czêci s³abizny, ciêcie w lewej li-

nii przyporodkowej lub ciêcie porodkowe w linii

bia³ej, preferowane przez autorów artyku³u (tab. 2).

Wród g³ównych zalet tego ostatniego wymieniæ na-

le¿y: szybkie dojcie do jamy brzusznej przy minimal-

nym krwawieniu oraz mo¿liwoæ ³atwego przed³u¿e-

nia ciêcia w zale¿noci od potrzeby zarówno do przo-

du, jak i ku ty³owi. Zamkniêcie jamy brzusznej z ta-

kiego dojcia jest równie¿ szybsze ni¿ w pozosta³ych

przypadkach. W rezultacie zabieg wykonywany z ta-

kiego dojcia jest mniej czasoch³onny. Po naciêciu

Tab. 1. Przeszkody porodowe u klaczy, przy których podjêto

decyzjê o wykonaniu cesarskiego ciêcia

(

)

* 5

Objanienie: * skutek przed³u¿onego porodu spowodowanego

pierwotn¹, wymienion¹ wczeniej w tabeli przeszkod¹ porodow¹

Tab. 2. Technika oraz wyniki cesarskiego ciêcia u klaczy

Objanienie: * ciêcia wykonano w ten sposób z koniecznoci

macicy, krwawienie z jej cian mo¿e byæ tak silne, ¿e

staje siê niebezpieczne dla klaczy. W takich przypad-

kach niektórzy autorzy zalecaj¹ obszycie brzegów rany

macicy szwem na okrêtkê, nici¹ o gruboci #0, lub #1

(9). W opisywanych przez nas przypadkach nigdy nie

obserwowalimy tak masywnego krwawienia, aby za-

istnia³a koniecznoæ takiego postêpowania, jednak kil-

kakrotnie w celu jego ograniczenia, jako pierwsz¹

warstwê szwów zamykaj¹cych cianê macicy zak³a-

dano szew ci¹g³y, przebijaj¹cy ca³¹ jej gruboæ.

Jak zaznaczono wczeniej, ³o¿yska zosta³y odjête

u wszystkich klaczy w trakcie zabiegu. Postêpowanie

takie nie jest obligatoryjne, poniewa¿ b³ony p³odowe

mog¹ byæ równie¿ usuniête z dróg rodnych klaczy

w kilka godzin po operacji. W opisanych przypadkach

g³ównym czynnikiem decyduj¹cym o ródoperacyjnym

usuwaniu ³o¿yska by³ czas, jaki up³ywa³ od rozpoczê-

cia porodu do momentu wykonywania zabiegu, co

powodowa³o, ¿e pozostaj¹ce w drogach rodnych b³o-

ny p³odowe stawa³y siê coraz powa¿niejszym ród³em

intoksykacji. Nale¿y pamiêtaæ jednak, ¿e ródopera-

1030

Medycyna Wet. 2008, 64 (8)

cyjna ewakuacja b³on p³odowych z macicy wyd³u¿a

czas zabiegu oraz zwiêksza ryzyko zaka¿enia pola

operacyjnego. Z tych wzglêdów nale¿y ka¿dorazowo

oceniæ konkretny przypadek, podejmuj¹c indywidual-

nie decyzjê, czy odejmowaæ ³o¿ysko, czy te¿ je pozo-

stawiæ w jamie macicy.

Problemy z³ego gojenia siê rany pooperacyjnej czy

zapalenia otrzewnej s¹ czêsto wynikiem zanieczysz-

czenia pola operacyjnego w trakcie zabiegu. Opisuj¹c

technikê zabiegów, autorzy zaakcentowali, jak wielk¹

wagê przywi¹zywali do pozaotrzewnowego naciêcia

macicy. Mimo zachowywania wspomnianych rodków

ostro¿noci zabieg cesarskiego ciêcia, szczególnie

w przypadku p³odów martwych, niesie ze sob¹ wyj¹t-

kowo wysokie ryzyko zaka¿enia. Skrajnym przypad-

kiem by³y opisane sytuacje, w których operatorzy

zmuszeni byli nacinaæ cianê macicy w obrêbie jamy

otrzewnowej klaczy. Z wymienionych wzglêdów

w przypadku cesarskiego ciêcia zawsze nale¿y liczyæ

siê z powik³aniami zwi¹zanymi z zaka¿eniem rany

i jamy otrzewnej. W przypadkach silnego jej zanie-

czyszczenia nale¿y rozwa¿yæ za³o¿enie drenu umo¿li-

wiaj¹ce regularne jej przep³ukiwanie.

Wyst¹pienie powik³añ po zabiegu cesarskiego ciê-

cia nale¿y rozpatrywaæ jako konsekwencjê wielu czyn-

ników, z których ka¿dy z osobna lub wszystkie razem

mog¹ okazaæ siê decyduj¹ce dla przebiegu okresu po-

operacyjnego. Wród nich za najwa¿niejsze nale¿y

uznaæ: czas up³ywaj¹cy od wyst¹pienia komplikacji

porodowych do zabiegu, rodzaj komplikacji porodo-

wej, stan p³odu, wód p³odowych i ³o¿yska, a co za tym

idzie rodzaj drobnoustrojów i toksyn wystêpuj¹cych

w zawartoci macicy, przebieg operacji, odpornoæ

osobnicz¹ operowanego zwierzêcia, zastosowanie utra-

fionej antybiotykoterapii itd.

maj¹ bezporednio pod swoj¹ opiek¹ klacze ciê¿arne.

Scenariusz ewentualnej pomocy rodz¹cej klaczy (w tym

transportu do kliniki) powinien byæ przygotowany

a priori, przed pojawieniem siê problemu. Klacze,

u których istnieje uzasadnione podejrzenie wyst¹pie-

nia komplikacji porodowych powinny rodziæ w wa-

runkach umo¿liwiaj¹cych natychmiastowe przeprowa-

dzenie cesarskiego ciecia.

Sporód wymienionych klasycznych linii cesarskie-

go ciêcia, dojcie poprzez naciêcie linii bia³ej, ze

wzglêdu na liczne, wymienione wczeniej zalety, za-

s³uguje na szczególne polecenie, bez wzglêdu na to,

czy zabieg wykonywany jest w warunkach klinicznych,

czy w terenie. Niechêæ wielu praktyków do wykony-

wania zabiegu z takiego dojcia w terenie jest, zda-

niem autorów, nieuzasadniona.

Wykonuj¹c cesarskie ciêcie, operator powinien byæ

przygotowany do wykonania ródoperacyjnej feto-

tomii, poniewa¿ w skrajnych przypadkach, pomimo

wykonanej laparotomii, wydobycie p³odu w ca³oci

bêdzie skrajnie trudne lub wrêcz niemo¿liwe.

Warto zwróciæ uwagê na wysok¹ prze¿ywalnoæ

klaczy w przypadku przedstawionych zabiegów, po-

mimo ¿e znaczna czêæ operacji wykonywana by³a

w warunkach terenowych. W zwi¹zku z tym nasuwa

siê wniosek, ¿e w przypadku braku mo¿liwoci trans-

portu klaczy nale¿y bezzw³ocznie podj¹æ decyzjê o wy-

konaniu tego zabiegu na miejscu.

Pimiennictwo

1. Allen W. R., Wilsher S., Turnubull I.: Influence of maternal size on placental,

fetal and postnatal growth in the horse. J. Anim. Reprod. 2002, 123, 445-

-453.

2. Emberston R. M.: Dystocia and cesarean section: the importance of duration

and good judgement. Equine Vet. J. 1999, 31, 179-180.

3. Freeman B. E., Hageford L. I., Scheeffer D., Lock T. F., Sertich P. L.,

Beker G. J., Vaala W. E., Johnston J. K.: Cesarean section and other methods

for assisted delivery: Comparison of effect on mare mortality and complica-

tions. Equine Vet. J. 1999, 31, 203-207.

4. Juzwiak J. J., Sloan D. E., Santschi E. M., Mole H. D.: Cesarean section

in 19 mares. Results and postoperative fertility. Vet. Surg. 1990, 19, 50-52.

5. Lynch J. L., Dallap B. L., Johnston J. K., Palmer J. E., Sertich P. L.,

Boston R., Wilkins P. A.: Retrospective study of dystocia in mares of a ref-

feral hospital. Equine Vet. J. 2007, 39, 37-41.

6. Roberts S. J.: Veterinary obstetrics and genital diseases. Ithaca New York

1971, s. 262.

7. Vandeplassche M. M.: Obstetricians view of the physiology of equine partu-

rition and dystocia. Equine Vet. J. 1980, 12, 45-48.

8. Vandeplassche M. M.: The pathogenesis of dystocia and fetal malformation

in the horse. J. Rep. Feril. Suppl. 1987, 35, 547-552.

9. Vandeplassche M., Paredis F., Bouters R.: Techniques, results and indica-

tions for cesarian section in the horse. Wien. Tierärztl. Monatschr. 1962, 49,

1, 48.

10. Watkins J. P.: Elective cesarean sections in mares. J. Am. Vet. Med. Assoc.

1990, 197, 1639-1645.

11. Witkowski M., Zaj¹c S., £uczak R.: Przyczyny oraz metody rozwi¹zywania

skomplikowanych porodów u klaczy. Medycyna Wet. 2002, 58, 124-126.

12. Wright J. G.: Further observations on cesarean section in the bovine. Comp.

Path. Therap. 1953, 63, 3, s. 211.

Podsumowanie

Prze¿ycie klaczy po zabiegu cesarskiego ciêcia nie

powinno byæ jedynym celem, jaki postawiony jest

przed operatorem. Nale¿y d¹¿yæ do zminimalizowa-

nia odsetka powik³añ u operowanych klaczy, a za

ca³kowicie udany uwa¿aæ taki zabieg, który doprowa-

dzi do pe³nego przywrócenia zdolnoci rozrodczych

klaczy.

Analizuj¹c opisane przypadki widaæ, ¿e wyj¹tkowo

wiele do zrobienia pozostaje w kwestii dotycz¹cej cza-

su, jaki up³ywa od wyst¹pienia powik³añ porodowych

do momentu operowania klaczy. Szacuje siê, ¿e ka¿de

10 minut przed³u¿enia II fazy porodu zwiêksza o 10%

ryzyko mierci p³odu podczas porodu i o 16% po uro-

dzeniu (2, 8). Z kolei inne dane pokazuj¹, ¿e w trud-

nych porodach, gdzie II faza przed³u¿ona by³a do

300-360 min., rodzi³o siê 11% ¿ywych p³odów, a prze-

¿ywa³o jedynie 5% (3). Zapewnienie skutecznej po-

mocy porodowej do 90 minut od rozpoczêcia II fazy

porodu zapewni³o prze¿ywalnoæ rebi¹t na poziomie

83-95% (2, 5). W tym kontekcie szczególny obowi¹-

zek spoczywa na tych lekarzach weterynarii, którzy

Adres autora: dr Maciej Witkowski, ul. Wañkowicza 5B m. 80, 02-796

Warszawa; e-mail: maciej_witkowski@sggw.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: