Autyzm jako rozległe zaburzenie rozwoju (PDD)
Wśród różnorodnych klasyfikacji schorzeń i upośledzeń umysłowych do najczęściej stosowanych w piśmiennictwie naukowym oraz w oficjalnej diagnozie należą: opracowana przez Światową Organizację Zdrowia tzw. ICD-10 (International Classification of Diseases) oraz diagnostyczny podręcznik wydawany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, w swej najnowszej wersji z 1994 roku zwany: DSM-IV (Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders). Do wstępnej diagnozy autyzmu lekarze psychiatrzy i psychologowie chętnie używają układu kryteriów wskazanych w tym ostatnim źródle. Preferowanie DSM-u w różnicowaniu objawów autyzmu wynika z dwóch faktów: po pierwsze, dość obszernie opisuje on wszystkie wyodrębnione zaburzenia, co pozwala dokonać trafniejszej diagnozy różnicowej; po drugie, w swych kolejnych wersjach modyfikowany jest w oparciu o aktualne wyniki badań nad autyzmem, których gros prowadzonych jest w angielskim obszarze językowym, którego przedstawiciele opierają się właśnie na tym systemie klasyfikacyjnym. Posługując się nim, możemy więc korzystać z obszernego materiału badawczego spójnego pod względem treści, a także zgodnego w zakresie sposobu oceny podstawowych zagadnień. DSM-IV stanowi najnowszą edycję kryteriów diagnostycznych i w stosunku do wersji poprzedniej z 1987 roku (DSM-III) wnosi pewne nowe dane do obrazu autyzmu oraz uwzględnia dodatkowe typy głębokich zaburzeń rozwoju. Wymienia się w nim następujące ROZLEGŁE (CAŁOŚCIOWE, GŁĘBOKIE -różne tłumaczenia na język polski słowa "pervasive") ZABURZENIA ROZWOJU (PDD - Pervasive Developmental Disorders): 1. ZABURZENIE AUTYSTYCZNE /zwane inaczej autyzmem wczesnodziecięcym, wczesnym autyzmem dziecięcym, autyzmem kannerowskim lub autystycznym syndromem/ 2. ZESPÓŁ RETTA 3. DZIECIĘCY ZESPÓŁ DEZINTEGRACYJNY (zaburzenie to określa się również jako zespół Hellera, „dementia infantilis” lub psychozę dezintegracyjną). 4. ZESPÓŁ ASPERGERA 5. ROZLEGŁE (wzgl. GŁĘBOKIE) ZABURZENIA ROZWOJU NIE WYSZCZEGÓLNIONE W ŻADEN INNY SPOSÓB (PDD-NOS), ŁĄCZNIE Z AUTYZMEM NIETYPOWYM.
Według DSM-IV podstawowe cechy autyzmu, to: 1) Jakościowe uszkodzenie w zakresie społecznej interakcji, mogące się manifestować poprzez : a/ widoczne uszkodzenia w zakresie posługiwania się złożonymi zachowaniami niewerbalnymi takimi jak wymiana spojrzeń, ekspresja mimiczna, pozycje ciała oraz gesty w celu regulacji społecznej interakcji; b/ niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami stosownie do poziomu rozwoju; c/ brak spontanicznego dążenia do dzielenia z innymi przyjemności, zainteresowań lub osiągnięć; d/ brak odwzajemniania społecznego lub emocjonalnego. 2) Jakościowe uszkodzenia w zakresie komunikacji mogące przejawiać się jako: a/ opóźnienie w rozwoju mowy lub całkowity jej brak, czemu nie towarzyszy próba kompensacji za pomocą alternatywnych sposobów komunikowania się, jak gesty czy mimika; b/ widoczne uszkodzenie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy u jednostek z rozwiniętą mową adekwatną; c/ stereotypowe i naśladownicze używanie języka lub języka idiosynkratycznego; d/ brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw w udawanie lub społecznych zabaw naśladowczych właściwych dla poziomu rozwojowego. 3) Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności mogące mieć następujący charakter: a/ pochłaniające zajmowanie się jednym lub większą ilością stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań będące nienormalnymi zarówno pod względem intensywności jak i zogniskowania uwagi; b/ ewidentnie sztywne trzymanie się specyficznych, niefunkcjonalnych rutyn i rytuałów; c/ stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe /np. trzepotanie lub wykręcanie rąk lub palców, bądź złożone ruchy całego ciała/; d/ uporczywe zajmowanie się częściami obiektów. Więcej o autyzmie w DSM
W przypadku zespołu Retta charakterystyczne jest pojawienie się wielorakich specyficznych deficytów w jakiś czas po urodzeniu dziecka i po okresie normalnego rozwoju. O ile w autyzmie znaczącą przewagę ilościową osiągają chłopcy (4:1), to tym zespołem bywają dotknięte prawie wyłącznie dziewczynki. Podejrzenie o chorobę na zespół Retta może budzić łączne występowanie takich cech, jak: - wyraźnie normalny rozwój w okresie prenatalnym i okołoporodowym - wyraźnie normalny rozwój psychoruchowy w ciągu pierwszych pięciu - miesięcy po urodzeniu - normalny obwód głowy po urodzeniu - zatrzymanie się wzrostu głowy w okresie 5 do 48 miesięcy - utrata nabytych wcześniej celowych sprawności dłoni pomiędzy 5 a 30 miesiącem, z równoczesnym rozwijaniem się stereotypowych ruchów rąk (np. kręcenie rękami lub ruchy imitujące mycie rąk) - wczesna utrata zainteresowań społecznych, choć często później następuje rozwój społecznej interakcji - ruchy kończyn lub tułowia w widoczny sposób słabo skoordynowane - poważnie uszkodzony rozwój języka ekspresywnego i receptywnego wraz ze znacznym upośledzeniem psychoruchowym.
- utrata nabytych wcześniej celowych sprawności dłoni pomiędzy 5 a 30 miesiącem, z równoczesnym rozwijaniem się stereotypowych ruchów rąk (np. kręcenie rękami lub ruchy imitujące mycie rąk)
Przykłady
- wczesna utrata zainteresowań społecznych, choć często później następuje rozwój społecznej interakcji - ruchy kończyn lub tułowia w widoczny sposób słabo skoordynowane - poważnie uszkodzony rozwój języka ekspresywnego i receptywnego wraz ze znacznym upośledzeniem psychoruchowym Więcej na temat zespołu Retta
Z utratą nabytych uprzednio sprawności i umiejętności po okresie normalnego rozwoju mamy do czynienia także w dziecięcym zaburzeniu dezintegracyjnym. Jednakże w tym przypadku regresja następuje po co najmniej dwóch latach prawidłowego rozwoju, bez jakichkolwiek anomalii w dziedzinie kontaktu społecznego oraz przy adekwatnym rozwoju mowy, myślenia i wyobraźni (np. rozwija się zabawa oparta na wyobraźni). Stopniowa utrata osiągnięć rozwojowych następuje przed 10 rokiem życia i dotyczyć może każdej z funkcji psychomotorycznych lub też kilku naraz, dochodząc do obrazu typowego w autyzmie, jednak bez tak głębokich problemów w sferze motoryki, jak to ma miejsce w zespole Retta.
Ostatni z wymienionych typów syndromów, to zespół Aspergera, który określany bywa przez niektórych „autyzmem inteligentnym”, ze względu na normalny lub wysoki poziom intelektualny dotkniętych nim osób. W tym przypadku nie obserwuje się opóźnień czy klinicznie istotnych zmian w rozwoju umysłowym i motorycznym w pierwszych latach życia. Zazwyczaj prawidłowo rozwija się także mowa. Niemniej mamy tu do czynienia z takimi samymi uszkodzeniami w sferze społecznych interakcji jak w autyzmie oraz z analogicznymi tendencjami do zachowań stereotypowych i sztywnych rytuałów . Dlatego osoby te mają ogromne problemy z funkcjonowaniem w sytuacjach społecznych i mimo wysokiej nieraz inteligencji nie radzą sobie w szkole, na ulicy i innych środowiskach społecznych czy też nie mogą podjąć pracy bez specjalnego treningu. Więcej na temat zespołu Aspergera
W rzeczywistości, osoby dotknięte którymkolwiek z tych zespołów, przejawiają podobne objawy i potrzeby, zaś ich rodziny i opiekunowie ponoszą podobne koszty psychospołeczne oraz borykają się z podobnymi trudnościami, obciążeniami i potrzebami. Często różnice leżą jedynie w nasileniu problemów lub łącznej ilości objawów. Nieraz się zdarza, że dzieci zdiagnozowane we wczesnym okresie życia jako autystyczne, mogą pod wpływem terapii, edukacji oraz zmian rozwojowych prezentować w późniejszym wieku obraz PDD-NOS lub zbliżony do zespołu Aspergera. Dlatego też w praktyce poręcznie jest posługiwać się dwoma nastepującymi określeniami: 1) AUTYSTYCZNE KONTINUUM jako skala natężenia zaburzenia autystycznego (od stopnia głębokiego, cieżkiego autyzmu do lekkiego, łagodnego "muśnięcia autyzmem") oraz dla uwzględnienia faktu, że stan dziecka może się zmieniać trwale lub chwilowo; 2) AUTYSTYCZNE SPEKTRUM jako obszar, w którym wyodrębnić możemy jakościowo różne typy dzieci o cechach autystycznych, reprezentujące odrębne mechanizmy lub przyczyny powodujące trudności i mające często odrębne wymagania. Zazyczaj zalicza się do niego dzieci, które nie dostały diagnozy autyzmu wczesnodziecięcego, tylko jedną z pozostałych, a więc zespół Aspergera, zespół Retta, autyzm atypowy oraz PDD-NOS. W obrębie autystycznego spektrum znajdziemy przeważnie dzieci z "łagodniejszego" krańca autystycznego kontinuum oraz dzieci z pogranicza autyzmu, do których możemy również zaliczyć: - dzieci z zaburzeniem semantycznno-pragmatycznym - wiele dzieci z zaburzeniem uczenia się pozawerbalnego - większość dzieci z hyperleksją
1
Polish
Klasyczny autyzm… autyzm … zespół Aspergera… autyzm nietypowy…autyzm inteligentny… całościowe zaburzenia rozwoju
(PDD)… całościowe zaburzenia rozwoju bliżej nieokreślone (PDD-NOS)… zaburzenia semantyczno-pragmatyczne…
zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD)
Co się kryje pod powyższymi nazwami?
Wszystkie powyższe nazwy są często używane do opisu różnych form autyzmu oraz innych zaburzeń powiązanych z
autyzmem. Autyzm jest zaburzeniem wywierającym wpływ na sposób, w jaki osoba komunikuje się z innymi i odnosi się do
otaczającego ją świata.
Osoba z autyzmem doświadcza trudności w zakresie trzech obszarów, dlatego często mówi się o „triadzie zaburzeń”:
• problemy ze zrozumieniem języka i ograniczone umiejętności w posługiwaniu się językiem
• problemy w sytuacjach społecznych i relacjach międzyludzkich
• ograniczona wyobraźnia i schematyczny sposób myślenia
Wiele osób z autyzmem reaguje nietypowo na impulsy odbierane zmysłami np. dźwięk, światło lub dotyk. Osoby z autyzmem
mogą być równocześnie upośledzone umysłowo, mieć dysleksję albo inne zaburzenia.
Osoby z zespołem Aspergera doznają wszystkich powyższych trudności, ale nie są upośledzone umysłowo.
Szacuje się, że w Wielkiej Brytanii mieszka ponad 535 tys. osób z autyzmem. Autyzm występuje częściej u mężczyzn niż u
kobiet.
Autyzm nie oznacza upośledzenia fizycznego. Osoby z autyzmem nie używają wózków inwalidzkich i zazwyczaj w żaden
sposób nie wyróżniają się wyglądem. Z tego powodu otoczeniu trudno jest zrozumieć co to oznacza „mieć autyzm”.
2
”Dla osoby z autyzmem rzeczywistość jest skłębioną, mętną masą wydarzeń, ludzi, miejsc, dźwięków i znaczeń. Wydaje się,
że nic nie ma określonych granis, że nic nie ma ładu ani sensu. Przez większą część mojego życia próbuję odnaleźć porządek
i zrozumieć logikę otaczającego mnie świata”.
Wypowiedź osoby z autyzmem
Uwaga: Na końcu tej broszury znajduje się lista nazw używanych w publikacjach dotyczących autyzmu.
Poniżej zaprezentowano przykłady trudności wynikających z autyzmu, a także wskazówki jak można pomagać osobom z tym
zaburzeniem.
Zaburzenia w zakresie języka i komunikowania się
Osoba z autyzmem:
• może nie rozumieć i nie potrafić nadać znaczenia gestom, mimice, tonowi głosu
• może mieć trudności z odpowiadaniem na pytania i postępowaniem według instrukcji
• może powtarzać słowa i dzwięki usłyszene chwilę wcześniej (tzw. echolalia)
• może mieć problemy z rozpoczęciem i prowadzeniem rozmowy
• może porównania i metafory przyjmować dosłownie, zatem może nie rozumieć żartów i przysłów. Osoba z autyzmem
może myśleć, że powiedzenie „pierwsze koty za płoty” albo „głupi jak but z lewej nogi” jest o kotach i butach.
• może używać wymyślnego języka lecz nie rozumieć znaczenia wypowiadanych słów
• może mówić w nieskończoność o swoich pasjach zupełnie nie zdając sobie sprawy, że słuchacz nie jest zainteresowany
• może nie rozwinąć umiejętności mówienia
Jak możesz pomóc?
• zanim zaczniesz rozmowę postaraj się skupić na sobie uwagę (np. dotknij ręki swojego rozmówcy albo zawołaj go po
imieniu)
• używaj języka zrozumiałego dla twojego rozmówcy
• mów prostym i wyraźnym językiem, używaj krótkich zdań
• unikaj wyrażeń, które mają podwójne znaczenie lub mogą być zrozumiane zbyt dosłownie. Na pytanie „Czy masz
zegarek?” albo „Czy wiesz która jest godzina?” osoba z autyzmem może odpowiedzieć „Tak” zamiast podać ci godzinę
• używaj symboli i obrazków do porozumiewania się
• daj osobie z autyzmem czas na przemyślenie tego co powiedziałeś
• spróbuj porozumieć się innymi sposobami, np. pisemnie, językiem migowym, poprzez użycie znaków i obrazków
3
Zaburzenia w zakresie interakcji społecznej
Osoba z autyzmem
• może mieć trudności ze zrozumieniem uczuć innych ludzi
• może mieć trudności z wyrażaniem własnych emocji w sposób akceptowany przez otoczenie
• może próbować kontaktowć się z innymi ludźmi, ale może nie wiedzieć jak to zrobić
• może mieć trudności w budowaniu związków międzyludzkich i przyjaźni
• może nie rozumieć dlaczego ludzie zmieniają sposób zachowania zależnie od sytuacji
• może nie chcieć wpółdziałać z otoczeniem
• może nie lubić spotykać się z innymi ludźmi
• może mieć trudności ze zrozumieniem, że inni mają swoje własne uczucia, zainteresowania, upodobania
• może nie szukać zrozumienia i pociechy u innych
• zaakceptuj, że osoba z autyzmem potrzebuje czasu dla siebie
• postaraj się jasno wyrażać swoje uczucia np. jeśli jesteś wesoły, powiedz to i okaż wyrazem twarzy i postawą
• wyjaśnij zasady jak ludzie powinni się zachowywać w danej sytuacji i przypominaj o nich w razie potrzeby
• zachęcaj osobę z autyzmem do kontaktów z innymi. Na przykład jeżeli interesuje się komputerami może dołączyć do
klubu komputerowego
• z biegiem czasu wspomagaj osobę z autyzmem w rozwijaniu umiejętności życia w społeczeństwie; np. w domu lub w
szkole możesz ćwiczyć jakie jest właściwe zachowanie w różnych sytuacjach. Pracownik socjalny, nauczyciel lub inny
specjalista może ci w tym pomóc
• pomóż zrozumieć osobie z autyzmem ich własne uczucia; np. dając dziecku jego ulubioną zabawkę mów „Teraz jesteś
zadowolony”
Ograniczona wyobraźnia i schematyczny sposób myślenia
• lubi przestrzegać rutynę
• może dążyć do tego, aby każdy dzień miał ten sam porządek
• może mieć trudności w akceptowaniu zmian
4
• może mieć trudności ze zrozumieniem rzeczy wymagających użycia wyobraźni np: powieści, bajek, religii
• może mieć trudności z odczytywaniem sposobu myślenia innych ludzi
• może mieć ograniczone pole zainteresowań
• może próbować nakłaniać innych do przestrzegania tej samej rutyny, której sama przestrzega
• może nie rozumieć gier twórczych i zabaw z użyciem wyobraźni; np. jeśli poprosisz dziecko z autyzmem, żeby ci
narysowało dom, może spytać „Który dom?”
• nadaj porządek każdemu dniu np. poprzez użycie zdjęć, rysunków, stworzenie rozkładu dnia
• przypisz konkretny czas w ciągu dnia na wykonywanie ulubionych czynności
• poprzez rozmowę przygotój osobę z autyzmem na każdą zmianę
• do wprowadzania zmian używaj pomocy wizualnych np. schematów, rysunków, obrazków, zdjęć
• wprowadzaj zmiany stopniowo
• zachęcaj osobę z autyzmem do rozszerzania zainteresowań; np. jeżeli twoje dziecko zbiera papierki z czekoladek
zachęć je do sprawdzania z jakich krajów pochodzą czekoladki. Dzięki temu może poznawać flagi, kulturę i zwyczaje
innych krajów
• wspomagaj osobę z autyzmem w jej zainteresowaniach aby przemieniły się w prawdziwe pasje; np. jeżeli twoje dziecko
lubi rwać papier, możesz spróbować uczyć go składania papieru, robienia samolotów i statków
• stwarzaj sytuacje, w których osoba z autyzmem może rozwijać swoje zainteresowania; np. jeżeli twoje dziecko lubi
bawić sie w wodzie, naucz je pływać
• wspieraj rozwój wyobraźni; np.weź kartkę, na której przed chwilą pisałeś i spytaj „Co jeszcze można zrobić z tą kartką?”
(można na przykład ją zmiąć, pociąć w różne kształty albo coś nią owinąć)
Zachowanie
Osoby z autyzmem mogą zachowywać się w sposób nieodpowiedni do sytuacji. Zdarza się tak poniważ osoba z autyzmem:
• może próbować się porozumieć
• może nie rozumieć zasad i norm przyjętych przez społeczeństwo
• może być przestraszona, zdenerwowana lub zirytowana
• może lubić oddawać się określonym czynnościom, ale nie rozumieć ich konsekwencji; np. może ją fascynować dźwięk
tłuczonego szkła, ale może nie zdawać sobie sprawy, że rozbijanie szkła jest niebezpieczne i nieakceptowane w
miejscach publicznych
5
Czasami nie wiemy dlaczego osoba z autyzmem zachowuje sie w taki a nie inny sposób. Warto wówczas zasięgnąc porady
specjalisty, nauczyciela lub psychologa:
„Dziecko z autyzmem wygląda „normalnie”, więc ludzie dookoła uważają, że jest ono po prostu niegrzeczne i rodzice nie
potrafią sobie z nim poradzić. Osoby postronne często komentują że to „złe wychowanie””.
wypowiedź opiekuna
• pomóż osobie z autyzmem lepiej rozumieć znaczenie słów i gestów używanych w kontaktach z innymi.
• ukierunkuj zachowanie tak, aby przybierało formy akceptowane społecznie; np. jeżeli osoba z autyzmem lubi głośno
klaskać w ręce, zachęć ją do grania na instrumencie muzycznym np. bębnie
• jeżeli osoba z autyzmem jest niespokojna albo zdenerwowana, znajdź ciche miejsce, gdzie będzie mogła uspokoić się
• jeżeli jest jakiś przedmiot (np. zabawka, książka), który pomaga osobie z autyzmem się uspokoić, staraj się go mieć pod
ręką
• staraj się być przygotowany na różne sytuacje; np. jeżeli osoba z autyzmem nie znosi hałasu, daj jej słuchawki, żeby w
potrzebie zawsze mogła je założyć
• jeżeli masz wątpliwości co do stanu zdrowia osoby z autyzmem, skontaktuj się z lekarzem
• krok po kroku przystosowuj osobę z autyzmem do zmierzenia się z trudnymi dla niej sytuacjami
• upewnij się, że osoba z autyzmem ma czas na swoje ulubione czynności w bezpiecznym otoczeniu
Mocne strony
• wiele osób z autyzmem potrafi dobrze się uczyć używając pomocy wizualnych takich jak przedmioty, obrazki,
demonstracje i teksty
• niektóre osoby autyzmem są bardzo dokładne i potrafią dostrzec mało widoczne detale
• raz przyswojona informacja lub czynność zazwyczaj już pozostanie; np. niektóre osoby z autyzmem mogą z łatwością
zapamiętywać liczby i fakty albo uczyć się obsługi komputera i grania na instrumentach muzycznych
• niektóre osoby z autyzmem mogą skupić się na konkretnej pasji przez długi czas a następnie podjąć studia lub pracę w
kierunku, w którym te zainteresowania będą wykorzystane
• przywiązanie do rutyny sprawia, że osoby z autyzmem są godnymi zaufania pracownikami, jeśli tylko mogą pracować w
dobrze zorganizowanym środowisku
6
Jakie są przyczyny autyzmu?
Nie znamy przyczyn autyzmu, ale badania wskazują na czynniki biologiczne. Możliwe jest też, że przyczyny leżą w rozwoju
mózgu przed, w trakcie i tuż po porodzie.
Autyzm nie jest w żaden sposób spowodowany niewłaściwym wychowaniem i złym podejściem rodzicielskim.
Czy jest na to lekarstwo?
Nie znamy żadnego lekarstwa na autyzm. Dzieci z autyzmem wyrastają na autystycznych dorosłych. Jednak należy zauważyć,
że wczesna diagnoza i właściwa pomoc i edukacja może wykształcić i rozwinąć wiele umiejętności. Niektóre osoby z
autyzmem mogą podjąć dalszą edukację i znaleźć zatrudnienie.
Terminologia, z którą można się spotkać:
Zaburzenia autystyczne (ASC) oraz zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) ...
goldenlife12345