CHARAKTERYSTYKA EMOCJI Nie mo�na poda� jednoznacznej definicji poj�cia „emocja”. Jedni traktuj� j� jako pewien stan, inni definiuj� j� jako proces i okre�lenia te mo�na by mno�y�. �r�d�em emocji jest obiektywnie istniej�ca rzeczywisto��. Cz�owiek odzwierciedlaj�c j� ustosunkowuje si� do niej: cieszy si�, kocha, smuci, gniewa, cierpi. I w�a�nie to prze�ywanie stosunku do siebie samego i do otoczenia, to w�a�nie emocje i uczucia. Wynika wi�c z tego wszystkiego, �e procesy emocjonalne reguluj� stosunki pomi�dzy cz�owiekiem a otoczeniem. W emocjach mo�na wyr�ni� trzy ich podstawowe cechy: znak, tre�� i intensywno��. Je�li chodzi o znak emocji to mo�e to by� „+” lub „-”. To, co przyczynia si� do zaspokojenia potrzeb cz�owieka, wywo�uje emocje i uczucia dodatnie, pozytywne i cz�owiek do tego d��y (tendencja propulsywna). Emocje te wyst�puj� po osi�gni�ciu zamierzonego celu i w sytu- acjach r�wnowagi pomi�dzy organizmem a �rodowiskiem. Emocje ujemne, negatywne s� wtedy, gdy procesy regulacyjne ulegaj� zak��ceniom. Emocje i uczucia negatywne wzbudza to, co utrudnia lub uniemo�liwia zaspokajanie potrzeb, tak�e sytuacje zagro�enia. I tu pojawia si� tendencja do przerywania kontaktu ze �r�d�em (tendencja repulsywna). Intensywno�� wynika z aktywacji, czyli pobudzenia o�rodkowego uk�adu nerwowego. Mo�e objawia� si� od skrajnego podniecenia emocjonalnego, do kt�rego przyczyn nale�� np. w�ciek�o��, panika, ekstaza, a� do zupe�nego braku podniecenia, kt�rego przejawem mo�e by� �pi�czka czy g��boki sen. Tre�� emocji to czynnik najbardziej specyficzny. Jednostka uczy si� �wiadomego odzwierciedlania prze�y�, kojarzenia okre�lonych sygna��w z uruchomieniem okre�lonych mechanizm�w regulacyjnych. Tym samym uczy si� r�nicowa� emocje w aspekcie tre�ci. Jest wiele podzia��w proces�w emocjonalnych. Mo�emy wyr�ni� emocje dodatnie i ujemne, o czym ju� wspomnia�am. Mo�na tak�e m�wi� o emocjach stenicznych, kt�re s� czynne, jak np. gniew pobudzaj�cy do dzia�ania i astenicznych, czyli biernych, jak np. zadowolenie z wykonanej pracy, kt�re nie powoduje aktywno�ci. Rozr�niamy tak�e nastroje, afekty i nami�tno�ci – to podzia�, kt�ry wskazuje na si�� emocji. Nastroje to stany emocjonalne, kt�re nie s� skierowane na jaki� okre�lony przedmiot wywo�uj� je ro�ne wydarzenia o znaczeniu dodatnim lub ujemnym. Ich �r�d�em mo�e by� samopoczucie fizyczne. Nastr�j nie jest prze�yciem silnym i d�ugotrwa�ym. Afekty s� to procesy emocjonalne silne i kr�tkotrwa�e. Cz�owiek w stanie afektu mo�e straci� panowanie nad sob�. Afektem pozytywnym b�dzie np. silne wzruszenie, a afektem negatywnym silny gniew. Nami�tno�ci za� emocjami d�ugotrwa�ymi i bardzo silnymi. Wywieraj� istotny wp�yw na ca�e zachowanie si� cz�owieka. Prowadz� do podporz�dkowania im ca�ej aktywno�ci. Jest r�wnie� inny rodzaj emocji. S� to uczucia wy�sze, czyli emocje zwi�zane z zaspokajaniem wy�szych potrzeb. Powstaj� one w toku rozwoju osobniczego. Z genez� ich powstania wi��� si� procesy poznawcze i wcze�niejsze do�wiadczenia. Uczucia s� produktem spo�ecznego rozwoju jednostki, s� ustosunkowaniem si� do �wiata w aspekcie warto�ci spo�ecznych. Mo�na je podzieli� wed�ug ich tre�ci na spo�eczno-moralne, poznawcze, praksyczne i estetyczne. Uczucia spo�eczno-moralne to wyraz prze�ywania stosunk�w do innych ludzi i norm moralnych obowi�zuj�cych w danym spo�ecze�stwie. �r�d�em ich s� wi�c kontakty mi�dzyludzkie. Podstaw� pozytywn� tych uczu� jest poczucie braterstwa, kt�re umo�liwia nawi�zywanie takich kontakt�w jak przyja�� czy mi�o��. Podstawow� kategori� oceniania drugiej osoby jest dobro moralne. Uczucia poznawcze powstaj� w toku poznawczych czynno�ci cz�owieka i s� zwi�zane z zaspokajaniem ciekawo�ci, ��dzy wiedzy. Naczeln� warto�ci� jest prawda. Uczucia praksyczne ��cz� si� z r�nymi czynno�ciami cz�owieka, z wykonywan� przez niego prac� zawodow�. I to w�a�nie praca jest warto�ci� g��wn�. Uczucia estetyczne odzwierciedlaj� stosunek do przedmiot�w, sytuacji, proces�w, kt�rych podstawow� warto�ci� jest pi�kno. Emocje i uczucia mog� by� kr�tkotrwa�e. Dotycz� wtedy okre�lonej sytuacji. Gdy sytuacja si� zmienia, wtedy s�abn� i znikaj�. Prze�ywanie uczu� silnych i d�ugotrwa�ych ��czy si� z trwa�ym stosunkiem do przedmiot�w, zjawisk i ludzi. Stosunek ten jest uwarunkowany nabytym do�wiadczeniem. Im cz�owiek jest dojrzalszy, tym trwalsze jego uczucie. Uczucia mog� si� r�ni� mi�dzy sob� g��bi�. S� tym g��bsze, im lepiej s� zaspokajane ludzkie potrzeby. Za tym idzie trwa�o�� uczu� – im uczucia g��bsze, tym bardziej trwa�e. Emocje i uczucia mog� mie� te� r�ne �r�d�a. Czynnikami je wywo�uj�cymi s� czynniki bezwarunkowe, czyli pierwotne, uniwersalne bod�ce emocjonalne. Mog� one by� po�yteczne lub szkodliwe dla cz�owieka. Wp�ywaj� bezpo�rednio na okre�lony stan organizmu. Posiadaj� w�a�ciwo�ci wywo�ywania emocji niezale�nie od do�wiadczenia jednostki. Bod�ce te dziel� si� na zmys�owe, kt�re pochodz� z zewn�trz (np. barwy, smaki, zapachy, b�l) i na te, kt�re pochodz� z wewn�trz organizmu i powstaj� w wyniku waha� w r�wnowadze biologicznej organizmu. Niekt�re bod�ce maj� tylko zabarwienie emocjonalne i nie wywo�uj� emocji, gdy� s� po prostu zbyt s�abe. Emocje wywo�ywane s� r�wnie� przez czynniki warunkowe, czyli wt�rne bod�ce, kt�re pocz�tkowo by�y neutralne i same nie przyczynia�y si� do powstawania emocji. Takich zdolno�ci mog� nabywa� dzi�ki powi�zaniom z bod�cami bezwarunkowymi. Powi�zania te za� dokonuj� si� dzi�ki procesom warunkowania(zbli�anie si� w czasie, gdy bodziec oboj�tny jest tu� przed albo r�wnocze�nie z bod�cem bezwarunkowym, to nabywa on zdolno�ci do wywo�ywania tej samej emocji) i generalizacji(bod�ce podobne do wt�rnego te� wywo�uj� takie emocje jak on). �r�d�em emocji s� r�wnie� czynniki zmienne, zestawieniowe, kt�re wyra�aj� rozbie�no�� pomi�dzy rzeczywisto�ci� a oczekiwaniami. Nat�enie i znak emocji zale�� w�a�nie od tej rozbie�no�ci. Jej brak – emocje oboj�tne, niewielka rozbie�no�� – emocje pozytywne, za� je�li rozbie�no�� trwa d�u�ej – powstaj� emocje ujemne. Wyr�nia si� kilka form reakcji emocjonalnych. Jedn� z nich s� wzory ekspresyjne, czyli mimika, pantomimika, wokalizacja. W tych wzorach zaznacza si� du�y wp�yw kultury, kt�ra ogranicza wrodzone formy ekspresji (np. ustala, kiedy wypada p�aka�) i ustala wzory reagowania mimicznego (np.. potakiwanie). Inn� form� s� zachowania wy�adowuj�ce, czyli specyficzne akty zachowania si� pod wp�ywem emocji, kt�rych celem jest roz�adowanie napi�cia. W toku �ycia cz�owieka ulegaj� przekszta�ceniom, regulacji. Kolejn� form� s� zmiany w stanie �wiadomo�ci, kt�re mog� by� bezpo�rednie lub po�rednie. Zmiany bezpo�rednie to przechodzenie do �wiadomych informacji o stanie emocjonalnym, u�wiadomienie sobie tych emocji, nazywanie ich, rozpoznawanie, rozr�nianie. Zmiany po�rednie to zmiany kategorii, za pomoc� kt�rych cz�owiek odbiera �wiat. Mo�e r�wnie� by� niepe�ne u�wiadomienie sobie emocji, gdy nie umiemy ich nazwa� lub gdy s� zbyt silne albo zbyt s�abe. I ostatni� form� jest emocjonalne ustosunkowanie. Emocje pobudzaj� jednostk� do okre�lonych reakcji wobec ich �r�d�a. U dzieci reakcje s� spontaniczne, wybuchowe, doros�y je ogranicza. Charakteryzuj�c emocje mo�na tak�e m�wi� o zdolno�ciach do ich interpretowania. Emocje naj�atwiej mo�na zinterpretowa� w kontek�cie sytuacyjnym, gdy� bez niego mo�na si� pomyli�. W badaniach wykazano, �e interpretowanie, dekodowanie sze�ciu g��wnych emocji (gniew, szcz�cie, zaskoczenie, strach, niesmak i smutek) jest zdolno�ci� mi�dzykulturow�. Przedstawiciele wszystkich kultur interpretuj� je z jednakow� dok�adno�ci�. Ale jest jednocze�nie co� takiego, jak regu�y ujawniania – kulturowo zdeterminowane regu�y, kt�re okre�laj�, jakie zachowania niewerbalne nadaj� si� do ujawniania, a jakie nie. S� one specyficzne dla danej kultury ( np. w Japonii niepohamowany �miech jest niedozwolony kobietom. Cz�sto ujawniamy mieszanin� emocji. Podczas, gdy jedna cz�� twarzy rejestruje jedn� emocj�, druga odzwierciedla inna. Mieszanina emocji jest trudniejsza do odkodowania ,ni� podstawowe wyrazy twarzy. Twarz, jako koronny klejnot komunikacji niewerbalnej, jest otwarta ksi�g�, je�li chodzi o emocje. Faktem jest jednak, �e niekt�rzy ludzie potrafi� doskonale maskowa� swoje uczucia. Mo�na w�wczas m�wi� o „pokerowej twarzy”. Uczucia s� integraln� cz�ci� ludzkiej natury. Czasem wydaje si� jednak, �e w naszym wsp�czesnym, stechnicyzowanym �wiecie, kt�ry ci�gle p�dzi do przodu, powoduj�c coraz wi�cej stres�w, cz�sto brakuje czasu na emocje. Ludzie stale d��� zar�wno do zewn�trznej, jak i do wewn�trznej perfekcji, do idealnego rozwi�zywania problem�w i podejmowania jak najbardziej prawid�owych decyzji i uczucia wydaj� si� w �yciu raczej przeszkadza� ni� pomaga� czy przydawa�. Antonio Damasio, neurolog ameryka�ski, wymienia pi�� elementarnych emocji, kt�re zapewnia�y prze�ycie naszym przodkom. By�y to: l�k, z�o��, odraza, smutek i szcz�cie. L�k by� np. sygna�em do ucieczki lub walki na �mier� i �ycie; odraza chroni�a przed truj�cym po�ywieniem. Ka�de uczucie mia�o sw�j biologiczny sens. I chocia� te uczucia troch� straci�y sw�j pierwotny charakter, w ekstremalnych okoliczno�ciach uaktywniaj� si� r�wnie� dzisiaj i pozwalaj� nam intuicyjnie reagowa� na sytuacj�. Powszechnie wiadomo, �e sam intelekt i rozs�dek nie tworz� pe�nego cz�owieka. Potrzebne jest jeszcze zrozumienie i uczucia. To dopiero sprawia, �e nabiera on ludzkich cech. To w�a�nie dzi�ki emocjom, dzi�ki �wiadomemu lub nie�wiadomemu udzia�owi uczu�, stosunki pomi�dzy sob� a drugim cz�owiekiem mo�emy okre�li� jako ludzkie. Koniecznie nale�y te� wspomnie� o sposobie powstawania uczu�. Obszarami m�zgu, dzi�...
margotbao