Doktryna.pdf

(89 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• Dziejepoj¦ciaorazproblematyka
• Przegl¡dwybranychdoktrynXXw.
– D.odstraszania
– D.bezpiecze«stwami¦dzynarodowego
– D.pokojowegozaanga»owania
– D.powstrzymywania
– D.Bre»niewa(ograniczonejsuwerenno±ci)
– D.Monroe
– D.inicjatywyobronystrategicznej
DOKTRYNA (łac.doctrina—nauka,umiej¦tno±¢,nauczanie,od:docere—
uczy¢,wykazywa¢,powiadamia¢)—zwartysystempogl¡dów,któryjestprzed-
miotemnauczaniab¡d¹teoretyczn¡baz¡dlajakiego±rodzajupost¦powania;
nauka,ogółtwierdze«izało»e«zokre±lonejdziedzinywiedzy(filozofii,teolo-
gii,polityki);zespółpogl¡dówreprezentowanychprzezdanegomy±licielalub
szkoł¦,epok¦wdziejach;potoczniezespółpogl¡dów(najcz¦±ciejnieprawdzi-
wych),oderwanychodrzeczywisto±ci,którefanatyczniewyznawanes¡podsta-
w¡rozumieniaidziałania(st¡ddoktrynerstwo,indoktrynacja).
Bior¡cpoduwag¦działykulturymo»nawyró»ni¢d.naukowe,d.moralne
(etyczneipolityczne),d.zwi¡zanezesztuk¡iwytwórczo±ci¡orazd.religijne.
WXXw.nagruncie»yciaspołecznego—jakijegointerpretacji—d.zacz¦ła
pełni¢wiod¡c¡rol¦,staj¡csi¦zasad¡»yciaspołecznego,czynnikiemwzorczym
działa«społecznychipa«stwowych.
Dziejepoj¦ciaorazproblematyka. Termin„doktryna”(doctrina)pojawił
si¦ifunkcjonowałwkulturzeklasycznej(gr.-rzymskiej);wyst¦puj¡cwkontek-
±cieklasycznejkoncepcjiwychowaniaczłowieka(gr.paide • a[paidéia],łac.animi
cultura)oznaczałtre±¢nauczania,taza±byławynikiemrozumiej¡cegopoznania
realnieistniej¡cejrzeczywisto±ci,aniezespołemludzkichpomysłów,którena-
le»yczłowiekowiwpoi¢.Przyswojeniesobieprzezczłowiekatre±cinauczania,
zapoznaniegozdoctrina—byłopostrzeganejako„uprawa”,uszlachetnienie
człowieka,zmierzaj¡cedoosi¡gni¦ciaprzezniegonale»ytejmupełni(optimum
potentiae).UCyceronaodnajdziemyrozumienieterminu„doctrina”wznacze-
niunauki,którauszlachetniaczłowiekaisprawia,»etenwydajezsiebie(analo-
giczniedodrzewaowocowegoi»yznejroli)nale»yteowocewpostacigodziwe-
goipi¦knego»ycia.D.jesttym,couszlachetniaczłowieka;procesprzyswajania
sobietre±cinaukijest»yciemczłowiekawkulturze(Cycero, Tusculanaedispu-
tationes ,8a11,5,13).Jednocze±nieCyceronpodkre±lał,»ewuszlachetnieniu
człowiekadokonywanymprzezd.niemo»ezabrakn¡¢filozofii„wyrywaj¡cej
zkorzeniamizczłowiekawady”inajlepiejprzygotowuj¡cejgodopełni»ycia.
Cyceronposługujesi¦równie»terminem„doctrina”naoznaczeniepogl¡dów
moralno-politycznych,niekiedyu»ywagozamienniezterminemars(sztuka).
Noweznaczenieterminu„doctrina”pojawiasi¦wrazzchrze±cija«stwem
imazwi¡zekznow¡religi¡orazdziałalno±ci¡rodz¡cegosi¦Ko±cioła.Ter-
minpocz¡tkowowi¡zanoznauczaniem,głoszeniemipoznawaniemprawdy
objawionej.Wpisanyjestwkontekstewangelizacyjnejdziałalno±cipierwszych
chrze±cijan,wyst¦pujewkontek±cieDidaq ’ [Didaché](zbiorunakazówmoral-
nych,modlitewnych,przepisówliturgicznych,rozporz¡dze«zIw.)pierwszych
doktryna PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
wspólnotchrze±cija«skich,wkontek±ciekatechezy,kerygmatu.Takieznaczenie
terminuzachowałosi¦doXXw.wKo±cielekatolickim(KongregacjaDoktryny
Wiary—nazwawprowadzonaprzezpapie»aPawłaVIw1965;wykładnied.
wiarykatolickiejzawartes¡wencyklikachpapieskich).
Moralnyireligijnykontekstterminu„doctrina”odnajdziemyu±w.Au-
gustynawjegodziele Dedoctrinachristiana ( Onaucechrze±cija«skiej ).Dzieło
toAugustynzHipponynapisałwceluprezentacjipoprawnegozrozumienia
podstawowychprawdwiarychrze±cija«skiejorazwcelupodaniaskutecznego
wzoruobronyprzedlicznymizagro»eniamichrze±cija«stwa(st¡djegoaspekt
praktyczny,apologetyczny).w.Augustyn,podobniejakCyceron,przeztermin
„doctrina”rozumienauk¦,poznanieitre±¢naukiwpostaciprawdy.„Doctri-
nachristiana”tonauka,któr¡uznaj¡iwktór¡wierz¡chrze±cijanie,toprawda
oBogu,któryjestcelemludzkiego»yciai¹ródłem±wiata,wniejodnajdziemy
to,cojestnajwa»niejsze,towzórdlachrze±cija«skiegopost¦powania,topraw-
da,któramaswe¹ródłonietylkownaturalnymludzkimpoznaniu,lecztak»e
wobjawieniusamegoBoga.
redniowieczezterminem„doctrina”wi¡»erozumieniewiedzylubjej
cz¦±ci,którajestgłoszonaprzezdan¡szkoł¦filozoficzn¡.Wtymczasie
oryginalnerozumienieterminuodnajdziemyuTomaszazAkwinu.Akwinata,
podobniejakjegopoprzednicy,przeztermin„doctrina”wpierwszymrz¦dzie
rozumienauk¦itre±¢wiedzyuzyskiwanejdzi¦kinauce.Wswychrozwa»aniach
zamiennieu»ywaterminów„doctrina”,„scientia”i„disciplina”,akcentuj¡ctym
poznawczyiteoretycznysenssformułowania( S.th. ,I,q.1),jednocze±nieb¦d¡c
±wiadomymdoskonal¡cejfunkcjid.w»yciuczłowieka( Dever. ,q.11).
UTomaszaodnajdziemyrozró»nieniena„doctrinahumana”i„doctrinasa-
cra”(teologia).Doctrinahumana(arytmetyka,geometria,fizyka,filozofia)po-
wstajewwynikuu»ywaniawył¡cznierozumunaturalnego,bezodwoływanie
si¦wuzasadnieniudoprawdprzyjmowanychprzezaktwiary,wodró»nieniu
oddoctrinasacra,którawychodziodzasad(prawa)przyjmowanychprzezwia-
r¦iuznawanychdzi¦kiłasceBoga.Doctrinahumanamaswójpocz¡tekwby-
cie,wrzeczywisto±ci,ijestwistocierzeczyrozpoznawaniemzawartejwbycie
prawdy.Zasadniczarola,jak¡onapełniwludzkim»yciu,sprowadzasi¦doda-
niaczłowiekowirozumieniarzeczywisto±ciisamegosiebie.Takpoj¦tadoctrina
humanajestzawszeczynnikiemdoskonal¡cymczłowiekawaspekciejegoczło-
wiecze«stwa,rozumno±ci(±w.Tomasz, InSent. ,I,prooemium,q.1,a.1–3).
Cho¢doctrinasacraidoctrinahumanas¡odr¦bne,nieoznaczato,
zdaniemTomasza,»emi¦dzynimizachodzisprzeczno±¢iantagonizm.Wr¦cz
przeciwnie,mog¡one—cho¢ró»nymidrogami—prowadzi¢dotejsamej
prawdy,doskonal¡ctymsamym,wsposóbintegralny,jednegoitegosamego
człowieka.Doctrinasacraidoctrinahumanas¡wi¦cautonomicznecodoswych
przedmiotów,metodicelów—stanowi¡jednakjedno±¢icało±¢waspekcie
integralnegorozwojuczłowieka.
Czymjestdoctrinasacra?Jestonawiedz¡(scientia)słu»¡c¡człowiekowi
doosi¡gni¦ciacelu»ycia,jakimjest—zperspektywyreligijnej—zbawienie,tj.
»yciewiecznewprzyja¹nizBogiem.Wiedzatamaswójpocz¡tekwm¡dro±ci
Bo»ejobjawionejczłowiekowiijakotakajestwiedz¡jedn¡.Bior¡cpoduwag¦
jejpewno±¢,jakiprzedmiot—jestonawiedz¡przewy»szaj¡c¡sw¡godno±ci¡
wszystkieinnetypyludzkiejwiedzy,gdy»przedmiotjejjestnajwy»szy(Bóg),
doktryna PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
apewno±¢zasad,zktórychwychodzi,niemo»eulega¢w¡tpliwo±ci(prawdy
objawione).Ztejracjidoctrinasacramusipełni¢funkcj¦kierownicz¡w»yciu
ludzkimwstosunkudodoctrinahumana,gdy»onajednajestnajbli»ejcelu
ludzkiego»ycia,atenjestracj¡istnieniawszelkichcelów-±rodków.Funkcjatanie
prowadzijednakw»adnejmierzedowydawaniaos¡dównatematsłuszno±ci
zasad,naktórychopierasi¦doctrinahumana.Jejkierownictwoprzejawiasi¦
wkrytyceiukazywaniufałszywo±citegowszystkiego,costoiwsprzeczno±ci
zprawd¡głoszon¡wdoctrinasacra,cozatemnale»yodrzuci¢.Zasługuje
zatemnamianowiedzym¡dro±ciowej:„Haecdoctrinamaximesapientiaest
interomnessapientiashumanas,nonquideminaliquogeneretantum,sed
simpliciter.Cumenimsapientissitordinareetiudicare,iudiciumautemper
altioremcausamdeinferioribushabeatur;illesapiensdiciturinunoquoque
genere,quiconsideratcausamaltissimamilliusgeneris”(„Spo±ródwszystkich
m¡dro±ciludzkichdoktrynata[tj.wiedza±wi¦ta]jestwnajwy»szymstopniu
m¡dro±ci¡,nietylkowpewnejdziedzinie,alewewszystkich.Skoroza±do
m¦drcanale»ywprowadzanieporz¡dkuiwydawanies¡dów,as¡dorzeczach
ni»szychwydajesi¦dzi¦kiprzyczyniewy»szej,m¦drcemwjakiejkolwiek
dziedziniejestten,ktopoddajerozwadzenajwy»sz¡dlaniejprzyczyn¦”, S.
th. ,I,q.1,a.6).Jejtre±ci¡jestprawdaoBogujakoopierwszejinajwy»szej
Przyczyniecałego±wiata,prawda,któr¡samBógobjawiłludziom,bycidzi¦ki
niejosi¡gn¦lipełni¦człowiecze«stwa.Doctrinasacrarozpatrujestworzenie
waspekciejegoodniesieniadoBogajakodoswegopocz¡tkulubcelu.
Doctrinasacradajewi¦cczłowiekowikoniecznedlaniegopoznaniecelu»ycia
człowieka,którymjestBóg.Zuwaginato,»epoznanieceluludzkiego»ycia
jesttrudne,przekraczaj¡ceograniczonemo»liwo±ciintelektuczłowieka,za
spraw¡objawieniaotrzymałonpomocwpostaciprawdy,któraumo»liwia
mud¡»eniedocelujego»yciaiporzucenietego,cozcelemtymstoi
wsprzeczno±ci.
Doctrinasacra(podobniejakka»dadoctrinahumana,zwyj¡tkiemmetafi-
zyki,którajakojedynastajezawszewobronieswoichzasad),nieuzasadniainie
dowodzizasad,zktórychwywodz¡si¦jejtwierdzenia.Zasadyte,przyjmowane
dzi¦kiwierze,stanowi¡podstaw¦dlauzasadnianiadalszychwniosków,które
s¡znichwyci¡gane.Ztegotytułuzarównodoctrinasacra,jakidoctrinahuma-
namaj¡charakterargumentatywnyijakotakiestanowi¡logiczn¡,uzasadnion¡
cało±¢(tam»e).
Charakterystyczn¡cech¡doctrinahumanajestto,»epojawiasi¦onajako
wynikpokierowanialudzkiegorozumuprzezporz¡dekrzeczywisto±ciitkwi¡ce
wbyciezasady.Natomiastdoctrinasacraargumentuje,uzasadnia,powołuj¡csi¦
naautorytetautoraobjawienia,którymjestBóg.
OdO±wieceniatermin„doktryna”(jakisamad.)rozpowszechniłsi¦
w»yciuspołecznym,politycznym,naukowym,trac¡cswepierwotneznaczenie,
gdy»zostałoderwanyodrzeczywisto±ciiodobiektywnychzasad,które
przyjmowanebyłydzi¦kiwierzelubdzi¦kinaturalnemupoznaniu;ponadto„d.”
przestałaby¢cz¦±ci¡uprawysamegoczłowieka,uprawyracjonalnejizgodnej
znatur¡człowieka.
Przyczynytychzmianbyłyró»ne,leczzasadniczymbyłczynnikfilozoficz-
ny;przemianasamejfilozofii,którapodkoniec±redniowieczaznalazłasi¦pod
wpływemnominalizmu,odrywaj¡csi¦tymsamymodwyja±nianiarzeczywi-
doktryna PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
sto±ci—doprowadziładoniemo»no±cizrozumieniaorazuzasadnienialudzkiej
kulturyisamegoczłowieka.Niemo»no±¢uzyskaniaodpowiedzinapytanie,
kimjestczłowiek,jakicelstoiprzednim(niemo»no±¢uzyskaniapoznaniateo-
retycznego,ogólnego,stałegoikoniecznego,opartegonarzeczywisto±ci)zacz¦ła
prowadzi¢ludzk¡kultur¦namanowcezw¡tpienia,sceptycyzmu,relatywizmu
iagnostycyzmu.Odbiłosi¦torównie»nateologiii»yciureligijnymczłowieka,
czegowymownymprzykłademjestpojawieniesi¦protestantyzmu.
Protestantyzminiesionyprzezniegofideizmprzyczyniłysi¦dozrodze-
niapokusybudowyrajunaziemi,cowkulturzezaowocowałozmian¡celu
nauki(zteoretycznegonapraktycznyiwytwórczy—F.Bacon)orazdałoistot-
nyasumptdozmianwteoriach»yciaspołecznego,któreodtegoczasuwkra-
czaj¡nadrog¦koncepcjiutopijnych,samozbawczych,generuj¡cdowolnie,wg
subiektywnychprzekona«,wielekoncepcjid.,któremaj¡uzasadnieniejedynie
systemowe,wcałokształciepogl¡dówichautorów,leczniewyrastaj¡zrze-
czywisto±ci,zjejpoprawnegoodczytania(nieoznaczato,»eabsolutnieroz-
mijaj¡si¦zrzeczywisto±ci¡,»eniemog¡prowadzi¢dojakiego±dobra).Zasa-
dy,zktórychonesi¦wywodz¡,s¡najcz¦±ciejreakcj¡niezgodynaistniej¡ce
w±wieciezłozjednejstrony,zdrugiejza±s¡pochodn¡rozumieniarzeczywi-
sto±ciiczłowieka,taza±bywanajcz¦±ciejdalekaodrzeczywisto±ci.Widoczne
jesttozwł.wO±wieceniu.D.pojawiasi¦tamjakocz¦±¢składowaideologii
(A.L.DestuttdeTracy,P.J.Cabanis),oilebowiemwczasach±redniowiecza
istaro»ytno±cipoj¦cied.byłomocnozwi¡zaneztre±ci¡nauczaniainauk¡,
atak»ezsystememprawdwiary—teza±miałysweufundowanieikryterium
wobiektywnieistniej¡cejrzeczywisto±ci—otylewczasachnowo»ytnychter-
min„doktryna”zostałskorelowanyzdziedzin¡ludzkiegomy±lenia(±wiado-
mo±ci)iwytwórczo±ci.Przypominaongeneralnieprogramjakiego±działania.
Działalno±¢my±licielio±wieceniowych,zwł.zwi¡zanazpublikacj¡ WielkiejEn-
cyklopediiFrancuskiej ( Encyclopédieoudictionnaireraisonnédessciences,desartset
desmétiers ,I–XXXVI,P1751–1780),rozpoczynawkulturzeeuropejskiejokres
rozkwitu,upowszechnianiaiwcielaniaw»ycied.wnowo»ytnymrozumie-
niu,czegowynikiemjestm.in.krwawaRewolucjaFrancuskaz1789orazliczne
wstrz¡syspołecznewXIXiXXw.,ł¡czniezpowstaniemifunkcjonowaniem
systemówtotalitarnych.
Zmianasposoburozumieniaifunkcjid.byłamo»liwadzi¦kigeneralnym
przemianomwsamejkulturze,którezaszływwynikuprzeobra»eniasi¦filozo-
fii.Przemianytegeneralniedoprowadzałydopojetyzacjiludzkiegopoznania,
awrazztymsamejkultury,którazacz¦łasi¦autonomizowa¢iodrywa¢odrze-
czywisto±ci.Nurtprzemianzapocz¡tkowanyprzezKartezjusza,akorzeniami
si¦gaj¡cyasymilacjifilozoficznychosi¡gni¦¢Awicenny(XIw.poChr.)iPlatona,
doprowadziłdosytuacji,»etermin„doktryna”zacz¡łoznacza¢pewneludzkie
projektyintelektu,przezktóreczłowiekmapatrze¢narzeczywisto±¢,działa¢,
przemienia¢±wiat.Byłyonezjednejstronyos¡demrzeczywisto±ci,zdrugiejza±
pełniłyrol¦postulatywn¡,normatywn¡iwzorcz¡dlaludzkiegodziałania.Kry-
teriumocenyprzestałaby¢samarzeczywisto±¢,naturaczłowiekaijegodobro,
astałasi¦skuteczno±¢,po»ytek,wewn¦trznakoherencja,jasno±¢iwyra¹no±¢,
prostota,post¦powo±¢,tradycyjno±¢,naukowo±¢,klasowo±¢,awangardowo±¢itp.
Wtymczasiepojawiaj¡si¦licznitwórcyd.,awrazznimi:d.polityczne,d.
ekonomiczne,d.prawne,d.społeczne,wychowawcze,gospodarcze,wojenne.
doktryna PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
D.zacz¦ławyst¦powa¢wrolipodstawyizasadydziała«politycznych,spo-
łecznychorazdziałaniateusprawiedliwia¢iwyja±nia¢.Takpoj¦tad.wXIX
iXXw.,niejednokrotniezwi¡zanaznurtemmy±leniautopijnego,pełniłafun-
damentaln¡rol¦wnowo»ytnychideologiach.Niejednokrotnie,roszcz¡csobie
prawodowył¡czno±ci,stajesi¦podstaw¡zideologizowanegoludzkiegodziała-
niairozumienia±wiata,doprowadzaj¡cdozwyrodnieniaczłowiekaijego»ycia
osobowego.
Swoistyataknad.wjejnowo»ytnymwymiarze,wrazzatakiemna
całeracjonalne»ycieczłowiekawXXw.wydałpostmodernizm(J.Derrida.
J.Habermas,R.Rorty,G.Deleuze,M.Foucault,J.F.Lyotard).Ataktenzracji
fałszywejdiagnozyzagro»e«orazfałszywegoobrazu±wiataniedopomógł
wodsuni¦ciuzagro»e«płyn¡cychzestronyd.,anawetstałsi¦ostatecznie
atakiemnasamegoczłowieka,przyczyniaj¡csi¦ostateczniedoumocnienia
destrukcyjnejrolinowo»ytnychd.
Przegl¡dwybranychdoktrynXXw. Termin„doktryna”,jakiideologie
opartenad.,szczególniemocnozaci¡»yłna»yciuspołecznymwXXw.Same
d.(polityczne,prawne,wojskowe)zacz¦łypełni¢rol¦zasad»yciaspołecznego
ipolitycznego,zasadstanowionegoprawa,ekonomii,ległyupodstawustrojów
politycznych,programówpartii,ruchówspołecznych,stosunkówmi¦dzynaro-
dowych,niejednokrotniebyłyprzyczyn¡n¦dzyizniewoleniamilionówludzki
przezdziesi¡tkilat.Wspartepotencjałemwielkichmocarstwodnosiłysukcesy
idecydowałyoporz¡dkupolitycznymwskaliglobalnej.
D.odstraszania(deterrence)powstałapoIIwojnie±wiatowejwczasie
tzw.zimnejwojnyiokre±laławzajemnestosunkimi¦dzyUSAiZSRR.D.ta
głosiłakonieczno±¢ci¡głegounowocze±nianiairozwijaniasiłmilitarnych(broni
masowegora»enia,zwł.bronij¡drowej)wcelupowstrzymaniaizniech¦cenia
stronyprzeciwnejdopodj¦ciadziała«wojennych.D.taspowodowaławy±cig
zbroje«naniespotykan¡dot¡dskal¦,katastrof¦gospodarcz¡,społeczn¡ikul-
turaln¡blokupa«stwzwi¡zanychzZSRR,wreszcierozpademsamegobloku
pa«stwkomunistycznych.
D.bezpiecze«stwami¦dzynarodowegogłosiłakonieczno±¢ta-
kiegouregulowaniastosunkówmi¦dzypa«stwami(atak»ewsamychpa«-
stwach),bynieistniałagro¹bakonfliktuzbrojnego,napa±cijednegopa«stwa
nadrugie,zaburzeniaistniej¡cychju»układówirelacji.Celemd.byłozabez-
pieczeniepokojuibezpiecze«stwapa«stwwtakisposób,bymo»nabyłojak
najpełniejrealizowa¢interesyekonomiczne,korzystaj¡czpłyn¡cychprzytym
profitów.Niekiedyd.tastawałasi¦podstaw¡interwencjizbrojnychinaruszania
suwerenno±cipa«stwsłabszych,prowadziłatak»edouniemo»liwianiarozwoju
ekonomicznego,kulturowego,militarnegopa«stwom,którewmy±ld.stanowi-
łyzagro»eniedlabezpiecze«stwa(np.Iran,Irak)b¡d¹dowspieraniaekono-
micznego,politycznegoikulturalnegoinnychpa«stw,uwa»anychzagwaranty
bezpiecze«stwa(np.IzraelnaBliskimWschodzie).
D.pokojowegozaanga»owania,sformułowanaw1962wUSA(za
czasówprezydenturyJ.F.Kennedy’ego),miaładoprowadzi¢dowewn¦trznego
osłabieniablokupa«stwsowieckichi„zmi¦kczenia”ichzaspraw¡odej±cia
przezUSAodpolitykikonfrontacjinarzeczpolitykidialogu.
doktryna PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin