Abstrakcja.pdf

(106 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• A.jakoczynno±¢intelektu
• Rodzajea.
• A.jakometodaformowaniaprzedmiotuintelektualnegopoznawania
– A.przednaukowa
– A.naukowa
• Zhistoriiteoriia.
• Abstrakcjiklasy
• Abstrakcjioperator
ABSTRAKCJA (gr. ˆ fa • resic[apháiresis];łac.abstractio—odrywanie,oddzie-
lanie,zatrzymywanie)—wj¦zykupotocznyma.oznaczaoderwanieodcodzien-
nego»yciainieliczeniesi¦ztym,corealne.Wfilozofiitermina.oznacza
specyficzn¡czynno±¢intelektu,polegaj¡c¡naoddzielaniuizatrzymywaniuja-
kiej±wła±ciwo±cizrzeczy,napodstawiektórejintelektformujejejpoznawczy
obraz,czylipoj¦cie(abstrakt);termina.oznaczatak»emetod¦konstruowania
przedmiotuintelektualnegopoznaniawogóle,za±wszczególno±ciprzedmiotu
wła±ciwegodlaokre±lonychnauk(przyrodniczych,matematycznychifilozo-
ficznych).Przekładgr.słowa ˆ fa • resicnałac.terminabstractiozawdzi¦czamy
Boecjuszowi.
A.jakoczynno±¢intelektu. SformułowanaprzezArystotelesa,nakanwie
dyskusjizPlatonemdotycz¡cejstatusuontycznegoliczb,teoriaa.le»yupod-
stawjegokoncepcjipoznaniarealistycznego.Arystotelesdostrzegłpotrzeb¦
przebudowaniacało±ciowejwizji±wiata—wstosunkudopoprzedników,azwł.
wstosunkudoPlatona.Poci¡gn¦łotozasob¡konieczno±¢odrzuceniaplato«-
skiejkoncepcjipoznaniaanamnetycznego(przypominaj¡cego),asformułowania
koncepcjipoznaniaabstrakcyjnego(odrywaj¡cego,formułuj¡cego).Wpojmowa-
niuintelektuArystotelesodcinasi¦zarównoodprzyrodnikówgreckich,którzy
zredukowaliintelektdoupostaciowionejpracz¡stki,jakiodPlatona,któryuto»-
samiałintelektzduchem-dusz¡.Arystotelespojmowałintelekt(rozum)jako
władz¦duszy(„nazywamrozumemwładz¦,któr¡duszamy±liiwydajes¡dy
orzeczach”, Dean. ,429a).Intelektpoj¦tyjakowładzatymsi¦charakteryzuje,
»e„niemo»emie¢»adnejinnejnaturyoprócztej:by¢mo»no±ci¡[dopoznania]”
(tam»e,429a).Odkrycieintelektujakowładzyduszytojednoznajwa»niejszych
osi¡gni¦¢arystotelesowskiejantropologiiiepistemologii.Duszawprawdziena-
dalpozostaje,podobniejakuPlatona,„miejscemform”,zt¡jednakró»nic¡,
„»ejestnimniecała,lecztylko[jejcz¦±¢]my±l¡ca,i»eformys¡wniejnie
waktualnejrzeczywisto±ci,lecztylkowmo»no±ci”(tam»e,429a).Intelekt,ja-
kowładzapoznawczaduszy,wyst¦pujepodczasprocesupoznawaniawfunkcji
zatrzymywania,oddzielania(abstrahowania)idematerializowaniaformwcelu
uczynieniaichprzedmiotamipoznania.Formytecharakteryzuj¡koniecznelub
niekonieczneukładytre±ciwtym,cojednostkoweikonkretne(tam»e,429b).
Wtakpoj¦typrocespoznaniaabstrakcyjnegowł¡czones¡zarównozmysły,jak
iintelekt,któreprzezpoprzednikówArystotelesabyłysobieprzeciwstawiane.
Arystotelesteori¦poznaniaabstrakcyjnegoorazkoncepcj¦a.opracował
wkontek±ciedyskusjizPlatonem,dotycz¡cejnaturyprzedmiotówmatema-
tycznychiichgenezy(tam»e,429b; Met. ,1086a).WgArystotelesaprzedmioty
abstrakcja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
matematyczne(liczby,figury)intelekttworzypoprzezoderwanie(abstrakcj¦)
izatrzymanieformycharakteryzuj¡cejrelacjeilo±ciowegouporz¡dkowaniate-
go,cojednostkoweimaterialne.Wtensposóbs¡tworzoneprzedmiotyma-
tematyczno-geometryczne(liczby,figury,bryły),którejednakniebytuj¡samo-
dzielnie(jakutrzymywałPlaton).Takrozumianaczynno±¢a.,charakterystyczna
dlarozumnejwładzyduszy,dzi¦kiktórej„przedmioty[poznania]daj¡si¦od-
dzieli¢odmaterii”( Dean. ,429b),zostaławskazanaprzezArystotelesajako
jednazpierwszychipodstawowychczynno±ciintelektuwogóle.Dzi¦kiniej
tworzymyprzedmiotynaukowegopoznania,którymis¡wyabstrahowanezjed-
nostkowychikonkretnychrzeczyformyogólne,orazformułujemypoznawcze
obrazyrzeczy(tam»e,429b).
Abywyja±ni¢procespowstawaniapoj¦¢orazformowaniaprzedmiotów
intelektualnegopoznania,Arystoteleswstrukturzerozumnejwładzyduszy
wyró»niłtzw.rozumbiernyirozumczynny,zewzgl¦dunafunkcje,jakieowa
władzapełniorazsposóbzwi¡zaniajejzdusz¡(tam»e,430a).Tenpierwszy
jest„miejscemdlaform”iwchodziwwewn¦trzn¡struktur¦duszy,którajest
pierwsz¡form¡ciałaorganicznego,tendrugi,nieb¦d¡czwi¡zanyzciałem,
gdy»jest„oddzielony,odpornynawpływyzewn¦trzneiniezmieszany”(tam»e,
430a),jest„moc¡”(±wiatłem)udzielon¡rozumowibiernemu,dzi¦kiktórej
ujmuje(pojmuje)onintelektualnyobrazrzeczy.
ZaArystotelesemrozró»niasi¦pomi¦dzya.jakoczynno±ci¡odrywania(od-
dzielania)formyodjednostkowejikonkretnejrzeczyizatrzymywaniajejwin-
telekciejakoumysłowejformypoznawczej,aa.poj¦t¡jakoczynno±¢ł¡czenia
irozdzielaniapoj¦¢(s¡dzenie)luboperacjanazakresachpoj¦¢(uniwersalizacja).
Podczaska»dejczynno±ciabstrahowaniapomijasi¦aktistnieniapozna-
wanejrzeczy,któryjestzawszeczym±jednostkowym,azatrzymujesi¦wyab-
strahowan¡form¦ogóln¡,charakteryzuj¡c¡okre±lonyukładtre±ci.Czynno±¢
a.zmierzadoutworzeniaformpoznawczychrzeczyodbijaj¡cychistotowylub
akcydentalnyukładtre±ci.
Rodzajea. Wzale»no±ciodprzyj¦tegokryteriummo»nawyró»ni¢ró»ne
rodzajea.Bior¡cpoduwag¦funkcj¦odrywaniaprzezintelektpowszechnika
odtego,cojednostkowe,lubformyodmateriipoznawanejrzeczy,mo»emy
wyró»ni¢a.uniwersaln¡ia.formaln¡.Za.uniwersaln¡(universalis),zw.
niekiedya.totaln¡(totalislubtotius),mamydoczynieniawówczas,gdy
intelektpomijawrzeczachpoznawanychcechyjednostkowe,azatrzymujeto,
copowszechne( S.th. ,I,q.40,a.3resp.).Wtensposóbdochodziodutworzenia
tzw.powszechników(uniwersaliów)typu:zwierz¦,człowiek,drzewoitp.Za.
formaln¡mamydoczynieniawówczas,gdyintelektodrywaform¦odmaterii;
czytoodmateriijednostkowej,czyogólnej,czywogóleodmateriijakotakiej.
Przyodrywaniuformyodmateriijednostkowejlubogólnej„jednoidrugie
zachowujewmy±liswojepoj¦cie”(tam»e,I,q.40,a.3,resp.).Przyoderwaniu
formyodmateriiwogóle,tylkoformazachowujewmy±liswojepoj¦cie.
Wprzypadkuoderwaniaformyodmateriirzeczyjednostkowejmamy
doczynieniaztzw.a.fizyczn¡(przyrodnicz¡).Zachowujemywumy±lenp.
poj¦ciakształtu(formy)ipoj¦cie,drewna(materii).Gdyzkoleiformazostanie
oderwanaodmateriiogólnej,mamydoczynieniazabstrakcj¡matematyczn¡.
Zatrzymujemywumy±lenp.poj¦ciejedynki(forma)ipoj¦ciemateriijakojej
abstrakcja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
substratu.Gdyza±formazostanieoderwanaodmateriijakotakiejipoj¦tajako
elementbytowo±cibytu(przyarystotelesowskimrozumieniubytu),mamydo
czynieniaza.metafizyczn¡.Zatrzymujemywówczaswumy±letylkopoj¦cie
formyjakotego,„dzi¦kiczemuco±jesttym,czymjest”.
Obieraj¡czkoleizakryteriumpodziałua.stopie«zreflektowaniasamej
czynno±ciabstrahowania,wyró»niasi¦a.przednaukow¡ia.naukow¡.A.przed-
naukow¡,zw.tak»ea.spontaniczn¡,okre±lasi¦tegotypuczynno±¢oddziela-
niaiodrywania,którajestcodowyboruujmowanegoaspektuwniewielkim
stopniuzreflektowana.Zkoleia.naukow¡okre±lasi¦tegotypuczynno±¢od-
rywaniaioddzielania,którajest—codoceluisposobu—±ci±lezreflektowana
izdeterminowana.
Podziałnaa.podmiotow¡iprzedmiotow¡dokonywanyjestzpunktuwi-
dzeniapodmiotupoznaj¡cegoiprzedmiotupoznania.A.podmiotow¡okre-
±lanajestpodstawowaczynno±¢intelektu,którejcelemjesttworzeniepoj¦¢.A.
przedmiotow¡okre±lanajestczynno±¢intelektunakierowananawyodr¦bnianie
wła±ciwychprzedmiotówintelektualnegopoznania.
Naterenielogikischolastycznejspotykamypodziała.naa.negatywn¡
ia.pozytywn¡.Podstaw¡tegopodziałujestsposóbformowanias¡dów,które
mo»emytworzy¢przezł¡czenie(a.pozytywna)lubrozł¡czanie(a.negatywna)
poj¦¢.Wtedymy±limy,»eco±jestwczym±,lub»ejestodtegooddzielone
( S.th. ,I,q.85,a.1,ad1).Zkoleinaterenielogikiwspółczesnejmo»na
spotka¢si¦zpodziałemnaa.generalizuj¡c¡ia.specyfikuj¡c¡(kryterium
tegopodziałujestoperacjanazakresachnazw),atak»ezpodziałemna
a.kwantyfikuj¡c¡ia.formalizuj¡c¡,któregopodstaw¡jestprzechodzenieod
nazwyjednostki(zwierz¦)donazwywła±ciwo±ci(zwierz¦co±¢)lubodzdania
czynazwydoformułyzdaniowejlubnazwowej.Ró»nicuj¡ckryteriapodziału,
mo»nadokonywa¢rozmaitychtypologizacjia.,zczymfaktyczniespotykamy
si¦natereniefilozofii.
A.jakometodaformowaniaprzedmiotuintelektualnegopoznawania.
Wtradycjifilozofiiarystotelesowskiejzwykłosi¦wyró»nia¢dwatypya.poj¦tej
jakometodaformowaniaprzedmiotuintelektualnegopoznania:a.przednau-
kow¡ia.naukow¡.„Boprzecie»niekamie«znajdujesi¦wduszy—jakpisał
Arystoteles—lecz[jego]forma”( Dean. ,431b).
A.przednaukowajestjednymzpierwszychinajbardziejpodstawo-
wychsposobówformowaniaprzedmiotuintelektualnegopoznania.Jakoczyn-
no±¢poj¦ciotwórczapozostajesłabozreflektowanametodycznie,niejestbowiem
przeprowadzonawgwcze±niejzało»onegoceluiokre±lonejprocedurypost¦po-
wania(odrywania).Utworzonyprzedmiotintelektualnegopoznaniajestuj¦ty
niewyra¹nie.Dziejesi¦takdlatego,»enatymetapieformowaniaprzedmiotu
poznaniaa.nastawionajestnauchwycenietylkotychcech,dzi¦kiktórymmo»-
naodró»ni¢,itoraczejdlacelówpraktycznych,jedn¡rzeczoddrugiej.Ponadto
wa.przednaukowejd¡»ysi¦douformowaniaprostychschematówmy±lowych
rzeczy,mniejza±dowydobyciatre±cirzeczy.Schematytedeterminuj¡zakres
utworzonegoprzedmiotuintelektualnegopoznaniawzale»no±ciodtego,czy
schematyczneuj¦cierzeczydokonanejestnatlejakiej±cechy(np.istotadwuno»-
na,itp.),czywrelacjijednejrzeczydoinnych(np.ludzie,zwierz¦ta,drzewa),
czynatlewspólnejcechydlawielu(istotyporuszaj¡cesi¦,nieruchomeitp.).
abstrakcja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3
A.naukowajestpost¦powaniemmetodyczniezorganizowanymizre-
flektowanym,nakierowanymnauformowanieprzedmiotuwła±ciwegodladanej
nauki.Ztejracjijestnazywanatak»ea.przedmiotow¡.A.tajestdokonywanawg
okre±lonejmetodyizewzgl¦dunaokre±lonycel.Cało±ciowyobrazpoznawanej
rzeczyulegarozbiciunaobrazyaspektywne,tworzonedlapotrzebnaukowego
poznania( Met. ,1061a28—b10).
Mo»liwo±¢wyodr¦bnianiaprzedmiotuwła±ciwegodladanejnaukipoprzez
a.naukow¡stoiupodstawwyró»nieniatrzechtypówa.naukowej,wła±ciwych
dlawyró»nieniatrzechdziedzinnauk.
A.fizyczna. Wa.fizycznejzostaje,przykonstruowaniuprzedmiotupozna-
nia,oderwanaodmateriijednostkowejrzeczyforma,któraodzwierciedlaobraz
jako±ciowegouposa»eniarzeczy,np.:ci¦»ar,lekko±¢,twardo±¢,mi¦kko±¢,cie-
pło,zimnoitp.Uformowanyprzedmiotwyra»aistot¦tego,cobytujejednost-
kowo-materialnie,awi¦c:istot¦cielesn¡,wegetatywn¡,sensytywn¡czyrozum-
n¡.A.taległaupodstawwyró»nieniacałejrodzinynaukprzyrodniczych.Do
zada«tychnauknale»y—zdaniemArystotelesa—poznanierzeczyjednostko-
wychwaspekciezmienno±ci,awi¦ctak»ewaspekcie»yciawegetatywnego,
sensytywnegoirozumnego,aleniewaspekciebytowo±ci( Met. ,1061b6–7).
A.matematyczna. Za.t¡Arystoteleszwi¡załwpierwszymrz¦dziewyod-
r¦bnianieprzedmiotumatematyki,gdy»—jaktwierdził—matematyka„rozpa-
trujeprzedmiotyb¦d¡cewynikiemabstrakcji”( Met. ,1061a29–30).Przedmioty
matematycznezostałypoprzeza.oddzieloneodmateriipodpadaj¡cejpodzmy-
słyizatrzymuj¡wsobie„tylkoilo±¢irozci¡gło±¢wjednym,dwulubtrzech
wymiarach”(tam»e,1061a33–34).Matematyczneobrazyrzeczy,typu:liczby,
linie,figuryczybryłyukazujeistot¦ilo±ciirozci¡gło±cijakorelacjiilo±ciowych,
któres¡podstawow¡determinacj¡rzeczymaterialnych.A.matematycznastoi
upodstawwyró»nienianaukmatematyczno-geometrycznych,onebowiem—
wyja±niaArystoteles—badaj¡przedmiotypodwzgl¦dem„ilo±ciirozci¡gło-
±ci[…],wzajemneukładyjednychiwła±ciwo±citychukładów,współmierno±¢
iniewspółmierno±¢innych,proporcjejeszczeinnych”( Met. ,1061a34—b2).
A.metafizyczna .Celema.metafizycznejjestuformowanieprzedmiotu
wła±ciwegodlapoznaniafilozoficznego.Przedmiotemtymjest—oddzielona
odmateriijakotakiej—forma,wskazuj¡canato,„dzi¦kiczemurzeczjesttym,
czymjest”( Cat. ,2a11).A.metafizycznaległaupodstawwyró»nienianauk
filozoficznych,doktórychnale»y„rozpatrywaniewła±ciwo±cibytujakobytu
orazprzeciwie«stwwbyciejakotakim”( Met. ,1061b4–5).Badaniafilozoficzne
(metafizyczne)tymró»ni¡si¦odinnychdocieka«,»erzeczyjednostkowe
ikonkretnebadasi¦„niepotymk¡tem,»eka»daznichposiadajakie±
przypadło±cisobiewła±ciwe,lecz[…]oileka»daznichjestbytem”(tam»e,
1061b26–29).
Wyró»nionemetodya.,któreległyupodstawformowaniaprzedmiotów
wła±ciwychdlanaukprzyrodniczych,matematycznychifilozoficznych,Ary-
stoteleshierarchizujezewzgl¦duzakresuzyskiwanejwiedzy.Wyró»niaona.
metafizyczn¡izarazemmetafizyk¦jakonauk¦pierwsza,poniewa»uformowa-
nywwynikua.metafizycznejprzedmiotfilozofiijestnajbardziejpowszechny.
Obejmujeonswoimzakresemwszystko,cobytuje.ZtejracjiArystotelesuwa-
»a,»e„zarównowiedz¦oprzyrodzie,jakimatematyk¦nale»yuwa»a¢tylko
abstrakcja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 4
zacz¦±cim¡dro±ci”(tam»e,1061b33–34),onebowiembadaj¡rzeczyalboja-
kopodlegaj¡cezmianom,albowaspekcieilo±ciirozci¡gło±ci.Niebadaj¡za±
rzeczyoiles¡onebytami.Tylkofilozofiapierwsza(metafizyka)zajmujesi¦
rzeczami„oiles¡bytamiiniczymwi¦cej”(tam»e,1061b33),idlategojejtylko
przysługujestatusnaukipierwszej.
Zhistoriiteoriia. Podstawtrójpodziałuarystotelesowskieja.metodycz-
nej(fizyczna,matematycznaimetafizyczna)mo»nasi¦doszuka¢wplato«skiej
koncepcjipoznanianoetycznego(kontemplacyjnego),dianoetycznego(matema-
tycznego)idoksalnego(prawdopodobnego).Zt¡jednakzasadnicz¡ró»nic¡,»e
dlaArystotelesarzeczyjednostkoweikonkretnestanowiłybaz¦icelpoznania
abstrakcyjnego,Platonza±tak¡mo»liwo±¢odrzucał.Ponadto,plato«skiepozna-
niemiałocharakterogl¡dowy,przypomnieniowy(anamneza)idei,którebyły
wrodzone.DlaArystotelesanatomiastpoznaniejestprocesem,wktórymprzy
pomocyzreflektowanejmetodyczniea.formułujemypoznawczyobrazrzeczy,
który,cho¢oderwanyodmaterii,majednakpodstaw¦wjednostkowoikonkret-
niebytuj¡cejrzeczy.Nale»yjednakzaznaczy¢,»euArystotelesatermina.wi¡»e
si¦bezpo±redniozformowaniemprzedmiotówmatematycznych,które—jego
zdaniem—s¡wynikiema.,iztejracjiniebytuj¡jakoidealneprzedmioty,jak
utrzymywałPlaton( Met. ,991b9—992a24;1061a29—b33).Samaa.została
poj¦taprzezArystotelesajakoczynno±¢intelektu,dzi¦kiktórejzatrzymujeon
oddzieloneiwyró»nioneaspektyzjednostkowoikonkretniebytuj¡cychrzeczy,
apomijainne.Ztakpoj¦taa.spotykamysi¦nietylkowpoznaniumatematycz-
nym,alewka»dymrodzajunaukowegopoznania.
Arystotelesowskiejteoriia.nadawanowdziejachfilozofiiró»neinterpreta-
cjeiprzypisywanoró»nefunkcje.Np.Awicenna(X–XIw.)interpretujearysto-
telesowsk¡a.wduchuplato«skim.Uto»samiaj¡cdusz¦ludzk¡zludzkiminte-
lektemokre±laona.jakoproceso±wiecania(iluminacji),któregoudzieladuszy
boskaInteligencja.Wwynikutegoo±wieceniarzeczyjednostkowepozbawione
s¡materiiwrazzprzypadło±ciami.Wynikiema.(iluminacji)jestobna»enieisto-
ty(natury)rzeczyztego,coindywidualne,iodci±ni¦cieowejistotywrozumnej
duszy.Niematu»adnegoprzej±ciaodwyobra»eniadointelektualnegoobra-
zu,czylipoj¦cia.Intelektualniepoznawaln¡form¦rozumotrzymujeodboskie-
goDawcyform(Datorformarum).A.jestprocesem,wwynikuktóregodusza
otrzymujeodpowiedni¡form¦poznawcz¡rzeczy.Samprocesa.,jakinabywa-
neformypoznawczerzeczy,nies¡wynikiemautonomicznychaktówrozumnej
władzyduszy,leczpochodz¡ododdzielonejInteligencjidziałaj¡cejnadusz¦.
Poznanieiuczeniesi¦tonabywaniezdolno±cidoł¡czeniasi¦zInteligencj¡,od
którejduszaotrzymuje,wrazzform¡poznawcz¡,rozumienierzeczy.
TomaszzAkwinu,rozwijaj¡carystotelesowsk¡teori¦a.,wskazałnajejdwa
rodzaje.Jeden,gdyrozumpojmuje(ł¡czy)cechyoddzieloneodsiebie( S.th. ,
I,q.85,a.1ad1),drugi,gdyrozumoddzielaodsiebiecechystanowi¡ce
wrzeczywisto±cijedn¡rzecz.Pierwszyrodzaja.zachodziprzytworzeniu
s¡dów,drugiprzytworzeniupoj¦¢.
A.zachodz¡caprzytworzeniupoj¦¢mo»eprzebiega¢nadwasposoby:
poprzezodrywaniepowszechnikaodtego,cojednostkowe,orazpoprzezodry-
wanieformyodmaterii( S.th. ,I,q.40,a.3resp.).Wpierwszymprzypadku,
rozumodrzucaj¡cto,cojednostkoweipartykularnewrzeczy,dochodzitofor-
abstrakcja PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin