Imaga ss. 20, 08-02-18
Tatarkiewicz – Historia filozofii - opracowanie
Zagadnienia teologiczne:
a) dotyczące metody poznania -> od skrajnego racjonalizmu, do skrajnego irracjonalizmu, ostatecznie pogląd umiarkowany
b) dotyczące istnienia Boga, stosunku Boga do świata -> panteizm i emanacja, reguły fizyczne, stworzenie z niczego itp.
c) szczegółowe zagadnienia dogmatyki – Trójca święta, Eucharystia, Wcielenie, Łaska i przeznaczenie
Zagadnienia nauk świeckich - metodologia, logika, psychologia:
a) klasyfikacja nauk: podział platoński (logika, fizyka, etyka) – jeszcze Jan z Salisbury (XII n.e.), Arystotelesowki (nauki teoretyczne i praktyczne) – Hugon od św. Wiktora
b) wartość nauki świeckiej – służebnica teologii/ kryterium teologii
c) uniwersalia – realizm skrajny, realizm umiarkowany, nominalizm, stanowiska pośrednie
d) psychologia
e) etyka
f) filozofia historii (Otton z Freisingu – historiozofia w duchu Augustnya, jako walka papiestwa i cesarstwa; Joachim de Fioris – symboliczna i apokaliptyczna konstrukcja historiozoficzna)
Pojęcia i terminy: czerpane od epok wcześniejszych, zmiana i ograniczanie znaczenia
Chronologia:
(rozwój chrześcijaństwa; czasy Mahometa)
połowa VIII n.e. (czasy Karola Wielkiego) – Alkuin, Szkot Eriugena, Jan z Damaszku, Alkendi
X n.e. – nikt znany
(powstawanie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Niemieckiego Narodu, początek Kapetyngów we Francji, chrzest Polski i Skandynawii, założenie państwa ruskiego przez Ruryka i rozpadnięcie się go na dzielnice, uformowanie się systemu feudalnego, przekształcenie papiestwa w potęgę świecką, rozdział kościoła Wschodniego i Zachodniego, wielka architektura i rzeźba romańska)
XI n.e. – Fulbert, Piotr Damiani, Berengar i Lanfranc, Awicebron (Żydzi), Psellos (Bizancjum); potem Anzelm, Roscelin, Algazel
(potęga papiestwa, wyprawy krzyżowe, powstanie zakonu cystersów, rozkwit sztuki – początek gotyku)
XII n.e. – Wilhelm z Champeaux, Bernard i Teodoryk z Chartres, Wilhelm z Conches, Gilbert, Adelhard z Bath, Abelard; potem św. Bernard, Hugon, Ryszard od św. Wiktora, Jan z Salisbury, Piotr Lombard
przerwa
XIII n.e. – Awerroes, Majmonides
§ filozofia na podłożu religii (podobnie jak w późnej starożytności) –
o religijne przekonania podstawą myślenia ludzi (Bóg ma wyższość nad światem, dusza nad ciałem, życie wieczne nad doczesnym),
o religia podstawą organizacji państwowej (Kościół jako władza) -> religia jako czynnik dominujący w życiu jednostek i społeczeństw; religia jako podstawa filozofii
§ filozofia wiary a inne działy filozofii:
o w zakresie filozofii odnoszącej się do wiary: SCHOLASTYKA - ustalone prawdy wiary (dogmaty – wynikające z Objawienia w Piśmie św., ustalone w starożytności), które filozofia ma tylko wyjaśnić, wytłumaczyć i usystematyzować (PATRYSTYKA – ustalanie dogmatów) -> heteronomiczność i racjonalizm filozofii odnoszącej się do religii,
(większość filozofów tego okresu, częściowo w starożytności i nowoczesności)
o w innych dziedzinach: wolność myśli (o ile nie narusza dogmatów) -> autonomiczność w innych dziedzinach: logika, epistemologia, kosmologia
Niesłuszny jest pogląd, że filozofia średniowieczna w całości była heteronomiczna wobec religii – ważne było, by nie naruszała dogmatów
§ filozofia prawowierna i nieprawowierna:
o filozofia prawowierna (zgodna z Objawieniem, dogmatami) – większość filozofów tego okresu
o filozofia nieprawowierna (dochodzenie do prawd niezależnie od Objawienia) - św. Bernard, Eckhart, humaniści i filozofowie przyrody XII n.e. w Chartres
Niesłuszny jest pogląd, że filozofia średniowieczna w całości była scholastyką – istniały niezależne prądy.
§ wady i zalety średniowiecza:
o nauki szczegółowe: upadek nauki (brak eksperymentów, indukcji, budowania podstaw nauki i jej stosowania praktycznego)
o filozofia: powstał zwarty i wykończony system pojęć filozoficznych, dotyczących nie tylko zagadnień formalnych, ale i rzeczowych (na bazie rozważań teologicznych rozwijała się ontologia, epistemologia, etyka)
Niesłuszny jest pogląd, iż filozofia średniowiecza przeżyła upadek – jej pejoratywne ukazywanie narodziło się w nowożytności, gdzie wszystko, co było związane ze średniowieczem, odbierane było negatywnie (np. w sztuce - gotyk)
§ cechy filozofii średniowiecznej (scholastyki):
o bezosobowość i tradycja (brak autorów, filozofia przekazywana z pokolenia na pokolenie)
o odrzucenie: relatywizmu (Bóg istnieje i jest bytem absolutnym), materializmu (Bóg nie jest materialny), monizmu (Bóg jest innej natury niż stworzenia), mechanizmu (Bóg jest wolny i dusza jest wolna), sensualizmu (Boga ani duszy nie można poznać zmysłami)
o przyjęcie: dualizm (zamiast panteizmu), kreacjonizm (zamiast emanatyzmu), spirytualizm (zamiast materializmu)
o spór: idealizm z realizmem, fideizm z racjonalizmem, aprioryzm z empiryzmem, dialektyka z mistyką, intelektualizm z woluntaryzmem
§ okresy filozofii scholastycznej:
o rozwijanie się i kształtowanie filozofii (IX do XII n.e.)
o pełne systemy średniowieczne, okres klasyczny (XIII n.e.)
o krytyka średniowieczna (do XIV n.e.)
o szkoły – nie wniosły nic twórczego do myśli filozoficznej
SYNTEZA Hugon od św. Wiktora
FILOZOFIA: połączenie scholastyki i mistyki (poznanie racjonalne, oparte na wewnętrznych i zewnętrznych doświadczeniach, naturalne + poznanie mistyczne, oparte na objawieniu wewnętrznym lub zewnętrznym – popartym cudami, wynikające z łaski); cztery rodzaje prawd (wynikające z rozumu, zgodne z rozumem, przekraczające rozum i sprzeczne), duża rola intuicyjnych i introspekcyjnych czynników w poznaniu (objawienie i samowiedza obok dialektyki); oddzielenie wiary (oparta na objawieniu, to pobudzenie woli) od wiedzy (oparta na doświadczeniu i racjonalnym rozumowaniu); postulat absolutnej wolności Boga (ogniwo między Augustynem a Bonawenturą i Dunsem Szkotem); układ systematyczny teologii
Perypatetycy Arabscy: Alkendi, Alfarabi, Awicenna – teocentryzm w metafizyce (Bóg stworzył najwyższy intelekt, z niego pochodzą inteligencje niższe, najniższe i ostatecznie formy rzeczy materialnych), także w teorii poznania (rozum czynny poznaje, ale jest jeden dla wszystkich, ponadjednostkowy), logice, metodologii, Awerroes – gradualizm, jeden rozum powszechny i ponadindywidualny
Mottekalemini (ortodoksi) – atomizm, brak obiektywności reguł etycznych (wszystko pochodzi od Boga i może być inne, niż jest), fatalizm (fatum)
Mistycy sceptyczni (Algazel) – krytyka wiedzy i podejście sceptyczno – negatywne; wiara w Objawienie jako sposób poznania
-> filozofia równoległa do scholastyki, ale inna (brak tłumaczenia dogmatów filozoficznie)
HUMANIZM
DIALEKTYKA
Abelard
spór o uniwersalia rozwiązany w duchu realizmu umiarkowanego (za Arystotelesem): przedmioty jednostkowe mają formę wspólną, która jest podstawą do nadawania im wspólnej nazwy – pojęcia ogólnego (uniwersalia), ogólne są nie wyrazy i odpowiadające im rzeczy, lecz znaczenie wyrazów (a nie wyrazy) -> sermonizm
MISTYCZNY
Bernard z Clairvaux
FILOZOFIA – sformułowanie teorii poznania prawdy na drodze nadprzyrodzonej – mistycyzm (droga poznania: miłość i pokora, współczucie, ekstaza); dualizm duszy i Boga (dusza poznaje Boga wtapiając się w niego w stanie ekstazy, ale nie jest z nim tożsama); potępienie nauki – jej założeń i celów, niezgodnych z wiedzą prawdziwą, zdobywaną intuicją i kontemplacją, która ma na celu miłość bądź rozsądek i jest podporządkowana dogmatom
SCHOLASTYCZNY
Anzelm Kantuareński
FILOZOFIA – sformułowanie metody filozofii średniowiecznej (rozumem wyjaśniać wiarę) - scholastyka, budowa metafizyki średniowiecznej -teocentryzm, dualizm Boga i świata, Bóg jako przyczyna wzorcza, sprawcza i celowa świata;
racjonalizm egzemplaryczny (idee jako wzory dla rzeczy);
samodzielny dowód ontologiczny na istnienie Boga
PANTEIZM (heterodoskalny):
Jan Szkot Eriugena
FILOZOFIA: teocentryzm (typowe), emanacyjny panteizm, zgodny z neoplatonizmem (Pseudo – Dionizy, ojcowie greccy - Orygenes), ale i zracjonalizowany i mniej mistyczny (wpływ Augustyna i ojców łacińskich), system obcy duchowi chrześcijaństwa, odrębny od scholastyki, ale był przykładem jednolitego, niekompilacyjnego systemu
Ponadto: Bóg – jedyny byt realny (podstawa wszystkiego, jedyny przedmiot poznania, jednocześnie niepoznawalny) -> emanacja + panteizm; immaterializm i symbolizm świata, realizm pojęć, hierarchiczne stopnie poznania (od dołu), poznanie pośrednie
DUALIZM
(ortodoksalny)
INNE
FILOZOFIA ARABSKA
TEOLOGIA
Źródła:
§ kult filozofii starożytnej przy jej znikomej znajomości:
o Arystoteles – autorytet w logice (przekłady Boecjusza „de Interpretatione”, „Kategorie”, ponadto: Porfiriusz, komentarze Boecjusza, wykłady logiki Augustyna, podręczniki Marcjana Capelli i Kasjodora, przekłady Jakuba z Wenecji – XII n.e.), brak znajomości pism przyrodniczych, metafizycznych i innych (pierwsze pisma – XII/ XIII n.e.)
o Platon – autorytet w teologii i kosmologii (uboga znajomość bezpośrednich pism – przekłady Cycerona i Chaldidiusa fragmentów „Timaiosa”, ponadto pisma Augustyna, przekłady Fedona i Menona – XII n.e.)
o neoplatonizm (znany tylko z pism Pseudo – Dionizego i Maksyma Wyznawcy w przekładzie Jana Szkota Eriugeny – IX n.e., reszta w XII n.e.)
o epikurejczycy, stoicy, sceptycy – małe znaczenie (brak bezpośredniej znajomości pism, od XII w. znane pisma Lukrecjusza, Sekstusa Empiryka i innych)
o Cyceron, Seneka, pisarze eklektyczni końca starożytności (Marcjan Capella, Kasjodor, Chalcidius– jako informatorzy), również Boecjusz (wśród informatorów jedyny autorytet sam w sobie)
§ autorytety chrześcijańskie:
o Ojcowie greccy (słaba znajomość- początkowo Orygenes, w XII n.e. przełożona część dzieł Jana z Damaszku)
o Ojcowie łacińscy – Augustyn, autorytet filozoficzny: Bóg, świat, psychologia, teoria poznania, etyka, filozofia historii (największa powaga i źródło)
Cechy filozofii:
§ początkowo (VI – IX n.e.) - ratowanie i zbieranie fragmentów dawnej nauki, zamierzenia encyklopedyczne:
o Izydor z Sewilli (VI/ VII n.e.), Beda Venerabilis (VII/ VIII n.e.),
o Hraban Maur (VIII/ IX n.e.) – teologia, antropologia, zoologia, fizyka, geografia, historia filozofii, geologia i mineraologia, wagi, miary i liczby, muzyka i medycyna, gospodarstwo rolne, sztuka wojskowa i wodna, rzemiosła i pokarmy [zebranie starożytności w interpretacji chrześcijańskiej, mieszanie idei starożytnych z chrześcijańskimi; brak rozgraniczenia filozofii, teologii i nauki]
§ potem (VIII/ IX n.e.) – rozkwit wczesnośredniowieczny (okres Karolingów – Karol Wielki gromadził uczonych na swoim dworze, otwierał szkoły i popierał naukę):
o Alkuin (minister oświaty) – teologia, etyka, psychologia
o z jego okresu: Hraban Maur – encyklopedysta; Servatus Lupus - humanista; Fredegisus – skrajny realizm w logice, Paschasius Radbert – stosunek poznania i wiary; Gottschalk – spór o przeznaczenie; Jan Szkot Eriugena – filozof „dużej miary”
§ przerwa w rozwoju (IX – XI n.e.)
§ odżycie kultury teologiczno – filozoficznej (XII n.e.), wraz z rozwojem sztuki (gotyk), wybitni uczeni – różnorodne zainteresowania (filozofia, teologia, humanizm), zbieranie materiałów i odszukiwanie starożytnych wzorów; wyrabianie metody i terminologii, wytwarzanie i ścieranie się nowych koncepcji, podstawy do stworzenia systemu filozoficznego
o Bernard z Clairvaux, Hugon od św. Wiktora, Abelard, Gilbert de la Porree, Piotr Lombard
Środowiska filozoficzne:
a) początkowo: Wyspy Brytyjskie – schronisko kultury
b) potem: Francja (Karol Wielki) – główne szkoły
c) stopniowo: również Niemcy, Włochy – kilka szkół
Szkoły:
§ były w rękach duchownych
§ typy: klasztorne, biskupie (katedralne i kapitulne), pałacowe
§ cechy: ośrodki nauczania i nauki zarazem (biblioteki, uczeni i środowisko naukowe)
§ tok nauczania:
o nauki świeckie – sztuki wyzwolone (artes): trzy humanistyczne, tzw. trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i cztery matematyczno – przyrodnicze, realne (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka) -> przygotowanie do teologii, ważniejsze trivium, w nim najważniejsza dialektyka
o teologia -> stopień najwyższy (tylko w niektórych szkołach)
Miejsce filozofii:
§...
Likonks