Skrzydlewski Paweł, Koneczny Feliks.pdf

KONECZNY F ELIKS K AROL – historyk, filozof historii, teoretyk cywilizacji,

krytyk teatralny, publicysta, ur. 1 XI 1862 w Krakowie, zm. 10 II 1949 tamże.

Po ukończeniu Gimnazjum św. Jacka w Krakowie rozpoczął w 1883

studia na Wydziale Filozoficznym UJ, gdzie pod kierunkiem. S. Smolki, W.

Zakrzewskiego, M. Bobrzyńskiego studiował historię. Wykształcenie

filozoficzne zdobył pod kierunkiem M. Straszewskiego. W 1888 uzyskał

doktorat na podstawie pracy Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do roku

1393 . Jako pracownik PAU prowadził badania w archiwach watykańskich

(1889–1890). W latach 1897–1919 pracował w Bibliotece UJ, jednocześnie

prowadził pracę oświatową i publicystyczną na terenie Śląska i Galicji,

współpracował z Tow. Szkoły Ludowej i Klubem Słowiańskim. W latach

1905–1914 redagował „Świat Słowiański”, pisał recenzje przedstawień

teatralnych do „Przeglądu Polskiego”. W 1919 został powołany na zastępcę

prof. Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 obronił na UJ

rozprawę habilitacją pt. Dzieje Rosji do r. 1449 , w której m.in. przedstawił

swoją teorię cywilizacji. W latach 1922–1929 jako prof. kierował na

Uniwersytecie Stefana Batorego Katedrą Historii Europy Wschodniej.

Współpracował z „Kwartalnikiem Historycznym”, „Przeglądem

Powszechnym”, „Muzeum”, „Ateneum Wileńskim”, „Ateneum Kapłańskim”,

„Tęczą”. W 1929 został pozbawiony przez władze państwowe katedry

uniwersyteckiej i przeniesiony na emeryturę; powodem usunięcia była

najprawdopodobniej prowadzona przez K. krytyka metod sprawowania władzy

przez administrację państwową. W latach 30. K. przeniósł się do Krakowa. W

tym okresie zaczął odchodzić od tematyki historycznej na rzecz nauki o

cywilizacjach i zagadnień historyczno-religijnych. Publikował na łamach prasy

katolickiej.

Dorobek naukowy i publicystyczny K. jest znaczący: 26 książek, ponad

300 rozpraw, broszur i artykułów. Najważniejsze prace: Jagiełło i Witold (Kr

1893); Głos w sprawie ludowej (Kr 1896); Dzieje Śląska (Bytom 1897, Wwa

1999); Życie i zasługi A. Mickiewicza (Kr 1898); Dzieje Polski (I–II, Łódź

1902, Komorów 1997); Dzieje Polski za Piastów (Kr 1902, Komorów 1997);

Dzieje Polski za Jagiellonów (Kr 1903); Geografia historyczna (Lw 1905);

Dzieje Rosji (I: Do roku 1449 , Wwa 1917; II: Litwa a Moskwa w latach 1449–

1492 , Wl 1929; III: Schyłek Iwana III, 1492–1505 , Lo 1984; wyd. całości: I–

Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

III, Komorów 2003 2 ); Tadeusz Kościuszko (Pz 1917, 1922 2 , Wwa 1996);

Polskie logos a ethos. Roztrząsania o znaczeniu i celu Polski (I–II, Pz 1921,

Komorów 1996); Dzieje administracji w Polsce (Wl 1924, Wwa 1999); O

wielości cywilizacyj (Kr 1935, 1996; tłum. ang. On the Plurality of

Civilizations , Lo 1962); Rozwój moralności (Lb 1938, Komorów 1997); Święci

w dziejach narodu polskiego (Wwa 1939, 1988 3 ). Pośmiertnie wydano:

Cywilizacja bizantyńska (Lo 1973); Cywilizacja żydowska (Lo 1974); O ład w

historii (Lo 1977, Wr 1999 3 ); Państwo w cywilizacji łacińskiej. Zasady prawa

w cywilizacji łacińskiej (Lo 1981; pod nowym tytułem: Państwo i prawo w

cywilizacji łacińskiej , Komorów 1997); Prawa dziejowe (Lo 1982, Komorów

2001). Bibliogr. prac K. znajduje się w: F. Koneczny, O ład w historii (Wwa

1991, 170–180); P. Biliński, Feliks K. (1862–1949). Życie i działalność (Wwa

2001, 209–224).

Działalność naukowa K. koncentrowała się wokół badań historycznych,

zwł. epoki średniowiecza w Polsce i Europie. Historię jako naukę K. pojmował

jako typ poznania naukowego, którego naczelnym celem jest prawda; tak

pojęta nauka historii jest rodzajem poznania nieodzownym dla właściwego

rozwoju kultury. Historia to nauka o przeszłości człowieka, nauka, którą należy

uprawiać obiektywnie i integralnie; historia „[...] nie jest to bynajmniej tylko

sam zbiór opowiadań o królach i wojnach dla zaspokojenia ciekawości. [...]

Historia jest to po prostu wytłumaczenie i wykazanie, dlaczego dziś jesteśmy

takimi, jakimi jesteśmy, a czemu nie jesteśmy inni. Nasze zwyczaje i obyczaje,

życie rodzinne, urządzenia życia publicznego, prawa, nasz język, [...] itd., to

wszystko, nie od wczoraj dopiero pochodzi, ani też nie powstało gotowe

jednego dnia, ale wyrobiło się historycznie [...]. Teraźniejszość jest dla

myślącego człowieka zagadką [...]. Tę zagadkę rozwija historia. [...] Nauka o

przeszłości jest tedy środkiem i narzędziem do pracy około przyszłości; jest

potrzebna dla postępu” ( Dzieje Polski za Piastów , Komorów 1997, 2–3).

K. dystansował się od modelu nauk historycznych wypracowanych w

końcu XIX w. w Niemczech oraz od modelu nauk o charakterze

„medytacyjnym”, historiozoficznym typu heglowskiego. Na metodę historii

składają się, wg K., 3 zasadnicze etapy: 1) stwierdzenie istnienia (faktyczności)

danego do wyjaśnienia stanu rzeczy; 2) interpretacja tego stanu, w której

ukazuje się szereg związków przyczynowo-skutkowych; 3) wyjaśnienie faktu

Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

przez ukazanie jego cywilizacyjnego podłoża.

K. stworzył pionierskie w języku pol. systematyczne opracowanie

dziejów Rosji, w którym wykazał, że zasadniczy wpływ na kulturę ros. miała

cywilizacja turańska (mongolska), będąca do czasów współczesnych

zasadniczym czynnikiem życia publicznego ros. państwa. Znaczące jest

opracowanie przez K. genezy państwa krzyżackiego, jego charakteru, jego

polityki wobec Polski i Litwy. K. jako pierwszy na gruncie nauki pol. dokonał

systematycznego opracowania dziejów Śląska, wskazując na pol. charakter

tych ziem. Badając dzieje Polski od czasów najdawniejszych aż do XX w.,

podkreślał znaczenie cywilizacyjnych podstaw kultury pol., która od początku

była tworzona na bazie cywilizacji łac.; kultura ta, tworzona głównie przez

osoby ożywione duchem prawdy płynącym z Ewangelii, jest w swych

podstawach chrześcijańska. Badaniami nad państwem krzyżackim, a następnie

nad Prusami i Rzeszą niemiecką przyczynił się do ukazania bizantyńskich

źródeł kultury niem., zwł. w dziedzinie życia publicznego, prawa i polityki.

Badania K. pozwoliły ujrzeć w nowym świetle specyfikę tworzonych w

Europie kultur i ich cywilizacyjne podłoże. Ważne są przeprowadzone przez K.

badania cywilizacji żydowskiej, w których wykazał swoisty charakter tej

cywilizacji, osadzonej na monolatrii i idei mesjanizmu narodowego.

F ILOZOFIA HISTORII I CYWILIZACJI . Szczególnie ważna jest K. teoria

cywilizacji, pojęta jako zwieńczenie i synteza rozważań historyczno-

filozoficznych, opozycyjna do pozytywizmu historycznego, biologizmu,

spekulacji historiozoficznej typu heglowskiego. Teorią tą zainteresowali się A.

J. Toynbee oraz A. Hilckman – popularyzator myśli K. na Zachodzie. Swe

analizy cywilizacji oparł K. na wieloletnich badaniach historycznych; naukę o

cywilizacji uważał za historyczno-filozoficzne zwieńczenie dociekań nad

ludzkimi dziejami.

Cywilizacja to, zdaniem K., metoda ustroju życia zbiorowego;

obejmuje ona zarówno dorobek materialny, jak i duchowy człowieka,

wypracowany w ciągu dziejów, a istniejący w kulturze człowieka. K. uważał,

że w dziejach ludzkości funkcjonowało ponad 20 cywilizacji, z których do dziś

przetrwały: łac., bizantyńska, turańska (o rodowodzie mongolskim), żydowska,

arab., bramińska, chiń. Każda proponuje sobie właściwe rozumienie człowieka

i spraw ludzkich, które są odzwierciedlone w tzw. quincunx (poglądy na

Koneczny Feliks PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

moralność, wiedzę, zdrowie, majątek oraz proporcję-harmonię tych czterech,

przyjmowane przez członków danej cywilizacji) oraz w tzw. trójprawie (zespół

norm prawa familijnego, majątkowego i spadkowego).

W opozycji do takich badaczy, jak O. Spengler i Toynbee, K. uważał, że

cywilizacje nie muszą ulec zagładzie, ale też nie mają zapewnionego trwania.

O ich istnieniu i trwałości decyduje współmierność urządzeń powstających w

obrębie danej cywilizacji oraz ich zgodność z naturą ludzką. Cywilizacje są

dziełem człowieka, jego kultury (decyzji), a zatem ich byt opiera się na

ludzkim poznaniu, postępowaniu, wytwórczości i religijności. Za zaistnienie

cywilizacji nie odpowiada ani rasa ludzka, ani język i jego rodzaje, ani religia,

chociaż religia pełni niezwykle ważną rolę (mogą istnieć cywilizacje sakralne,

np. żydowska, bramińska). Cywilizacje różnią się między sobą pojmowaniem

czasu, rodzajem prawa (publicznego, prywatnego), stosunkiem prawa do

moralności (etyki), formami zrzeszeń, jakie w nich powstają. Specyficzną

formą zrzeszenia jest naród, który – zdaniem K. – ukształtował się w pełni

jedynie w cywilizacji łac., gdyż tylko ta cywilizacja wdraża człowieka do pełni

życia osobowego i postrzega go jako osobę, co jest koniecznym czynnikiem do

zaistnienia bytu narodowego.

K. twierdził, że dzieje ludzkości można zrozumieć dopiero na tle ciągle

rywalizujących cywilizacji. Między cywilizacjami nie ma syntez; mieszanki

cywilizacyjne są główną przyczyną konfliktów światowych. Rodzaj cywilizacji

determinuje politykę, ekonomię, prawo i państwo, formy życia rodzinnego,

publicznego i indywidualnego człowieka. Z istniejących cywilizacji tylko

cywilizacja łac. opiera się na kreacjonizmie, personalizmie, aposterioryzmie,

dualizmie prawa publicznego i prywatnego, przez co umożliwia osobowy

rozwój człowieka. Cywilizacja łac. jest dziełem Kościoła katolickiego, który

wychował ludy na narody w duchu Ewangelii i etyki katolickiej.

S PECYFIKA CYWILIZACJI ŁAC . W Europie ścierają się, zdaniem K., różne

kultury i tradycje – jednak istnieje wspólny pień cywilizacyjny, na którym

rozwijają się poszczególne kultury narodowe. Nie ma jednej cywilizacji

europejskiej – na terenie geograficznie pojętej Europy istnieją i nieustannie ze

sobą rywalizują 4 cywilizacje: łac. (zachodnia), bizantyńska, żydowska i

moskiewsko-kozacka (turańska). Cywilizacja Zachodu to cywilizacja łac., inne

cywilizacje istniejące na terenie Europy mają orientalne pochodzenie; cechą

tych cywilizacji jest błędne rozumienie człowieka, jego potencjalności, dlatego

cywilizacje te wytwarzają wiele przeszkód na drodze doskonalenia człowieka;

przez swój aprioryzm, gromadnościową wizję człowieka, emanacyjne

podstawy, monizm prawny, sakralizm, rodowy charakter – zadają gwałt

człowiekowi i jego przyrodzonym prawom. Cywilizacja łac. zasadza się na

personalistycznej wizji człowieka, na obecności nauki jako wolnego i

doniosłego kulturowo typu poznania oraz na istnieniu prawa, będącego

wyrazem dobra i słuszności. Cywilizacja łac. powstała w wyniku

ewangelizacyjnej misji Kościoła katolickiego, który niosąc człowiekowi

Ewangelię, jednocześnie przyniósł skarb racjonalnego poznania (naukę

zrodzoną w kulturze gr.) i ład dobra (prawo z tradycji rzymskiej).

Zdaniem K., jedynie cywilizacja łac., proponująca obraz człowieka-

osoby, faktycznie afirmuje człowieka, zarówno w życiu indywidualnym, jak i

rodzinnym oraz publicznym; człowiek ma prawo i realną możność do realizacji

dobra prawdziwego, godziwego, jest traktowany jako wolny i rozumny

podmiot, zdolny do realizacji dobra. Podmiotowość człowieka wyraża się

przez rozumne i dobrowolne akty decyzyjne, które są spełniane w życiu

indywidualnym, rodzinnym, narodowym i państwowym; kultura Zachodu jest

pomocna w przygotowaniu i usprawnieniu człowieka do właściwego

postępowania.

K. podkreślał, że w formowaniu się cywilizacji Zachodu nie do

przecenienia jest rola Kościoła katolickiego, który we wszystkich swych

działaniach postrzegał człowieka właśnie jako osobę. Kościół katolicki

wpłynął na życie społeczne człowieka w czterech ważkich momentach,

bowiem każda misja katolicka niesie ze sobą 4 postulaty: 1) dożywotnie

monogamiczne małżeństwo; 2) dążność do zniesienia niewolnictwa przez

poszanowanie i moralny nakaz pracy; 3) zniesienie pomsty rodowej; 4)

niezawisłość Kościoła od władzy państwowej, w imię niezawisłości w

człowieku czynnika duchowego od siły fizycznej. Monogamia ugruntowała

godność kobiety, a tym samym jej wolność; nierozerwalność małżeństwa

ochrania kobietę, ale przede wszystkim służy dzieciom, które w okresie

wychowywania potrzebują stałości i wsparcia ze strony obojga rodziców.

Zniesienie niewolnictwa stało się możliwe dzięki nieodmawianiu żadnemu

człowiekowi prawa do używania rozumu oraz dzięki poszanowaniu pracy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: