Odpusty_do_Internetu.pdf

Oprac. s. Anna Czajkowska, s. Irena Złotkowska

Zgromadzenie Sióstr Wspomożycielek Dusz Czyśćcowych

Sulejówek

ŁASKA ODPUSTU

Dar odpustu zupełnego sprawia, że człowiek staje przed Bogiem w stanie całkowitej

czystości – jak po chrzcie św., a więc dzięki Bożej łasce znika wszelka zmaza, która

dotąd brudziła jego serce. Gdyby w tym momencie umarł, od razu mógłby dołączyć do

grona zbawionych w niebie. Czy to możliwe? Przecież wcześniej było zaznaczone, że

pokuta za grzechy jest czymś bardzo trudnym i długotrwałym. Czy to możliwe, skoro

odpust można uzyskać za bardzo proste praktyki religijne, jak choćby odmówienie

Różańca czy półgodzinną adorację Najświętszego Sakramentu? Nie jest to jednak

żadna droga na skróty dla tych, którzy nie chcą podjąć długotrwałego procesu

zadośćuczynienia za swoje grzechy, co bardzo dobitnie podkreślił Papież: „Odpusty

nie są nigdy swoistą zniżką zwalniającą z obowiązku nawrócenia, ale raczej stanowią

pomoc w bardziej zdecydowanym, ofiarnym i radykalnym realizowaniu tej

powinności. Jest ona tak ważna, że stan duchowy potrzebny do uzyskania odpustu

zupełnego wyklucza wszelkie przywiązanie do jakiegokolwiek grzechu, nawet

powszedniego. () Jest w błędzie ten, kto sądzi, że można otrzymać ten dar po

wykonaniu zwykłych czynności zewnętrznych. Przeciwnie, są one wymagane jako

wyraz nawrócenia i wsparcia na tej drodze. Ukazują w sposób szczególny wiarę w

obfitość Bożego miłosierdzia oraz we wspaniałą rzeczywistość komunii, którą

Chrystus urzeczywistnił, jednocząc ze sobą w sposób nierozerwalny Kościół jako

swoje Ciało i Oblubienicę” (Jan Paweł II, Dar odpustu, audiencja generalna, 29

września 1999 r.).

Skąd wzięły się odpusty? – tło historyczne

Odpusty są owocem praktyki pokutnej w Kościele i nie są zrozumiałe bez

przynajmniej ogólnej jej znajomości.

W centrum kościelnej problematyki pokutnej stoi fakt grzechu. Jezus przekazał swoją

władzę odpuszczania grzechów uczniom z prawem przekazywania tej władzy

następcom apostołów: „Jak Ojciec Mnie posłał, tak i Ja was posyłam. Po tych

słowach tchnął na nich i powiedział im: Weźmijcie Ducha Świętego! Którym

odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J

20, 21-23). Świadomość tej władzy i misji istniała w Kościele od samego zarania,

chociaż nie łatwo było pierwotnemu Kościołowi zaakceptować fakt, że w jego łonie są

także ludzie grzeszący ciężko. Stąd też początki praktyki pokutnej w Kościele były

trudne i pełne napięć. Najstarsze świadectwa o sprawowaniu pokuty sakramentalnej w

życiu Kościoła pochodzą z czasów gmin apostolskich, w których działał św. Paweł

Apostoł. Z jego świadectwa wynika, że przez postępowanie pokutne zabiegano o to,

by uchronić gminy chrześcijańskie od zła. W tym celu podejmowano działania

dystansujące gminę od grzesznika, a nawet wykluczające go (wykluczenie nie miało

jednak charakteru definitywnego).

Pierwotne chrześcijaństwo rozumiało grzech w kluczu biblijnym, czyli

egzystencjalnie, jako zerwanie życiodajnej komunii z Bogiem i zarazem z Kościołem

– Ciałem Chrystusa. Jeśli Kościół trwający w nauce apostołów był drogą życia, to

grzech był drogą śmierci. Toteż grzesznik traktowany był nie jako człowiek, który

złamał prawo, ale jako zabłąkana owca, którą należy sprowadzić z powrotem na drogę

życia. Za grzechy ciężkie, wykluczające z Kościoła i wymagające procesu pokutnego,

uważano w zasadzie trzy: apostazję (czyli odstępstwo od wiary), zabójstwo i

cudzołóstwo. Zerwana więź z Bogiem i Kościołem wymagała pokuty, która miała

ściśle określony, etapowy przebieg.

Grzesznik, który dopuścił się któregoś z wymienionych grzechów ciężkich, faktycznie

sam siebie stawiał poza Kościołem, a na usilną prośbę skierowaną do biskupa mógł

wstąpić na drogę pokuty, która miała określony liturgiczny ryt. Najpierw grzesznik

przywdziewał włosiennicę ( cilicium) , czyli szatę utkaną z włosów kozich, która

symbolizowała, że pokutnika należy zaliczyć do kozłów, a nie do wybranych

baranków. Następnie wydalano go ze wspólnoty, po słowach biskupa przywołującego

tekst św. Pawła: „Usuńcie tego złego człowieka spomiędzy siebie” (por. 1 Kor 5, 13) i

oficjalnie przyjmowano do grona penitentów. Był to pierwszy etap – wejście do grona

penitentów.

Czas pokuty był określany przez biskupa i trwał zazwyczaj przez wiele lat (np. za

grzech zabójstwa należało pościć o chlebie i wodzie przez 10 lat, a za grzech

cudzołóstwa 6 lat). Kościół w tym czasie modlił się za pokutnika i pomagał mu

słowem Bożym w powrocie. Penitenci byli wykluczeni ze wspólnoty eucharystycznej i

mieli ograniczony udział w celebracji liturgicznej. Zaliczano ich do następujących

kategorii:

– płaczących ( flentes ). Stali oni przy wejściu do świątyni i prosili wchodzących

o modlitwę i wstawiennictwo;

– słuchających ( audientes ). Przebywali w kościele do czasu zakończenia

homilii, po czym, podobnie jak katechumeni, opuszczali świątynię;

– klęczących ( genuflectentes ). Uczestniczyli w postawie klęczącej lub

prostracyjnej (leżąc krzyżem) w liturgii do Komunii Świętej.;

– stojących ( consistentes ). Mogli stać w czasie całej liturgii, ale nie mogli

przyjmować Komunii Świętej.

W tym czasie pokutnicy byli zobowiązani żyć w umartwieniu, poświęcając się

modlitwie i jałmużnie. Czuwali nad nimi członkowie wspólnoty, służąc im

napomnieniami, pomocą i radą. W czasie pokuty istniał całkowity zakaz odbywania

służby wojskowej, zajmowania stanowisk publicznych, działalności handlowej,

wstępowania do stanu duchownego czy małżeńskiego. Tym, którzy żyli w legalnym

związku małżeńskim, zabraniano pożycia małżeńskiego w czasie pokuty. Zazwyczaj

było tak, że owe zalecenia czy wskazania penitencjarne pozostawały w mocy, także po

uzyskaniu pojednania z Kościołem, przez całe życie. Był to drugi etap – wykonanie

cięższych praktyk pokutnych.

Wreszcie, po ukończeniu procesu pokutnego, następowało pojednanie z Kościołem.

Dokonywało się to po publicznej prośbie penitenta, modlitwach całego Kościoła i

włożeniu rąk biskupa. Pokutnik był rozgrzeszany przez biskupa i oficjalnie, z wielką

radością, przyjmowany do wspólnoty i pełnego udziału w liturgii. Jeżeli ktoś, po raz

odbytym pojednaniu, powtórnie popełnił któryś z wymienionych grzechów ciężkich,

mógł ponownie prosić o włączenie do grona pokutujących, ale oficjalnie, niekiedy

nawet w chwili śmierci, nie dopuszczano go do Eucharystii. W Kościele pierwszych

wieków pokuta miała charakter przede wszystkim pedagogiczno-zbawczy i zmierzała

do odbudowania zerwanej więzi z Bogiem i Kościołem. Nie miała ona charakteru kary

za grzechy, ale przez skruchę prowadziła grzesznika do nawrócenia.

W IV wieku praktyka ta zaczyna powoli przeżywać kryzys. Kościół po edykcie

mediolańskim (313 r.) staje się coraz bardziej Kościołem masowym, zatraca się jego

wspólnotowy charakter i stosowanie publicznej pokuty napotyka na coraz większe

trudności. Stopniowo rodzi się praktyka pokuty indywidualnej, polegającej na

wyznaniu grzechu przed kapłanem, który następnie nakładał pokutę, a po jej

wypełnieniu udzielał rozgrzeszenia. Praktyka ta, choć z pewnymi oporami , przyjęła się

z czasem w całym Kościele Zachodnim. Jednocześnie grzech zaczynał być

pojmowany na sposób jurydyczny, a więc jako przekroczenie prawa i naruszenie zasad

sprawiedliwości Boskiej i ludzkiej. Zrodziła się tzw. pokuta taryfowa. Samo słowo

taryfa wywołuje może zgrzyt w dzisiejszym uchu; nie chodziło tu jednak o taryfy

pieniężne. Po prostu, z każdym grzechem związana była określona pokuta. Co więcej:

powstały całe księgi pokutne, którymi posługiwali się spowiednicy, by nakładać

odpowiednie pokuty, mające zazwyczaj charakter umartwienia i trwające bardzo

długo. Pierwsze takie księgi powstały na terenie Wysp Brytyjskich, u mnichów

iroszkockich, już w VI wieku. Ginie dawny pedagogiczny charakter pokuty, a pojawia

się charakter jurydyczno-ekspiacyjny w rozumieniu kary, którą trzeba odbyć, aby

przywrócić zniszczony przez grzech porządek i otrzymać rozgrzeszenie. Pokuty za

poszczególne grzechy sumują się, granicząc niekiedy z niemożliwością ich

wypełnienia i odsuwają człowieka na długie lata, a nawet dziesięciolecia od pełnego

uczestnictwa w Eucharystii. Kościół w czasach średniowiecza jawi się na pierwszym

miejscu jako wielka instytucja pokutna – narzędzie raczej Bożej sprawiedliwości niż

miłosierdzia.

W wiekach XII i XIII ma miejsce bardzo ważny przełom. Związany jest on z dwoma

odkryciami: jedno natury filozoficzno-teologicznej, drugie – będące bardziej

tchnieniem Ducha. Pierwszym jest przesunięcie rozgrzeszenia sakramentalnego na

czas przed odprawieniem pokuty, drugim natomiast jest odpust. Umiejscowienie

rozgrzeszenia przed wypełnieniem pokuty staje się możliwe dzięki dostrzeżeniu

podwójnego skutku grzechu: zerwanie więzi z Bogiem i wejście w śmierć, w

potencjalny stan potępienia wiecznego, a więc zniszczenie harmonii nadprzyrodzonej;

zniszczenie porządku, harmonii w sobie samym i w świecie relacji międzyludzkich.

Jest to zniszczenie trwałe, niekiedy przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Rozgrzeszenie sakramentalne odnosi się do pierwszego skutku: Bóg w swym

miłosierdziu odpuszcza człowiekowi karę wieczną, czyli przywraca do komunii z sobą

człowieka, który z własnej woli odrzucił Boga i Jego miłość, aby żyć na własną rękę.

Trafnym obrazem biblijnym jest tu ojciec z przypowieści o synu marnotrawnym (Łk

15, 11-32), który wyczekuje i przyjmuje swego syna z otwartymi ramionami. Ojciec

sam w swej miłości usuwa skutki grzechu syna w odniesieniu do siebie samego.

Nawet nie chce słyszeć, żeby jego syn był jednym z najemników. Dla niego znów jest

synem z pełną godnością, której znakami są pierścień i szata.

Bóg odpuszcza grzechy, gładzi ich skutki w Jezusie Chrystusie, gdyż jest samą

Miłością. Ludzie natomiast są inni, nie są samą miłością. Widać to we wspomnianej

przypowieści, w obrazie starszego syna, który nie potrafi przebaczyć bratu i domaga

się sprawiedliwości. Chodzi tu właśnie o wspomniany drugi skutek grzechu, tj.

zniszczenie porządku w sobie i w relacjach z innymi. Do niego odnosi się pokuta,

która w teologii tradycyjnej rozumiana jest jako kara doczesna.

W średniowieczu pokuta została sprowadzona, wskutek rzymskiej mentalności

jurydycznej, głęboko zakorzenionej w teologii moralnej i potocznym myśleniu, do

odpokutowania kary należnej za grzech. Dokonywało się to na zasadzie podobnej do

działania ludzkiego wymiaru sprawiedliwości (sądy państwowe nakładały karę za

popełnione przestępstwa). Pokuty były długotrwałe i niekiedy bardzo dotkliwe, a w

dodatku sumowały się. Oznaczało to, że wielcy grzesznicy nie byli w stanie

odpokutować tych kar do końca życia. Stąd część kary, której nie dało się

odpokutować na ziemi, trzeba było odpokutować w czyśćcu. W tej sytuacji zrodziła

się praktyka odpustów, która była wyraźnym tchnieniem Ducha Świętego w Kościele

skutym żelazną konsekwencją mentalności jurydycznej.

Do XII wieku pojęcie odpustu w Kościele, w obecnym rozumieniu, było nieznane.

Łaciński termin indulgentia , oznaczający dla nas odpust , używany był wcześniej jako

synonim takich słów, jak: remissio (odpuszczenie, przebaczenie, darowanie), relaxatio

(złagodzenie, ułaskawienie) czy absolutio (rozwiązanie, rozgrzeszenie). Dopiero w

wieku XII, wraz z pojawieniem się odpustów, otrzymuje on swe specyficzne

znaczenie. Czym zatem był odpust u swych początków? Był skróceniem, nierzadko

bardzo długiej kary doczesnej, nałożonej przez spowiednika za popełnione grzechy;

był ściśle związany ze spowiedzią sakramentalną i z jej podstawowym warunkiem,

jakim jest żal za grzechy i pragnienie powrotu do Boga; był związany z mocnym

postanowieniem poprawy, które oznacza radykalne wykluczenie grzechów jako

metody radzenia sobie w życiu. Jeśli w rozgrzeszeniu sakramentalnym Bóg Ojciec

poprzez Kościół przygarnia „syna marnotrawnego”, to w odpuście przekonuje przez

tenże Kościół „starszego syna”, aby przyszedł na ucztę, aby uczestniczył w radości i

dziękczynieniu. Bóg przywraca porządek, który grzech brata zniszczył. O ileż trudniej

byłoby młodszemu bratu spojrzeć w twarz starszemu, gdyby Ojciec nie stał się

mediatorem i nie wziął na siebie części skutków zła, jakie młodszy wyrządził. Nie

wiemy, czy ów starszy brat w końcu wszedł na ucztę, jeśli nie, to była to jego wina, bo

zamknął się na miłość Ojca.

Znaczenie odpustu dla życia duchowego

Papież Benedykt XVI w Adhortacji apostolskiej Sacramentum Caritatis podkreśla, że

żyjemy w czasach, gdy wierni narażeni są na uleganie wpływom kultury, prowadzącej

do negowania poczucia grzechu, a tym samym do spłycenia życia duchowego.

Tymczasem niezmiennie warunkiem godnego przyjęcia Ciała Pańskiego jest serce

oczyszczone w sakramencie pojednania. Zaleca więc, aby w katechezie dotyczącej

Eucharystii zachęcano do częstej spowiedzi, wiodącej ku nawróceniu i jak

najgodniejszemu przystępowaniu do Stołu Pańskiego. Ponadto wskazuje, że „dla

nowego uświadomienia relacji pomiędzy Eucharystią a sakramentem pojednania,

może być pomocną zrównoważona i pogłębiona praktyka odpustów zyskiwanych dla

siebie lub za zmarłych. Poprzez nie otrzymuje się darowanie wobec Boga kary

doczesnej za grzechy, zgładzone już co do winy. Korzystanie z odpustów ułatwia

nam zrozumienie, że własnymi siłami nie zdołamy naprawić popełnionego zła, oraz że

grzechy każdego przynoszą szkodę całej wspólnocie; ponadto praktyka odpustów –

zawierając oprócz nauki o nieskończonych zasługach Chrystusa również naukę o

świętych obcowaniu – mówi nam, jak głęboką jednością w Chrystusie jesteśmy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: