DEMONICZNE OPĘTANIE DZISIAJ.pdf

O. Adolf Rodewyk SJ

DEMONICZNE

O. Adolf Rodewyk, urodzony 4 grudnia 1894 r. w Kolonii-Muhlheim,

nauka w gimnazjum, od 1914-1918 żołnierz i oficer; 1918 wstępuje

do Towarzystwa Jezusowego; studia teologiczne w Bonn,

Innsbrucku i Valkenburgu (Hol.). Po święceniach kapłańskich praca

duszpasterska, od 1932-1938 dyrektor Kolegium św. Alojzego w

Godesburgu, później rektor szkoły im. św. Ansgara w Hamburgu;

podczas II wojny światowej duszpasterz w służbie szpitalnej.

Jego główne zainteresowanie dotyczy hagiografii. Na nowo

opracował i wydał książkę "Helden des Christentums" (Bohaterowie

chrześcijaństwa) o. Konrada Kircha. Ze względu na szczególne

okoliczności o. Rodewyk zajął się szczegółowo problemem

demonicznego opętania i egzorcyzmów.

OPĘTANIE DZISIAJ

Fakty i interpretacje

przełożyła Małgorzata Grzesik

R.A.F. SCRIBA

Pattioch Yerlag 1988 © Weltbild Yerlag

GmbH Augsburg wydanie polskie:

ul. Bogumińska 51 przekład: MAŁGORZATA GRZESIK

korekta: MARTA CHAMÓW okładka: KAZIMIERZ FRACZEK

ISBN 83-85578-47-1

RACIBÓRZ 1995

WPROWADZENIE

wiara w aktualność znaków opętania zestawionych przez Rytuał. To, co

opat dr Alojzy Wiesinger napisał w swojej książce Okkulte Phano-mene im

Lichte der Theologie (Fenomeny okultystyczne w świetle teologii), może

być poglądem wielu:

W swojej powieści Istnieje drog a 1 opartej na autentycznych

wydarzeniach Perry Burges opowiada o młodym amerykańskim farmerze,

który został ranny podczas pożaru. W czasie badania lekarskiego na

jednym jego ramieniu odkryto niewrażliwe miejsce. Lekarz domowy nie

przypisywał temu żadnego znaczenia. Gdy niedługo potem farmer ten z

powodu następnego niewrażliwego miejsca odwiedził innego lekarza,

również ten nie potraktował tego tragicznie, lecz ponieważ nie potrafił

wyjaśnić, co ów symptom może oznaczać, poradził temu młodemu

człowiekowi, aby udał się do lekarza w dużym mieście, dysponującego

większym doświadczeniem. Ten z kolei był zdziwiony. Coś podejrzewał i

skierował pacjenta do doświadczonego lekarza chorób tropikalnych, który

po szczegółowym badaniu orzekł krótko i zwięźle: "To jest lepra, pan

choruje na trąd". Chociaż wszyscy ci lekarze słyszeli coś o trądzie

podczas studiów, diagnozę mógł postawić dopiero czwarty, który ukończył

studia specjalistyczne- Dwaj pierwsi nie podejrzewali czegoś takiego,

ponieważ od młodości żyli w przekonaniu, że w Ameryce trąd nie wys-

tępuje. W kraju o tak wysokiej kulturze uważano trąd za pokonany -a

jednak wystąpił.

"Znaki prawdziwego opętania podane w Rytuale rzymskim muszą

zostać zmodyfikowane zgodnie z obecnym stanem wiedzy. Jako znaki

opętania podaje się: prowadzenie lub rozumienie dłuższych rozmów w

językach obcych nieznanych opętanemu". To wydaje się o tyle pewną

oznaką, że dotychczas nie zdarzyło się, żeby w stanach okultystycznych

osoba znajdująca się w transie prawidłowo używała języka obcego do

uporządkowanej mowy 4 . Zawsze, gdy media cytowały języki obce, były to

jasnowidzące rozpoznane zdania z jakiejś książki lub coś z wcześniej-

szego poznania, o czym przypominały sobie w następstwie hypermnezji

występującej w transie. Ale do uporządkowanych zdań i odpowiedzi nie

dochodziło w transie nigdy. Gdyby to miało więc kiedyś miejsce,

wskazywałoby to na opętanie.

Dalej Rytuał mówi: ujawnianie ukrytych i odległych faktów 5 . Oznaka

ta jest już nieużyteczna, odkąd znamy fakt telepatii i jasnowidzenia.

Również następne staje się problematyczne: wykazywanie możliwości i

siły nieproporcjonalnie wielkiej do wieku i charakteru, oraz podobn e 6 , bo

podczas seansów widziano - ku zaskoczeniu uczestników - podnoszenie i

unoszenie się w powietrzu ciężkich przedmiotów" 7 .

Podobnie myśli się w naszym kraju o opętaniu. Wprawdzie wszyscy

w czasie czytań ewangelii słyszeli o nim, lecz z książek medycznych słowo

to, w swoim pierwotnym, biblijnym znaczeniu zostało skreślone 2 , w

przekonaniu że współcześnie opętanie, w każdym razie w Europie, już nie

występuje. Podręczniki teologiczne nie posuwają się tak daleko, chętnie

jednak powtarzają zdanie z Rituale Romanum, iż nie należy zbyt

pochopnie przyjmować, że ktoś jest opętany przez diabł a 3 . Wiele osób

pomija w tym zdaniu stówa "zbyt pochopnie" i uważa, że w ogóle już nie

trzeba wierzyć w opętanie. Ale nie to zostało tam napisane, bo opętanie

istnieje jeszcze i zdarza się również w naszych czasach.

Gdy w 1952 r. opublikowano w Rzymie nowe wydanie Rituale

Roma-num, w rozdziale dotyczącym cytowanych znaków dokonano

jedynie dwóch nieznacznych zmian. Czyżby przypadek? Niczego się nie

odwołuje, mówi się jedynie, że to mogą być znaki opętani a 8 . Poza tym

zmodernizowano tylko przestarzałe wyrażenie. Nie mówi się już o "me-

lancholii" lecz o chorobach psychicznyc h 9 . Ponieważ więcej nie zmieniono,

należy chyba przyjąć, że znaki opętania - prawidłowo interpretowane -

zachowały swoje znaczenie.

W kręgach t eologów wydaje się być zachwiana przede wszystkim

4 Ignota lingua loqui plurimis verbis, vel loquentem intelligere (RR 3).

5 Distantia, et occulta patefacere.

6 Vires supra aetatis seu conditionis naturam ostendere. Uwaga! napisano tu nie tylko

"naturam". Chodzi tu o siły, których - uwzględniając warunki fizyczne i psychiczne danej

osoby - nie można oczekiwać, lecz które je przekraczają.

7 Graz-Wiedeń 1952, Wydawnictwo Styria, s.325.

8 Signa autem obsidentis daemonis sunt; teraz: esse possunt.

9 Qui vel atra bile, vel morbo aliquo laborant; teraz: Qui morbo aliquo, praesertim ex

psychicis, laborant.

1 Perry Burges, Es gibt einen Weg (Istnieje droga), Hamburg-Wiedeń 1959, Wydawnictwo

Pauł Zsolnay.

2 Kar! Jaspers, Allgemeine Psychopathologie (Psychopatologia ogólna), 4 wydanie Beriin-

Heidelberg 1946, s. 615. - W literaturze stówo "opętanie" zupełnie straciło znaczenie. Np.

książka Catu Browna: "The wind-up doli" w niemieckim tłumaczeniu nosi tytuł: "Vom Damon

besessen" (Opętanie przez demona), mimo że w całej książce zarówno słowo demon lub

diabeł jak i oznaki prawdziwego opętania ani razu nie występują. "Opętany"oznacza tu

najwyżej tyle, co "owładnięty wielką namiętnością".

3 Ne facile credat (exorcista), aliquem a daemone obsessum esse (RR 3).

Zainspirowany przez Wiesingera i Marquart a 10 , Mons. Corrado Bal-

ducci, który pracuje aktualnie w papieskim sekretariacie stanu, w

obszernym dziel e 11 zajął się objawami opętania i opartej na nich diagnozie

oraz naświetleniem jej w oparciu o posiadaną gruntowną wiedzę z dzie-

dziny medycyny i parapsychologii. Zwraca uwagę przede wszystkim na to,

że objawów tych nie należy przeceniać, bo ostatecznie są jedynie "signa,

indicia", tzn. oznaką, symptomem, wskazówką, lecz nie samym

opętaniem. Są one mniej więcej tym, czym dla ognia jest dym. Gdy widzę

dym, otrzymuję wskazówkę, że pali się. Lecz dym nie jest samym ogniem.

Mówiąc językiem medycznym, oznaki są objawami.

parapsychologii z występującymi w opętani u 15 . Choremu psychicznie,

który cierpi może z powodu urojeń religijnych, w których diabeł gra wielką

rolę, daleko jeszcze do opętania. Żeby mogła być mowa o opętaniu,

Balducci uważa za konieczne, by doszły do tego fenomeny

parapsychologiczne, a prócz tego jeszcze to, co nazywa on t o n a l i t a 16 ,

określone zabarwienie (odcień, właściwość) w sferze religijnej. Wysuwa on

dwie zasady:

1. Gdy w człowieku jednocześnie pojawią się anormalne psychiczne

oraz metapsychiczne (parapsychologiczne) fenomeny, jest to już samo w

sobie silną oznaką istnienia demonicznego opętani a 17 .

Lekarz, który chce postawić diagnozę, zwraca uwagę na objawy,

które mogą być mu wskazówką. Pewna grupa objawów jest dla określonej

choroby charakterystycznym zespołem objawów (syndrom). Pojedynczy

objaw (np. gorączka) jeszcze niewiele mówi, bo pozostawia jeszcze wiele

możliwości. Gdy dochodzą dalsze objawy, możliwości coraz bardziej

zawężają się, aż w końcu wyłania się jednoznaczna diagnoza.

2. Gdy zakłócenia i siły pochodzą z czysto naturalnego porządku,

wykazują właściwą im formę, która jest zupełnie inna w przypadku

pochodzenia demonicznego 18 . "Fenomeny metapsychiczne tłumaczą

psychiczne, a te ze swej strony nadają tym pierwszym specjalne zabar-

wienie. Fenomeny te w swojej zgodnej całości objawiają obecność jakiejś

wyższej istoty, której nadzwyczajne możliwości ujawniają się nawet w

samych tylko fenomenach psychicznych. Tak więc odraza do wszystkiego

co święte nie jest przypadkowa i ślepa, lecz stała, a przy tym jednocześnie

rozjaśniona zdolnością wyczuwania Boskości. Mówiąc konkretnie,

charakterystyczna jest szczególna nienawiść do Matki Boskiej, jeszcze

większe trudności w okazywaniu szacunku kapłanowi (...), niechęć wobec

poszczególnych stopni jurysdykcji kościelnej (...) i wobec użytych relikwii,

zupełnie niezależnie od tego, czy opętany wie o ich użyciu " 19 .

Z opętaniem nie jest inaczej. Pojedyncza oznaka jeszcze niewiele

mówi i można ją różnie interpretować. Np. "wiedza o odległych i ukrytych

faktach" może mieć miejsce przy czysto naturalnym jasnowidzeniu lub

może występować na płaszczyźnie nadnaturalnej i wtedy pozostawia

jeszcze otwartym pytanie, czy jest pochodzenia Boskiego czy demo-

nicznego. Im więcej oznak dochodzi, tym węższy staje się krąg roz-

poznania różnicoweg o 12 . Dlatego też Rytuał mówi, że im więcej oznak

występuje łącznie, tym wskazówki stają się bardziej jednoznaczne 13 .

Już 350 lat temu (pierwsze wydanie 1614 r.) Rytuał z zadziwiającą

jasnością określił, że opętanie wywołuje fenomeny w czterech różnych

obszarach: w sferze religijnej, cielesnej, psychicznej i parapsychologii. Na

tym Rytuał opiera się przy ustalaniu diagnozy.

Dla nowoczesnego lekarza, przede wszystkim dla psychiatry, to reli-

gijne zabarwienie stwarza niebezpieczeństwo przeoczenia lub

zlekceważenia czegoś istotnego w opętaniu. Nawet nie można z tego

powodu robić mu zarzutów. Ma dużo do czynienia z umysłowo chorymi, a

także z histerykami, u których wszystko wydaje się obracać wokół spraw

religijnych, co dla diagnozy i leczenia jest jednak bez znaczenia. Francuski

psychiatra Jean Lhermitte napisał bardzo interesującą rozprawę na temat

Aż do najdrobniejszych szczegółów bada Balducci zjawiska

psychiczne występujące w opętaniu i konfrontuje je z odpowiednimi

zjawiskami w psychopatologi i 14 . Porównuje również fenomeny

10 Fr. X. Marquart, L'exorciste devant les manifestations diaboliques. Satan, s. 328-348.

11 Gli indemoniati. Rzym 1959, Coletti.

12 Por. Ro, s. 76-77.

13 Et id genus alia, quae cum plurima concurrunt, maiora sunt indicia (RR 3).

14 Bci s. 113-230.

15 Bci s. 237-380.

16 Bci s. 411.

17 Bci s. 407.

18 Bci s. 411.

19 Bci s. 416.

pseudo-opętani a 20 , którą później rozszerzył i wydał w formie książkowe j 21 .

W bardzo dobrych przykładach, które przytacza, sprawy religijne i

demoniczne wydają się mieć decydujące znaczenie, podczas gdy w

rzeczywistości jest to bez znaczenia. Wyciągając wnioski z takich

przypadków, nawet wierzący psychiatra łatwo skłania się do zupełnego

wyłączenia elementu religijnego z obrazu choroby.

Wychodząc z pojęcia opętania wyłania się kolejny czynnik.

Teoretycznie rozumiemy przez nie pewien stan, w którym diabeł wziął w

posiadanie ciało człowieka i tak nim dysponuje, jakby było jego własnym 23 .

Oznacza to, że mamy tu do czynienia z dwoma osobowościami: człowieka

i diabła, który go "posiada", opanowuje. Tym samym stoimy przed

problemem podwójnej osobowości w szczególnej formie, której jednak nie

wolno stawiać na równi z rozszczepieniem osobowości lub jaźni, jak to

wielu dziś, z powołaniem się na T. K. Oesterreicha, czyn i 24 .

Aby pozostać przy wyżej przytoczonym przykładzie, przy niechęci

pacjenta do rzeczy świętych, nie troszczyłby się o ukierunkowanie tej

niechęci, a na zdolność wyczuwania Boskości nie zwróciłby uwagi, w

każdym razie wydawałaby się mu bez znaczenia. Tym samym przeoczyłby

w przypadku prawdziwego opętania rozstrzygające kwestie i twierdziłby,

że ma do czynienia ze zjawiskami czysto naturalnymi. Nie rozpoznałby

wartości całej grupy symptomów i w ten sposób doszedłby do błędnej

diagnozy, tzn. nie przyznałby, że istnieje jeszcze coś, co jest poza

zasięgiem jego kompetencji.

Do pierwszej osobowości odnosimy się jak do każdego innego

człowieka i w każdej chwili możemy podjąć z nią kontakt. Następna (2.,

może też 3. i 4.) osobowość ukazuje się tylko w czasie transu. Gdy tylko

stan ten następuje, możliwe jest podjęcie z nią kontaktu słownego -

zobaczyć jej nie można.

Przy rzeczywistym rozszczepieniu jaźni, w stanie transu wychodzi w

tym przypadku na jaw jedynie to, co znajduje się w podświadomości

danego człowieka, lub to, co zależnie od okoliczności telepatycznie

odbiera od innych. W opętaniu natomiast druga osobowość, która zgodnie

z definicją ma być diabłem, musi mieć o wiele więcej do zaoferowania;

treść jej myśli nie może się po prostu całkowicie pokrywać z treścią myśli

pierwszej osobowości (opętanego człowieka), lecz pod wieloma

względami przewyższać ją. Nie oznacza to, że nie mogą w części lub

dalece pokrywać się, ale nie mogą się jedynie pokrywać. Aby móc to

osądzić, konieczna jest znajomość przekonań ideologicznych opętanego,

a także posiadanie informacji o jego wykształceniu. Im prostsza jest jego

wiedza religijna, tym bardziej rzucałoby się w oczy, gdyby np. nagle z dużą

pewnością zaczął poruszać wzniosłe problemy teologiczne, nawet

wydawałoby się, że nimi żyje.

O ile rzecz sama w sobie jest trafna, to pojęcie "tona/ita" (odcień),

które wprowadza Balducci, wydaje się jednak nieco zamazane.

Przypomina ono "poziom kształtu" (Formniueau) w grafologii Klaggesa.

Kto ma wyczucie dla tych spraw, rozpozna je od razu, lecz inni czynią

bezradne poszukiwania. Dlatego inni grafolodzy starali się obejść bez

owego Formniueau.

Podobnie i ja chciałbym, aby wyrażenia tonalita unikano. W moich

długoletnich studiach nad opętaniem, o których relacjonowałem w swojej

książce Die damonische Besessenhei t 22 , doszedłem w gruncie do tych

samych wyników co Balducci. Lecz w moich wykładach o opętaniu, które

prowadziłem już od 1948 r. zawsze podkreślałem, że obok sfery fizycznej,

psychicznej i parapsychologicznej równie ważna jest sfera religijna. Dla

mnie opętany jest człowiekiem anormalnym pod względem religijnym,

fizycznym i psychicznym, a jednocześnie bardziej lub mniej wyraźnie

rozwija się w nim cala skala fenomenów parapsychologicznych, tak że

należy brać pod uwagę istnienie wytłumaczenia, leżącego poza sferą

czystej psychologii względnie psychiatrii. To odróżnia go od każdego

zdrowego i chorego człowieka pod względem różnicowo-rozpoznawczym.

To, co w przypadku opętania ujawnia się w wypowiedziach drugiej

osobowości, musi nadto jeszcze nosić określone piętno. Musi zgadzać się

z obrazem diabła, który znamy z objawienia, szczególnie z Nowego

Testamentu. W Biblii zawarty jest poniekąd list gończy diabła ze

wszystkimi jego personaliami. Obraz diabła, który widzimy w pseudo-

opętaniu, łatwo rozpoznać jako odbicie wyobrażeń ludowych. Oddaje on

jedynie to, co pacjent wyobraża sobie pod pojęciem diabła, i nic więcej.

20 Les pseudo-possessions diaboliques. Satan, s. 472-492.

21 J. Lhermitte, Vrais et faux possedes. Paryż 1956 (Bibl. Eccelsia, Nr 19).

22 Aschaffenburg 1963, Wydawnictwo Pattioch.

23 Dictionnaire apologetique IV, 56; por: Ro 22. 21 Traugott Konstantin Oesterreich, Die

Besessenheit (Opętanie). Langensalza 1921.

24 Traugott Konstantin Oesterreich, Die Besessenheit (Opętanie). Langensalza 1921.

Druga osobowość natomiast, z którą spotykamy się w prawdziwym

opętaniu, jest pełna życia i intelektu, pełna afektu i dynamiki, jest prze-

ciwnikiem pełnym nieprzejednanej nienawiści o wyraźnie ukierunkowanym

"chceniu", wrogiem podstępnym i kłamliwym. Jest całkowicie panem

siebie, zarozumiały, bez poczucia niższości, który nadto dobrze wie, co

potrafi, i dokładnie zna granice swoich możliwości. Wyraźnie kontrastuje z

opętanym, którego zna nie tylko w niektórych warstwach - jak to ma

miejsce w rozszczepieniu jaźni - lecz na wylot, i robi z nim co chce.

tym, że opętanie nie istnieje (przyjmując, że egzorcyzm był tak od-

mówiony, że opętany w żadnym razie nie wiedział o tym). Tam, gdzie na-

tomiast istnieje, dojdzie wskutek egzorcyzmu do jakiegoś ujawnieni a 28 ,

bądź to w słowach, bądź w czynach. W tym przypadku można by - pod

warunkiem, że obserwacja i ocena jest prawidłowa - być pewnym istnienia

opętania.

Mimo to nikt rozsądnie myślący dzisiaj się tym nie zadowoli, lecz

przestudiuje również dokładnie fenomeny z wyżej podanych obszarów i

nie "polega na swoim rozsądku " 29 , lecz zasięgnie rady innych znawców,

poprosi o sprawdzenie przez lekarza, czy jednak nie może chodzić o

chorobę, przez parapsychologa, czy znajduje wystarczające wyjaśnienie

fenomenów, przez teologa, czy występujący obraz drugiej osobowości

odpowiada biblijnemu diabłowi.

Dochodzi jeszcze dalsza osobliwość: owa druga osobowość może

wprawdzie włączyć się, kiedy chce, w każdej chwili, bez uprzedzenia, ale

istnieje też punkt, gdy musi się włączyć, nawet gdy tego nie chce. Dzieje

się to poprzez egzorcyzm. Istnieje więc możliwość zmuszenia jej do

nieuniknionego wystąpienia z ukrycia, czy tego chce, czy też nie (w tym

tkwi duża różnica w porównaniu z transami przy rozszczepieniu jaźni).

Egzorcyzm odmawia osoba bezstronna. Uprawniony do tego jest każdy

chrześcijanin na mocy chrztu, w większej mierze jednak ktoś, kto otrzymał

specjalne święcenia (święcenia kapłańskie, niższe święcenia egzorcysty),

oraz misję (oficjalne polecenie właściwego biskupa). Podczas gdy według

prawa obowiązującego w Kościele rzymskokatolickim 25 , zadanie to

powierza się jedynie kapłanom, to Kościół wschodni nadal uznaje

egzorcyzmowanie przez obdarzonych charyzmatem laików.

Kto przeszedł przez przyrodniczo ukierunkowane wyższe szkoły

naszych czasów, instynktownie opiera się przed uznaniem opętania.

Próbuje raczej ośmieszyć wszystko, widzieć w tym czystą sensację lub

załatwić lekkim machnięciem ręki jako "średniowiecze". Rytuał z góry widzi

w nas ludzi, którzy "niełatwo wierzą w opętanie" (RR 3). Nie ostatnim tego

powodem jest jednak to, że większość nie miała nigdy okazji widzieć

prawdziwie opętanego. W poprzednich wiekach wypędzania diabłów

dokonywano na otwartym rynku przy zgromadzonej ludności. Dzisiaj

dokonuje się to w ciszy, najczęściej przy zamkniętych drzwiach w jakimś

kościele 30 , w obecności nielicznych świadków" 31 . Ma to swój historycznie

uwarunkowany powód, prowadzi jednak do tego, że prawie nikt nie ma

wyobrażenia o opętaniu.

Egzorcyzm jest "w imieniu Boga (Jezusa) skierowanym do diabła

rozkazem opuszczenia, względnie pozostawienia w spokoju ludzi lub

przedmiotów" 26 . W najkrótszej formie brzmiałby więc: "Rozkazuję ci, duchu

nieczysty, kimkolwiek jesteś, abyś odstąpił od tego człowieka w imię Ojca i

Syna, i Ducha Św." "Chociaż działanie egzorcyzmu jest wielkie - mówi

Balducc i 27 - to nie jest ono jednak niezawodne", tzn. że nie doprowadza

natychmiast do końca opętania; w tym celu potrzeba nieraz wielu

egzorcyzmów. Lecz z nielicznymi wyjątkami (o widocznych powodach)

wymusza, że diabeł zdradza się w jakiś sposób.

Dlatego może byłoby dobrze dokładnie przedstawić przypadek

opętania w naszych dniach, który trwał dość długo, aby można było w

spokoju przestudiować go wystarczająco dobrze. Przeżyłem go osobiście i

zaręczam, że byłem naocznym świadkiem relacjonowanych niżej faktów.

Mogę to uczynić tym bardziej, że opierałem się na obszernym dzienniku,

który wtedy prowadziłem, zawierającym 1200 stenograficznie zapisanych

stron, a również na dzienniku lekarza, który opiekował się tym

przypadkiem od strony medycznej. Chodziło o pewną opętaną, której

To jest rozstrzygającym akcentem dla rozpoznania opętania, a nie

wielki spektakl nadzwyczajnych fenomenów parapsychologicznych,

chociaż z początku wywierają one silne wrażenie. Gdy prawidłowe od-

mówienie egzorcyzmu pozostaje bez reakcji, rozstrzyga to już właściwie o

25 "CJCcan.ll51.par. l; RR l; por. Ro 112.

26 L Th K 2. wyd. 3, 134.

27 Bci 91 (z szerszym uzasadnieniem), Ro 66.

28 "RR5.

29 "PrzS.5.

30 In ecdesiam...seorsum a multitudine perductus energumenus exorcicetur (RR 11).

31 W przypadku opętanych kobiet świadkami winni być w miarę możliwości krewni (RR 19).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: