sam_pod_gwiazdami.pdf

UNIWERYSTET GDAŃSKI

Wydział Filologiczno – Historyczny

Joanna Miłto

„SAM POD GWIAZDAMI” – JEDEN REJS, CZTERY

KSIĄŻKI. LITERACKIE RELACJE KRZYSZTOFA

BARANOWSKIEGO.

Praca magisterska

Napisana pod kierunkiem

Prof. Dr hab. Krystyny Turo

W Instytucie Filologii Polskiej

Gdańsk, październik 2000 r.

WSTĘP

Krzysztof Baranowski, rocznik 1938, zawód wyuczony - inżynier

mechanik, zawód wykonywany - żeglarz. Pokonanie około trzydziestu

jeden tysięcy mil morskich, czyli opłynięcie kuli ziemskiej, zajęło mu

dwieście czterdzieści jeden dni.

W twórczości pisarskiej Krzysztofa Baranowskiego możemy

wyróżnić trzy kręgi tematyczne. Pierwszy stanowią książki relacjonujące

rejsy, podczas których autor był kapitanem wieloosobowych wypraw.

Ten temat poruszają następujące pozycje: „Żaglem po Ameryce” (1978),

„Dom pod żaglami” (1980), „Szkoła pod żaglami” (1987) oraz „Zapiski

najemnego żeglarza” (1989).

Drugi obszar zainteresowań tego pisarza-żeglarza obejmuje

przygotowania i start w regatach samotnych żeglarzy OSTAR′72. Swoje

wrażenia z tego rejsu zawarł w dwóch książkach: „Regaty wokół globu”

(1971) oraz „Wyścig do Newport” (1976).

Trzeci krąg tematyczny, moim zdaniem najważniejszy, to przeżycia

związane z samotnym rejsem dookoła świata. Pisarz poświęcił temu

tematowi cztery książki: <”Polonezem” dookoła świata> (1973), „Droga

na Horn” (1974), <Z pokładu „Poloneza”> (1974) oraz < „Polonez”

round the world singlehanded> (1977).

Cztery ostatnie wymienione przeze mnie utwory stały się

przedmiotem mojego zainteresowania. Jeden rejs, cztery utwory

literackie. Czy takie same? Czy kolejne książki są tylko powieleniem

pierwszej? Postaram się to wyjaśnić w kolejnych rozdziałach mojej

pracy.

Pierwszy rozdział poświęciłam historii samotnych rejsów. Pierwsze

udokumentowane samotne wyprawy morskie odbywały się już w XVI

wieku. Z czasem stały się modne, brały w nich udział również kobiety.

W tym rozdziale opisuję rolę Polaków w rozwoju światowego jachtingu.

W rozdziale drugim przybliżam sylwetkę Krzysztofa

Baranowskiego. Ukazuję przebieg jego kariery żeglarskiej od udziału w

szkolnym spływie kajakowym na Odrze do regat samotnych żeglarzy.

Opisuję również trasę rejsu wokół kuli ziemskiej. Przytaczam opinie

krytyków literackich i samego autora na temat jego twórczości.

Rozdział trzeci - to zarys historii motywu morskiego w literaturze

polskiej na przestrzeni dziejów.

W rozdziale czwartym analizuję sposób, w jaki pisarz-żeglarz

opisywał przestrzeń morza, lądu i jachtu. Opisuję również rolę

przestrzeni onirycznej i magicznej w życiu samotnego żeglarza.

Przytaczam sposób przeżywania czasu przez bohatera.

Rozdział piąty - to literacka koncepcja bohatera. Samotna wyprawa

morska zmienia żeglarza. Pozwala dostrzec mu sprawy, których istnienia

nie zauważał na lądzie. Nieustanne napięcie, jakie towarzyszy pisarzowi-

żeglarzowi przez większość rejsu, powoduje zmiany w jego psychice.

Czy w każdym utworze tego cyklu Krzysztof Baranowski ujawnia

własne myśli, obawy, lęki? W tym rozdziale ukazuję wpływ

spotykanych w portach ludzi na przeżycia żeglarza.

W mojej pracy zamieściłam zdjęcia, mapy i rysunki, które pomogą

w zrozumieniu specyfiki życia samotnego podróżnika w czasie trwania

rejsu.

ROZDZIAŁ I

ZARYS HISTORII SAMOTNYCH REJSÓW

Kim był pierwszy śmiałek, który samotnie odważył się rzucić

wyzwanie morskiemu żywiołowi? Jego imię nie zachowało się w

pamięci niewdzięcznych potomnych. Aktualny stan badań

archeologicznych dowodzi, iż dwadzieścia pięć tysięcy lat temu.

Prawdopodobnie zaobserwował, jak w czasie powodzi zwierzęta, chcąc

ratować się przed śmiercią, płynęły na pniach zwalonych drzew. Usiadł

więc na jakimś pniaku, który odnalazł na brzegu rzeki, odbił się nogami

od dna i popłynął...

Taki sposób żeglugi nie był ani wygodny ani zbyt szybki,

spróbowano połączyć dwa pnie. Potem przyszła pora na wiosło i żagiel,

których wymyślenie zajęło naszym przodkom około piętnaście tysięcy

lat 1 .

Najprawdopodobniej odkrycie możliwości wykorzystywania siły

wiatru do poruszania łodzi miało miejsce o całe stulecia wcześniej niż

zastosowania tego sposobu do celów użytkowych. Bardziej ufano sile

mięśni ludzkich niż kapryśnemu wiatrowi. Żeglarstwo miało jednak

silny wpływ na powstawanie cywilizacji.

Franciszek Bujak uznawał za atut ludów nadmorskich nie

liczebność społeczeństw, ale ich ruchliwość i łatwość przemieszczania.

Uważał, że:

„Siła woli, przedsiębiorczość i potężne wyładowanie energii

cechują wszystkie społeczeństwa żeglarskie, wyćwiczone w walce z

najpotężniejszym żywiołem. Morze daje im szeroki oddech z piersi, jasne

spojrzenie i nieograniczony niczym horyzont dla myśli i czynów zarówno

ich kupców, jak i polityków, jak wreszcie i uczonych. Morze zbliża ich,

styka z całym światem, łatwo sobie przyswajają postępy techniki, czy

nowe idee. Równocześnie świadomość swojej wartości i zaufanie do

swoich sił wyrabia w nich poczucie swojej wyższości i przywiązanie do

swej kultury i urządzeń, słowem silny patriotyzm... Do cech narodowych

dołączają się rysy realizmu, tj. postępowości i świadomości w

1 A. Urbańczyk, Szalone eskapady, Warszawa 1975, s. 7-9.

charakterach narodów żeglarskich. Życie ich jest szybsze i bogatsze, a

twórczość znacznie większa niż społeczeństw kontynentalnych” 2 .

Początkowo żeglowano nie dla przyjemności, która niejako była

efektem ubocznym żeglugi, ale dla chleba. Żaglowcami przewożono

szybko i w miarę bezpiecznie duże ilości towarów, których transport

drogą lądową byłby kosztowny i długotrwały. Z czasem potrzeba

żeglowania zaczęła dominować, człowiek chciał odkryć i poznać nowe

lądy i udowodnić, że jest pogromcą żywiołów.

Za mistrzów żeglarstwa uważa się do dziś Wikingów, którzy na

długo przed Krzysztofem Kolumbem dotarli do brzegów Ameryki oraz

Polinezyjczyków, którzy korzystając z łodzi żaglowych na długo przed

Chrystusem skolonizowali wyspy na Oceanie Spokojnym 3 . Ich wyczyn

próbował powtórzyć Thor Heyerdahl w 1947 4 .

Jak pisał Włodzimierz Głowacki:

„Czym innym jest jednak odczucie przyjemności żeglowania i

zupełnie czym innym żeglowanie dla samej przyjemności. Przyjemność

żeglowania można bowiem porównać do zadowolenia, jakie odczuwa

uznojony orką rolnik patrząc na zachód słońca. Któż jednak powie, że

ten widok był celem, dla którego wieśniak trudził się od rana? Czynienie

czegoś wyłącznie dla przyjemności, rzeczywiście i w pełni dla swojej

przyjemności, wymaga odpowiednich warunków: wyzwolenia z nędzy i...

wolnego czasu, i to właśnie zadecydowało o możliwości pojawienia się

przed blisko czterystu laty zalążków jachtingu” 5 .

Żeglarstwo dla przyjemności zaczęło się rozwijać w Republice

Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, która w połowie XVII w. stanęła

u szczytu potęgi i bogactwa.

Pochodzenie rzeczownika „jacht” wywodzi się od słowa „jahu”,

które w sanskrycie oznacza podążać za kimś lub za czymś. „Jahu” jest

spokrewnione z indyjskim „jati” oznaczającym czasownik „jedzie”. W

Polsce do XV w. funkcjonowało słowo „jać”, które oznaczało „jechać”.

Przez wiele lat Polacy uważali, że ojczyzną „jachtu” są Wyspy

Brytyjskie. Jednak słownik angielski z 1670 r. podaje, ze „jacht” oznacza

„holenderski statek spacerowy” 6 .

Pierwszym żeglarzem, który zapoczątkował historię amatorskiego

żeglarstwa, był Holender Henry de Voogt. Ów holenderski chirurg

2 F. Bujak, Kultury morskie i lądowe, Toruń 1934, s. 11; [cyt. za] W. Głowacki, Wspaniały świat żeglarstwa,

Gdańsk 1972, s. 16.

3 A. Urbańczyk, cyt. wyd., s. 9.

4 T. Heyerdahl, Wyprawa Kon-Tiki, Warszawa 1955.

5 W. Głowacki, Dzieje jachtingu światowego, Gdańsk 1983, s. 9.

6 Iskier przewodnik sportowy, pod red. K. Grusik, Warszawa 1976, s. 854.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: