Strelau (2000), Psychologia, t.2, R. 25-28
Rozdz. 25 Mechanizmy wzbudzania emocji (D. Doliński)
25.1 Mechanizmy wzbudzania emocji- aspekt psychologiczny- aby zrozumieć emocje, trzeba wziąć pod uwagę warunki w jakich się kształtowały (a więc ewolucyjną przeszłość człowieka)
§ Tooby i Cosmides- emocje to mechanizm powstały na drodze ewolucji; pojawiały się w życiu wielu pokoleń jako adekwatna odpowiedź na problemy wymagające rozwiązania; najpierw organizm przejawiał najróżniejsze zachowania i reakcje emocjonalne, z których w toku ewolucji wyselekcjonowane zostały te najbardziej efektywne
§ lecz funkcjonalność tych reakcji dotyczy dawnego środowiska człowieka, nie dzisiejszego® więc wiedzy o emocjach może dostarczyć nam badanie małp człekokształtnych oraz prymitywnych społeczeństw zbieracko-mysliwskich
· Jane Goodal- obserwacje szympansów w Tanzanii® społeczny charakter emocji
· Lorna Marshall- obserwowała życie ludu !Kung w kotlinie Kalahari® też społeczny (jedne emocje umożliwiają współpracę, inne uruchamiają agresję w stosunku do obcych)
§ Trzy robocze, komplementarne względem siebie, definicje emocji (za N. Frijdą)
· emocja to zwykle wynik świadomej/nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele/interesy podmiotu (zgodność z celem= em”+”; niezgodność= em”-„)® nie wszyscy badacze podzielają ten pogląd
· istotą emocji jest gotowość do realizacji programu działania (em nadaje priorytet do określonego działania)
· emocja jest doświadczana zwykle jako szczególny rodzaj stanu psychicznego (często towarzyszą jej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne, pantomimiczne, reakcje behawioralne)
§ definicja ogólna emocji® to subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania. jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania
25.1.1 Mechanizm dokonywania oceny poznawczej- zgodnie z koncepcjami oceny poznawczej, emocja jest następstwem stosunku człowieka do zmian zachodzących w otoczeniu® ocena poznawcza to rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia własnych celów i interesów
§ ten proces wg Lazarusa dotyczy trzech kwestii: 1. tego czy emocja się pojawi i 2. jaka będzie jej walencja (obie składają się na ocenę pierwotną) oraz 3. rozważenia jak sobie z tą sytuacją i jej emocjonalnymi konsekwencjami poradzić (ocena wtórna- determinuje to, jaka emocja się pojawi)
§ Lazarus- ocena jest koniecznym i wystarczającym warunkiem wystąpienia emocji
25.1.1.1 Rola dokonywania oceny poznawczej we wzbudzeniu emocji- przesłanki empiryczne
§ Lazarus i Alfert- wyświetlali film pokazujący bolesną operację na genitaliach wykonywaną w aborygeńskim plemieniu Arunta. Trzy wersje komentarza lektora: 1. podkreślenie antropologicznego charakteru filmu, 2. bagatelizowanie bólu operowanego+ podkreślenie radosnego nastroju pozostałych członków plemienia, 3. podkreślenie bólu i silnego dyskomfortu operowanego. Pomiar stresu: w grupie 1 i 2 niższy niż w 3
§ Lazarus, Orton- film, na którym frezarka obcina robotnikowi palce. Negatywne emocje mniejsze w tej grupie, w której powiedziano, że to tylko film i że w rzeczywistości nikomu nic się nie stało
§ koncepcja oceny zakłada, że odmienność oceny sytuacji przesądza o odmienności emocji odczuwanych przez różnych ludzi® Smith i Pope- osoby utalentowane i nieutalentowane matematycznie rozwiązywały łamigłówki łatwe i trudne; przy trudnych nieutalentowani reagowali bezradnością, rezygnacją, spadkiem optymizmu, utalentowani- nie; stąd wniosek, że odmienność zasobów osobistych (będąca czynnikiem dokonywanej oceny) jest tym elementem, który determinuje odmienność pojawiającej się emocji
§ inna grupa badań dotyczy związku między różnymi specyficznymi ocenami sytuacji i odmiennymi wówczas emocjami® Smith i Ellsworth- studenci opowiadali o różnych emocjach. Okazało się, że poszczególne specyficzne wzorce oceniania powiązane były z odmiennymi emocjami. Roseman®detale sytuacji prezentowanej badanym (Susan zdaje egzamin) różnicowały odpowiedzi na temat przeżywanych przez dziewczynę emocji.
§ eksperymenty nie odpowiadają na pytanie czy proces formułowania ocen jest rzeczywiście koniecznym i wystarczającym mechanizmem prowadzącym do pojawienia się emocji
25.1.1.2 Rola dokonywania oceny poznawczej we wzbudzaniu emocji- wątpliwości dotyczące interpretacji wyników badań
§ Brian Parkinson- krytyczny przegląd wyników badań empirycznych stanowiących potwierdzenie roli oceny poznawczej we wzbudzaniu emocji:
· brak przesłanek pozwalających przyjąć, że ten proces leży u podstaw pojawiania się emocji
· wszystkie powyższe (a także wiele innych) badania nie przesądzają, że ocena poprzedza w czasie emocje, a jedynie wykazują, że ten mechanizm ten jest obecny w ich doświadczaniu
· wskazuje też na problemy metodologiczne badań:
® np. eksp. Lazarusa (Arunta, frezarka)- zróżnicowany komentarz autora- Lazarus uznaje, że dokonana ocena wywołuje emocje. Parkinson- różnice w przeżywanych emocjach dotyczą tu jedynie ich intensywności, a nie jakości; poza tym odmienne komentarze mogły koncentrować widzów na odmiennych elementach oglądanych obrazów® więc u podstaw nasilenia odczuwanej emocji mogły leżeć nie różne wzorce oceny poznawczej, ale różne bodźce docierające do badanych
® Ellsworth, Smith® wg Parkinsona badania te dowodzą jedynie ścisłego związku reprezentacji emocjonalnych z reprezentacją ocen, ale nie przesądzają o kierunku przyczynowym związku ocena poznawcza-emocja
® zatem możliwe jest, że ocena poznawcza powstaje nie przed doświadczeniem emocji, lecz podczas jej przeżywania, będąc jednym z elementów tego procesu
® nie można też wykluczyć możliwości, że ocena poznawcza jest skutkiem, a nie przyczyna doznawanych emocji (pewne dane zresztą przemawiają za tym: złość wzbudzona wyobrażeniem, że się zostało skrzywdzonym przez egzaminatora® zmiana percepcji przyczyn innych, niezwiązanych z tą sytuacją zdarzeń-wydawały się w większym stopniu wywołane przez ludzi)
® nawet badania w których określać trzeba emocje bohatera historyjki (informacje o sytuacji wyprzedzają w czasie oszacowanie jaka emocja się pojawi) nie są wg Parkinsona dowodem na związek przyczynowy poznanie-emocja® to nie jest dowód, że w realnych sytuacjach ocena poprzedza emocję (to, że śmierć kojarzy się z chorobą, nie znaczy, że w realnych sytuacjach śmierć poprzedza chorobę); to badanie pokazuje jedynie, że większość ludzi tworzy „ukryte teorie” warunków, w jakich pojawiają się poszczególne emocje
® inny problem to fakt, iż dane pochodzą z werbalnych wypowiedzi osób badanych (przecież ludziom może się tylko wydawać, że ocenianie poprzedza emocję, czy też jest jej elementem bądź skutkiem; mogą przeceniać związek między tymi procesami)
· ocena to proces „zimny” (racjonalne zestawienie pewnych faktów) a emocja- „gorący” (bywa gwałtowna, niespodziewana)® jak procesy „zimne” mogą wywoływać „gorące”? (to wątpliwości Zajonca)
· wielu badaczy nie zgadza się z twierdzeniem, że tylko proces oceniania może wyprzedzać emocje® sądzą, że nie jest on koniecznym i wystarczającym warunkiem pojawienia się emocji
25.1.1.3 Ocena poznawcza jako możliwy, ale nie jedyny mechanizm wzbudzania emocji (czyli Parkinson c.d.)
§ kiedy występuje emocja?- odpowiedź trudna, bo na pojęcie emocji składają się różne czynniki (niejednoczesne w czasie):
· specyficzne doświadczenie somatyczne
· tendencja do podejmowania określonego działania
· myśli towarzyszące sytuacji emocjorodnej (dotyczące odczuć somatycznych i tendencji do działania)
· ekspresja twarzy i reszty ciała
§ od którego momentu można mówić o emocji? czy elementy wcześniejsze uczestniczą w pojawianiu się następnych? Jaka może być przyczynowa rola myśli zw. z oceną poznawczą?® Parkinson doszedł do wniosku, że te elementy mogą być zarówno symptomami doświadczania przez człowieka emocji jak i przyczynami ich pojawiania się
§ poza tym nie da się ustalić, który z tych czynników jest najważniejszy dla pojawienia się emocji
§ w większości wypadków wszystkie 4 elementy współuczestniczą- proces oceny poznawczej jest jednym z ważnych czynników- ale nie jest warunkiem koniecznym i wystarczającym (jak sądził Lazarus)
§ wg Parkinsona możliwe jest pojawienie się emocji na skutek innych jeszcze, specyficznych mechanizmów- np. empatyczne „zarażenie” się emocją rozpoznaną u innej osoby (często odruchowo odwzajemniamy uśmiech, nawet gdy widzimy go na foto)
25.2 Mechanizmy wzbudzania emocji- aspekt biologiczny
§ mózg- 100 mld komórek nerwowych; przeciętna komórka- 10 tys. synaps (ale niektóre mają ich 15x więcej)
§ dwa podstawowe założenia mózgowych mechanizmów emocji:
· reakcje emocjonalne to nie tylko automatyczne odpowiedzi na zdarzenia- są generowane przez systemy samoregulacji oparte na wewn. reprezentacji celów i porównaniu zdarzeń z tymi celami
· organizmy nie wykonują jedynie odruchowych reakcji na zdarzenia- generują wzorce planów działania charakterystyczne dla swojego gatunku
§ lata 20-te i 30-te- koncentracja badań na szukaniu mózgowego centrum zawiadującego ekspresją emocji
· W.B. Cannon (eksperymenty na kotach)® wzgórze; zaś kora mózgowa to inhibitor, tonizujący te reakcje® idea Cannona opiera się na XIX-wiecznym założeniu istnienia trójstopniowej organizacji mózgowej Hughlinhsa-Jacksona (najniższe partie mózgu- automatyczne reagowanie na proste bodźce, na wyższym piętrze ośrodki modulujące te reakcje- tu ośrodki odpowiedzialne za emocje, na najwyższym- kora mózgowa- kontrola obu niższych poziomów)® to założenie nadal jest punktem wyjścia badań nad emocjami
· Hess® zachowania będące objawem złości mają związek nie z działaniem wzgórza, a podwzgórza
25.2.1 Koncepcja Paula MacLeana® wyodrębnia w mózgu ludzkim (kręgowców) 3 zróżnicowane systemy, z których każdy rozwinął się w innej fazie ewolucji (przy czym systemy starsze ulegały dalszemu rozwojowi):
25.2.1.1 Mózg gadzi- część ewolucyjnie najstarsza; występuje u gadów, ptaków, ssaków
§ zawiera prążkowie
§ odpowiada za zachowania umożliwiające codzienne życie i reagowanie na działania innych osobników tego samego gatunku, polowanie, formowanie grup społecznych, regulację temperatury ciała, defekację
· eksperymenty na małpach (MacLean)- typowe reakcje powitalne małp zanikają po usunięciu części mózgu gadziego; nie zanikają natomiast po usunięciu części pozostałych dwóch struktur
· potwierdzenie powyższej hipotezy potwierdzają obserwacje osób dotkniętych pląsawica Huntingtona (dziedziczna, uszkodzone są właśnie partie mózgu gadziego)- występują u nich problemy z organizowaniem codziennych aktywności (brak spontanicznych działań, choć dobrze radzą sobie z aktywnością, którą ktoś im zorganizuje)
25.2.1.2 Mózg paleossaków- inaczej mózg limbiczny
§ zawiera m.in. ciało migdałowate i przegrodę
§ u ssaków zaczynamy mieć do czynienia z opieką rodzicielską, przywiązaniem dzieci do rodziców (ale nie tylko), wokalnym porozumiewaniem się, zabawą
§ Dunbar- niezwykły wzrost ludzkiego mózgu (proporcja kory do reszty mózgu 4:1) dokonał się nie dzięki zadaniom technicznym (jak używanie i wykonywanie narzędzi), ale dzieki złożonym i rozbudowanym związkom społecznym (szympans wchodzi w interakcję z ok. 65 innymi osobnikami® kiedy ta liczba staje się większa- grupa dzieli się; przeciętna wioska ludów prymitywnych to ok. 150 osób)
§ układ limbiczny- b. rozbudowane połączenia z podwzgórzem (które kontroluje autonomiczny układ nerwowy i system hormonalny)
§ ciało migdałowate- małpy- uszkodzenie® zanik ważnych reakcji emocjonalnych (lęku przed ludźmi i zagrażającymi bodźcami, agresywności), wzrost aktywności seksualnej, zmiana preferencji żywieniowych, badanie obiektów poprzez wkładanie ich do ust
§ układ limbiczny- szczury- stymulacja elektryczna® traktowały autostymulację jako nagrodę (u ludzi chorych na raka przynosi ulgę w bólu- gł. okolice przegrody- tzw. ośrodek przyjemności)
§ hipokamp- ośrodek awersywny
§ MacLean® dowodem udział układu limbicznego w subiektywnym doświadczaniu emocji- przebieg epilepsji psychomotorycznej- poprzedzany aurą (doświadczenie silnych emocji niezwiązanych z konkretną rzeczą, sytuacją)
§ LeDoux- nazywa ciało migdałowate centralnym komputerem mózgu dokonującym ewaluacji sygnałów napływających nerwami czuciowymi (połączenia nerwowe z korą, podwzgórzem
· szczury- możliwe jest warunkowanie klasyczne po usunięciu kory, ale z zachowaniem amygdali i wzgórza. Ponieważ do warunkowania klasycznego konieczne jest nadanie emocjonalnego znaczenia bodźcom warunkowym® wniosek, ze amygdala może uzyskiwać info, które nie są treściowo interpretowane przez korę
· wg LeDoux to właśnie amygdala (obok płatów czołowych) odpowiada za przebieg procesu oceny poznawczej (czyli pierwszego etapu procesu em. w ujęciu plogicznym)
§ MacLean- stymulacja ukł. limbicznego małp- nawet b. małe zmiany w lokalizacji elektrod wywołują całkowicie odmienne reakcje em. (co ma wyjaśniać np. mieszankę + i – emocji podczas oglądania horrorów)
25.2.1.3 Mózg neossaków—ewolucyjnie najmłodszy, in. kora nowa (neocortex)
§ zajmuje u ludzi 80% objętości całego mózgu; szczególnie rozbudowane- płaty czołowe
§ płaty czołowe- wyraźne połączenia z układem limbicznym (ważne dla teorii emocji)
§ PP ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niż LP. Przesłanki:
· epileptycy po komisurotomii® pokazywanie przerażających filmów tak, by docierały tylko do PP® pacjent się boi i denerwuje, ale nie potrafi powiedzieć dlaczego (mowa „należy” do LP)
· gdy pokazuje się ludziom rysunki twarzy w połowie smutnych w połowie wesołych® większość ludzi opiera swój sąd o emocji przeżywanej przez osobę z rysunku opiera na wyglądzie lewej strony twarzy
· trafność rozpoznania emocji na twarzach prezentowanych przez b. krótki czas była uzależniona od miejsca pojawienia się twarzy na ekranie (lepsza- po jego lewej stronie)
· wykrywanie kłamstw (na podstawie emocji na twarzy rozmówcy) lepsze u osób z uszkodzoną LP, niż u osób z analogicznymi uszkodzeniami PP a także niż u zdrowych- uszkodzenie LP to upośledzenie funkcji werbalnych, powodujące większe skoncentrowanie się na ekspresji emocji
§ Jak wyjaśnić większą rolę PP w rozpoznawaniu em?
· obszary korowe PP mają silniejsze połączenia z amygdalą niż analogiczne obszary LP
· kora nowa PP szybciej rozwija się w dzieciństwie niż LP
§ ...
msteacher1979