Wyobrażnia a inne procesy psychiczne.
Pojęcie wyobrażni.
Wyobrażnia- "to zdolność do tworzenia wyobrażeń twórczych, przewidywania, uzupełnianiai odtwarzania oraz zdolność przedstawiania sobie zgodnie z własną wolą sytuacji, osób, przedmiotów, zjawisk itp. niewidzianych dotąd; Fantazja, imaginacja."
Wobrażenie- "wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe człowieka, opierający sie na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji; gdy mają charakter wspomnieniowy, są to wyobrażenia odtwórcze; gdy dotyczą treści nierzeczywistej, bez charakteru wspomnieniowego, określane są jako twórcze lub fantazyjne." (Słownik języka polskiego)
Analiza Finke'a wskazuje, że wyobrażnia związana jest z wieloma innymi procesami poznawczymi- ze spostrzeganiem i pamięcią oraz procesami myślenia, rozwiązywania problemów i twórczością. Wyobrażnia wchodzi w dwojakiego rodzaju relacje z procesami poznawczymi.
Po pierwsze, moze ona dostarczac materialu, który wykorzystywany jest w pamięci, myśleniu czy twórczości. W badaniach nad szachistami stwierdzino, że w trakcie zastanawiania sie nad kolejnymi posunięciami trajektoria ruchu gałki ocznej odzwierciedla ruchy jakie brane są pod uwagę przez danego gracza. Z kolei dane Neissera wskazują, że aktywność eksploracyjna (ruchy oczu), której nie odpowiada pobieranie nowych danych(układ figur na szachownicy nie zmienia się, jest typowa dla wyobrażni. Wyobrażenia mogą stanowic materiał wykorzystywany przez pamięć, lub też wykorzystywany w procesie twórczym.
Natomiast w drugim typie relacji wyobrażnia jest polem, na którym wykorzystywane są specyficzne operacje umysłowe. Tak rozumiana wyobrażnia przypomina świadomość lub pole uwagi. Specyficzna właściwością tej formy świadomości jest to, że korzysta ona z danych pochodzących z wnętrza jednostki. W wyobrażni można wykonywać takie operacje, których nie da się wykonać przy użyciu innych procesów psychicznych opierających się na materiale symbolicznym. Do tych specyficznych dla wyobrażni operacji umysłowych należą między innymi powiększanie i pomniejszanie obrazu, rotacje obrazu, przemieszczanie części obrazu (ulubione zajęcie kubistów), czy wreszcie podróże oczami wyobrażni między różnymi punktami obrazu (skanning).
Wyobrażnia i tworzone przez nią reprezentacje mają charakter intencjonalny. Zmiany wyobrażeń dokonują się w sposób sensowny, a nie losowy. Wyobrażenia są zresztą bardzo podarne na zmiany- zmiany te są większe aniżeli rzeczywiste zmiany wyobrażanych osób, rzeczy lub zjawisk. Przykładem może być modyfikowanie wyobrażeń swoich bliskich przez więżniów czy przez marynarzy odbywających rejsy dalekomorskie- im dłużej trwa okres rozłąki, tym silniejsza tendencja do idealizowania swoich bliskich.
Wyobrażnia a pamięć.
Pamięć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia.
Według A. Paivio w tworzeniu reprezentacji umysłoweji w przetwarzaniu informacji wykorzystujemy dwa niezależne rodzaje kodów: wyobrażeniowy i werbalny, wyspecjalizowany w przetwarzaniu informacji danego rodzaju. W obu kodach występują odmienne struktury lub mechanizmy odpowiedzialne za generowanie reprezentacji- imageny i logogeny. Imageny odpowiedzialne są za generowanie reprezentacji obrazowych, logogeny zaś - za tworzenie reprezentacji werbalnych. Imagen to układ, wzór czy procesor, ktory jest niedostepny wyglądowi introspekcyjnemu. Identyfikuje on różne obrazy, magazynuje je oraz tworzy wyobrażenia. Imageny są zorganizowane hierarchicznie- przedmioty czy większe jednostki mogą być tworzone z imagenów na zasadzie "cząść- całość" lub "składanie- rozkładanie". Dzięki temu w wyobrażeniu może pojawić się cały obiekt- który, zgodnie z intencją podmiotu, jest odpowiednio "preparowany" , na przykład powiększany, zmniejszany, rotowany, zmianie moze ulegać barwa itp.- lub jego część. Reprezentacje wyobrażeniowe oddają przestrzenno- obrazową naturę otoczenia, nie będąc jednak jego kopią.
Logogeny definiuje Paivio jako specyficzną jednostkę, która może funkcjonować jako zintegrowana struktura informacyjna lub jako generator odpowiedzi. Specyficzna modalność logogenu polega na tym, że można wyróżnić odrębne logogeny dla identyfikacji wypowiadanych słów (akustyka) i dla aspektu wizualnego liter. Logogeny tworząwewnętrzną warstwę systemu werbalnego i sąjednostkami nieuświadamianymi przez podmiot.
Kod werbalny i kod wyobrażeniowy mogą być w niezależny sposób wykorzystywane do tworzenia reprezentacji. Paivio twierdzi, że treści o dużym ładunku wyobrażeniowym są łatwiej zapamiętywane aniżeli treści o ładunku małym (to jest treści o charakterze abstrakcyjnym). Te ostatnie rejestrowane są tylko w jednym kodzie, natomiast te pierwsze kodowane są podwójnie. Kiedy jakaś informacja, zapisana w jednym z kodów, zostanie utracona, może zosrac odzyskana na podstawie danych zarejestrowanych w drugim z kodów. Podwójne kodowanie stanowi zabezpieczenie przed utrata informacji i może ułatwić zapamiętywanie. Polepszenie zapamiętywania wynika stąd, że łatwiejsze staje się wyodrębnienie struktury organizującej zapamiętywany materiał- jeśli struktura ta nie zostanie wykryta w kodzie werbalnym, to może zostać wykryta w kodzie obrazowym.
Paivio wyróżnia trzy poziomy relacji pomiędzy systemem wyobrażeniowym i werbalnym:
1) Reprezentacyjny- pod wpływem stymulacji sensorycznej aktywizowane są w pamięci podwójne reprezentacje. Przedmioty i zdarzenia wzbudzają imageny, a określenia werbalne- logogeny.
2) Referencjalny- reprwzentacje symboliczne z jednego systemu łączy ścisły związek, który podobny jest do związku semantycznego między wyrażeniem językowym a destgnatem wyobrażonym. Reprezentacje symboliczne w jednym systemie mogą aktywizować reprezenracje w drugim.
3) Asocjacyjny- każdy z systemów niezależnie dokonuje ciągów asocjacji z nowymi elementami z danego systemu kodowania. Logogeny inicjują łańcuchy skjażeń werbalnych, natomiast imageny- ciągi wyobrażeńw wyobrażni.
Kodowanie na pozioniepierwszym i trzecim przebiega całkowicie niezależnie dla każdego z systemów. Jedynie na poziomie drugim, referencjalnym, występują bezpośrednie związki między systemem wyobrażeniowym i werbalnym. Według Paivio, o możliwości ścisłego podwójnego kodowania decyduje z jednej strony umiejętność podmiotu tworzenia wyobrażeń obiektów, scen czy zdarzeń oraz płynność słowna związana z ich werbalnym oznakowaniem. Najłatwiej zatem tworzyć referencjalne odpowiedniki dla pojęć konkretnych (na przykład piktogramy); dopiero wówczac mają dostęp do systemu wyobrażeniowego. Wymaga to dodatkowego przetwarzania oraz umiejętności związanych z trzecim poziomem relacji- asocjacyjnym.
Koncepcja Paivio zainspirowała wiele prac nad naturą reprezentacji umysłowych. Dane potwierdzające istnienie dwóch typów kodów, a tym samym dwóch możliwych reprezentacji tego samego obiektu, znależć można w doniesieniach Justine Sergent. Sergent wraz ze swoim zespołem przez wiele lat prowadziła badania nad spostrzeganiem i rozpoznawaniem twarzy. Analizy komputerowychobrozów mOzgu, uzyskanych w czasie oglądania znajomych i nieznajomych twarzy, wykazały, że niektóre komórki mózgowe nastawione na odbiór twarzy reagują na konkretny wyraz twarzy, inne- na jej ogólny obraz,zwłaszcza w odpowiednim położeniu, a jeszcze inne- na poszczególne części twarzy, jak oczy czy włosy.
Wyobrażnia a procesy myślenia i rozwiązywania problemów.
Dzięki posługiwaniu się wyobrażeniami można łatwiej rozwiązywać niektóre problemy. Sąto problemy, w których dostęp do reprezentacji obrazowej ułatwia dostrzeżenie zależności. Zaleta wyobrażni jest też i to, że dzięki niej można wykonywać złożone operacje myślowe na dużych zbiorach danych. Na przykład rozwiązywanie sylogizmów, które wymaga korzystania z takich zbiorów, staje się łatwiejsze jeśli posłużymy się wizualizacją.
Analizy biograficzne wybitnych twórców takich jak: Einstein, Maxwell, Tesla, Watt, Galton oraz Watson, przeprowadzone przez Scheparda (1978), ujawniły rolę wyobrażni w powstawaniu przełomowych rozwiązań wielkich problemów naukowych i technicznych. Analiza roli wyobrażeń w twórczości została przeprowadzona w dwóch planach.
Pierwszy obejmował wyobrażenia pojawiające się w procesie rozwiązywania problemów. Wszyscy twórcy zgodnie relacjonowali, że w swojej pracy wykorzystywali wyobrażenia i myśleli za ich pomocą. Odkrywcze rozriązania z zakresu teorii względności pojawiły się u Einsteina, kiedy wyobrażał sobie podróż na promieniu światła. Maxwell, formułjuąc równania elektromagnetyczne, nazwane pozniej jego imieniem, posługiwał się wyobrażenioymi modelami hydrodynamicznymii mechanicznymi. Watson zasranawiając się nad strukturą DNA, również często wykorzystywał wyobrazenia. Wszyscy ci badacze podkreślali, że ich procesy myślowe przebiegaja bez użycia słów w wyobrażni. Dopiero pożniej rozwiązania problemów były ubierane w postać słowną, co zresztą wielu uczonym nastręczało wiele trudności.
Drugi plananalizy dotyczył wyobrażeń poprzedzających pojawienie się twórczych rozwiązań. Wyobrażenia nie są narzędziem myślenia, ale uruchamiają przetwarzanie informacji, które w efekcie prowadzi do uzuskania nowego rezultatu. Schepard opierał się tu w większym stopniu na obserwacji samego siebie aniżeli na danych dotyczących innych badaczy. Pisze on, że nowe, twórcze pomysły poprzedzone były wyobrażeniami o pewnych charakterystycznych właściwościach. Wyobrażenia te były bardzo symetryczne, powtarzalne i dwuwymiarowe. Nie dotyczyły żadnych rzeczywistych obiektów, często pojawiały się w zmienionychstanach świadomości (na przykład bezpośrednio po przebudzeniu). Jak twierdzi Schepard, trudno je uznac za związane ze spostrzeganiem, ponieważ poruszanie oczami powodowało zmiany ich lokalizacji w polu świadomości. Po ukazaniu się tych wyobrażeń twówcze pomysły pojawiły się w dziedzinie, która w ogóle nie była związana z nimi treściowo. Wyobrażnia dostarczała tu pola do działania dla procesów twórczych, choć sama, nie była w te procesy bezpośrednio zaangażowania.
Wyobrażenia a procesy emocjonalne.
Procesy emocjonalne- głównie emocje wtórne- są bardzo ściśle związane z wyobrażnią. Wyjąwszy emocje pierwotne, które wyzwalane są przez z góry określone bodżce i opierają się na mechanizmach wrodzonych, wszystkie inne emocje nie mogą obyć się bez udziału wyobrażni. Emocje wtórne pojawiają się w wyniku specyficznej interpretacji znaczeniowej struktury sytuacji. A. Damasio rozwija ideę Dotyczącą związku wyobrażni z emocjami. Twierdzi on, że emocje wtórne są wynikiem procesu obejmującego następujące fazy:
1) Jednostka podejmuje świadomą analizę pewnej osoby lub sytuacji. W analizie tej wykorzystuje wyobrażenia, które dotyczą różnych aspektów stosunków z daną osobą, refleksji dotyczących danej sytuacji, konsekwencji dalszych zachowań itd. Wyobrażenia te mogą mieć charakter werbalny lub niewerbalny. Od strony neuroanatomicznej odpowiada im pobudzenie odpowiednich obszarów kory czuciowej- wzrokowej, słuchowej i in.
2) Na poziomie podświadomym sieci nerwowe kory przedczołowej reagują na sygnały wynikające z przetwarzania tych wyobrażeń. W sieciach tych znajdują się reprezentacje zawierające wiedzę na temat tego, jakie emocje w dotychczasowym doświadczeniu jednostki pojawiły się w odpowiedzi na daną sytuację.
3) Reakcja kory przedczołowej jest wysyłana do "mózgu emocjonalnego", to jest do ciała migdałowatego i całego układu limbicznego, który wyzwala autonomiczne i behawioralne przejawy emocji. Od strony pobudzenia somatycznego emocje wtórne są identyczne z emocjami pierwotnymi, jednak mochanizm ich powstawania jest zupełnie inny, ponieważ istotną rolę w ich powstawaniu odgrywają zindywidualizowane doświadczenia życiowe, zarejestrowane między innymi w postaci wyobrażeń.
Te zindywidualizowane wyobrażenia, nasycone treściami emocjonalnymi, mogą wpływać na funkcjonowanie poznawcze człowieka. Uchodziło to uwagi psychologów poznawczych, których bardziej interesowała struktura, a nie treść wyobrażeń. Treść tych wyobrażeń możemy określić mianem marzeń na jawie. Częściej zajmowali się nimi psychologowie emocji (Taylor, Bagby i Parker). W marzeniach na jawie występują ciągi zdarzeń, w których jednostka jest głównym bohaterem; występują w nich także inni ludzie oraz przedmioty nieożywione. Są to zwykle przedmioty, na których osiągnięciu jednostce zależy, albo też przedmioty, których unika. Uzywając terminologii Trzebińskiego możemy stwierdzić, że marzenia mają charakter narracji albo autonarracji.
Narracje stanowią reprezentacje ciągów działań jednostek lub grup społecznych. Czynnikiem organizującym te działania są intencje ich autorów. Dlatego też wykrycie intencji aktorów pozwala na skuteczne przewidywanie ciągu zdarzeń i działań. W marzeniach na jawie człowiek rozpatruje różne warianty zdarzeń przy założeniu, że ludzie mają takie, a nie inne intencje. Pozwala to niekiedy przewidzieć przyszłość i przygotować się na różne warianty rozwoju danej sytuacji.
Podobne zależności występują w wypadku autonarracji. Autonarracje stanowią :[...] fabuły przedstawiające ograniczone czasowo historie, w których występuje własna osoba" (Trzebiński, 1995, s.1). Uniwersalna reguła konstytuująca autonarracje sprowadza się do tego, że bohater napotyka przeszkodę lub wyzwanie, z którymi stara się sobie poradzić, tak aby móc zrealizować własne plany i dążenia. Sposoby pokonywania przeszkód i wyzwań zależą przede wszystkim od celów, jakie jednostka stara się osiągnąć, oraz od oceny własnych możliwości. W życiu realnym ocena ta musi uwzględniać faktyczne możliwości jednostki; w przeciwnym wypadku jednostka mogłaby podejmować działania skazane na porażkę, albo niewykorzystujące w pełni jej możliwości.
Działania planowe i wykonywane w wyobrażni nie muszą uwzględniać takich odraniczeń. Jednostka może przypisywać sobie omnipotencję, może też pomniejszać znaczenie stojących przed nią przeszkód i zagrożeń. Takie działanie wyobrażni pozwala skonstruować model lub obraz upragnionego stanu rzeczy oraz zaplanować kroki, jakie trzeba podjąć, aby ów stan osiągnąć. Tworzenie modelu czy upragnionego stanu rzeczy wymaga posługiwania sie abstrakcją, warunkiem wykorzystywania abstrakcji zaś jest stan emocjonalny o znaku dodatnim (Obuchowski 1970). Sformułowana przez Obuchowskiego teorai "kod- emocje" wiąże poziom myślenia ze znakiem procesu emocjonalnego. Przy emocjach ze znakiem negatywnym jednostka posługuje się kodami mono- lub polikonkretnymi. W takim wypadku wyobrażenie może jedynie stanowić prostą transformację obrazu rzeczywiście istniejącego obiektu. Transformacja ta może polegać na zmianie pewnych cech- kształtu, barwy czy wielkości przedmiotu. Natomiast w wypadku emocji pozytywnych, kiedy istnieje możliwość wykorzystania kodu abstrakcyjnego (hierarchicznego), możliwości wyobrażeniowej trancformacji są zdecydowanie wieksze. Zmiana dotyczyć może nie tylko fizycznych właściwości obiektu, lecz także jego funkcji, budowy czy struktury. Le Corbusier, projektując swoją słynną jednostkę mieszkalną, myślał o niej jak o żywym organizmie, który potrafi sam regulować swoje działanie, ale potrafi też zaspokajać własne różnorodne potrzeby, a także potrzeby swoich mieszkańców. Przy tworzeniu tego projektu konieczne było wykorzystanie złożonych kodów hierarchicznych i odejście od dotychczasowych rozwiązań.
Interesującą propozycję, łączącą wyobrażenia z procesami emocjonalnymi i twórczością, przedstawił Lubbard i Getz (1997). Ich zdaniem, emocje odgrywają dużą rolę w tworzeniu metafor, które są jednym z najbardziej skutecznych narzędzi twórczości. Podstawą tworzenia metafory jest dostrzeżenie podobieństwa między "dziedziną żródłową" a rozwiązywanym przez jednostkę problemem. Bardzo czesto "dziedzina żródłowa" to pole wyobrażni, lub też informacje zmagazynowane w pamięci. Szczególne miejsce zajmują w niej zindywidualizowane stany (endocepts), odnoszące sie do złożonych i subtelnych uczuć przeżywanych przez jednostkę. Dzieki nim może pojawić się rezonans, aktywizujący pojęcia lub zindywidualizowane wyobrażenia czy emocje, odległe od "dziedziny żródłowej". Posługiwanie się wyłącznie pojęciami o dobrze zdefiniowanym znaczeniu denotacyjnym pozwala na uzyskanie wuników, które wprawdzie są logiczne i dobrze uzasadnione, ale w niewielkim stopniu dochodzą do punktu wyjścia.
Otoczka emocjonalna wyobrażeń lub pojęć nadaje im koloryt i czyni je bardziej dynamicznymi. Oatley i Johnson-Laird przyjmują, że system pamięciowy zawiera dwa podsystemy- podsystem semantyczny oraz podsystem doznaniowy. Ta właśnie otoczka emocjonalna wzbudza rezonans afektywny, który aktywizuje inne pojęcia lub wyobrażenia o zbliżonych właściwościach afektywnych. Lubbard i Getz z kolei odwołują się do metafory z dziedziny akustyki. Twierdzą, że jeśli mamy zbiór widełek stroikowych nastrojonych na różne częstotliwości, to uderzenie w jedne widełki, które wydają pewien dżiwięk, spowoduje, że również inne, nastrojone na tę samą częstotliwość, zaczną dżwięczeć.
Rezonans ten uruchamia pojęcia lub wyobrażenia, które mają identyczny znak, lecz odmienne właściwości emocjonalne, mogą należeć do zupełnie innej dziedziny treściowej. Dzieki rezonansowi możliwe jest uruchomienie pomysłów, idei czy intuicji, które inaczej nie bylyby dostępne. To, jakie skojarzenia czy idee zostaną wzbudzone zależy od dwóch czynników: po pierwsze, od siły rezonansowej pierwszej idei oraz, po drugie, od odległości pierwszej idei od jakiejś innej, która zaczyna rezonować pod wpływem pierwszej. Im ta odległość jest większa, tym dłuższą drogę musi przebyć pobudzenie i tym jest ono słabsze, kiedy już dotrze do następnej idei. Można więc przypuszczać- jak zakładają Lubbard i Getz- że idee i wyobrażenia słabo nasycone afektywnie, które działają na krótką odległość, będą tak samo skuteczne, jak wyobrażenia oraz idee nasycone afektywnie, działające na dużą odległość.
Samo pojawienie się rezonansu jedynie nie wystarcza. Jednostka musi wykryć, że jakieś inne wyobrażenie lub pojęcie zostało pobudzone. Wykrycie tego pobudzenia zależy od progu pobudzenia. Próg ten w niekrórych sytuacjach (na przykład przy dużum zmęczeniu, przeciążeniu informacyjnym) jest wysoki i powstałe skojarzenia mogą być niedostępne świadomości. W innych sytuacjach, kiedy jednostka jest lekko pobudzona lub przezywa emocje pozytywne, próg jest niski i skojarzenia stają się łatwo dostępne. Cytowani autorzy stwierdzają, że istnieją duże różnice indywidualne we wrażliwości na pobudzenie emocjonalne. Niektóre osoby są "głuche" na tony afektywne, inne zaś obdarzone są dobrym słuchem w tym zakresie. O tych pierwszych moglibyśmy powiedzieć, że są to osoby aleksytymiczne (Maruszewski i Ścigała, 1998). Pomimo dobraj sprawności intelektualnej nie potrafią one "wsłuchać się w siebie" i wykorzystać potencjalnie dostępnych im informacji. Bardzo podobna teoria pojawia się u G. Smitha i Ingegerd Carlson (1990) oraz u Smitha i van der Meer (1994), którzy twierdzą, że warunkiem pojawienia się nowych idei i twórczych rozwiązań jest wrożliwość na impulsy płynące z podświadomości.
Koncepcja Lubbarda i Getza (1997) nie została jeszcze w pełni zweryfikowana empirycznie. Model ten może stać sie żródłem wielu interesującech hipotez, które wzbogacą wiedzę nie tylko na temat wyobrażni, ale także na temat mechanizmów twótczego myślenia. Model ten jednoczy elementy dawniej zaliczane do odrębnych dziedzin ludzkiego umysłu- procesy emocjonalne, wyobrażnię, twórczość i pamięć. Wyobrażnia jest tu nie tylko obszarem aktywności twórczej, ale także formą aktywności twórczej. Twórczość możliwa jest dzięki temu, że wyobrażnia zawiera dane na temat zindywidualizowanych właściwości reprezentacji różnych obiektów i procesów, mających także pewne właściwości afektywne.
Wykorzystanie wyobrażeń w procedurach psychokorekcyjnych i psychoterapeutycznych.
Wobrażenia mogą nie tylko modyfikować nasze procesy poznawcze, lecz także zmieniać nasze stany emocjonalne. Dzięki czemu emocje nabierają innego charakteru, nie są żródłem napięcia, a wprost przeciwnie- motywują jednostkę do realizacji własnych celów i dążeń.
Jedną z takich technik, które mają wyrażne działanie psychokorekcyjne oraz prewencyjne, jest technika łączenia relaksacji i wykorzystywania wyobrażni: w pierwszej fazie dąży się do uzyskania możliwie głębokiego relaksu. Wykorzystuje się tu dowolne techniki, przy czym warunkiem wstępnym jest odpowiednie uregulowanie oddechu. Potem przystępuje się do ćwiczeń rozlużniających mięśnie by w rezultacie osiągnąć dość głęboki relaks. W stanie relaksu łatwo wywołać u siebie bardzo żywe wyobrażenia, na przykład wyobrażenia rozmaitych barw czy muzyki. Jednakże w tej technice nie chodzi o takie elementy o charakterze "rozrywkowym". Jej celem jest uzyskanie poprawy w funkcjonowaniu psychicznym. Uzyskuje się to w wyniku generowania czterech kolejnych grup wyobrażeń. Pierwszą grupę stanowią wyobrażenia tego, co jednostka chciałaby napotkać, co chciałaby osiągnąć. Wyobrażenia te należy podtrzymywać przez pewien czas, by można się było nimi delektować. Następnie przechodzi się do drugiej grupy, kiedy rozważa się to, co należałoby zrobić, aby osiągnąć to coś upragnionego. Wtrzeciej fazie przechodzi się do wyobrażania tego, czego chciałoby się uniknąć. Wreszcie ostatnią grupę stanowią wyobrażenia czynności zapobiegających wystąpieniu tego czegoś nieprzyjemnego.
Sprawą kluczową w tych procedurach jest generowanie wyobrażeń dotyczących osobistej przyszłości, niezbyt odległej. Wyobrażenia powinny dotyczyć rzeczywistych obiektów, stanów czy zachowań. Przykładowo, nie należy generować dosyć ogólnego wyobrażenia typu: "Zrobię coś z moją nieśmiałością", znacznie lepsze byłoby wyobrażenie typu: "Postaram sie dać do zrozumienia tej dziewczynie, że mi się podoba." Ważne jest także wybieranie wyobrażeń w sposób realistyczny, można więc wyobrazić sobie, że powie się coś miłego jakiejś znajomej dziewczynie, a nie od razu gwieżdzie filmowej, której nie mamy szansy spotkać. Ze stanu relaksu można wychodzić stopniowo, przekazując sobie kolejne sugestie. Pozwala to w łafodny sposób dojść do stanu pełnej świadomości, a jednocześnie sprzyja wytworzeniu się pozytywnej postawy względem siebie i innych.
W przedstawionym przykładzie wyobrażenia wykorzystywane były do uzyskiwania bardziej pozytywnego nastroju oraz unikania napięcia. Dzieki nim można było tworzyć osobiste plany i określić sposoby realizacji tych planów. Wyobrażenia mogą być także wykorzystywane do radzenia sobie z negatywnymi stanami emocjonalnymi , na przykład z lękiem czy toksycznymi uczuciami. Możliwości zastosowania tej techniki są znacznie szersze. Można ją wykorzystywać w trakcie opanowywania umiejętności sensomotorycznych. Na przykład łucznicy, którzy trenowali w wyobtażni, uzyskiwali lepsze wyniki aniżeli osoby, które takich możliwości nie miały. Jednak wykonywanie różnych czynności w wyobrażni nie może zastępować wykonywania ich w rzeczywistości. Wyobrażnia we wszystkich wymienionych wypadkach traktowana była jako przygotowanie do rzeczywistego działania, nigdy zas nie była jego surogatem.
BIBLIOGRAFIA:
- "Psychologia poznania- sposoby rozumienia siebie i świata"; Tomasz Maruszewski; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002,
ISBN 83-87957-51-8.
- "Psychologia- podręcznik akademicki", Psychologia ogólna; tom II ,Jan Sterelau; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
kalala1