Sposoby reedukacji dzieci agresywnych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
Plan wykładu
1. Agresja i przemoc – definicje pojęć
2. Rozwój reakcji agresywnych - od niemowlęctwa po wiek wczesnoszkolny
3. Techniki wspomagające reedukację dzieci agresywnych
4. Prezentacja programu zajęć reedukacyjnych dla dzieci agresywnych w wieku 9-11 lat opracowanego przez J. Grochulską
1. Agresja i przemoc - definicje pojęć
• Agresją jest każde zamierzone działanie w formie fizycznej lub słownej mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty i bólu.
• Przemoc to sytuacja, w której ofiara jest wielokrotnie przez dłuższy czas narażona na negatywne działanie ze strony innej osoby lub osób przez użycie siły fizycznej lub słownej.
• Źródła agresji człowieka są bardzo złożone. Na zachowanie człowieka i jego osobowość mają wpływ zarówno zadatki wrodzone, aktywność własna, środowisko jak i wzory przekazywane w czasie wychowania.
Rodzaje agresji
• Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne np. objawy przemocy fizycznej i obraza ustna.
Wyróżnia się:
• Agresję fizyczną i słowną oraz agresję bierną i czynną (Z. Skorny);
• Agresję w formie izolowania się, agresję w formie demonstrowania oraz agresję w formie ataku (T. Tomaszewski);
• Agresję społeczną niszczącą oraz agresję prospołeczną (dla interesów pojedynczego człowieka) (A.Bodanko);
• Agresję jako instynkt, agresję jako reakcję na frustrację, agresję jako nabyty popęd oraz agresję jako nawyk, czyli zachowanie wyuczone przez wzmacnianie (J. Grochulska).
• Agresja słowna – to ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, ośmieszanie. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby z grupy.
• Agresja fizyczna – to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę bezpośrednią np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć.
• Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.
• Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel np. zabranie młodszemu koledze pieniędzy, dziecko grozi rodzicom, że w razie odmowy spełnienia jego żądań zniszczy określony przedmiot.
• Agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dzieci przeżywają lęk lub złość.
• Agresja jako instynkt - powstała na drodze ewolucji i jest potrzebna do utrzymania gatunku. Jest to agresja naturalna i konieczna w walce o byt.
• Agresja jako reakcja na frustrację -czyli stan, który cechuje się niepokojem, przygnębieniem, jest skutkiem niemożności zrealizowania celu bądź niezaspokojeniem jakiś potrzeb. Czasem doprowadzić może do zaburzeń nerwicowych.
• Agresja jako nawyk - rodzi się z intensywności, częstości doznanych przykrości, napaści, frustracji. Duży wpływ na utrwalanie tego typu agresji ma wzajemne oddziaływanie członków grup nieformalnych, temperament człowieka oraz brak tolerancji.
• Agresja jako nabyty popęd - przejawiający się emocjonalnej reakcji gniewu. Stopnie przejawiania gniewu są bardzo zróżnicowane: od niezadowolenia poprzez oburzenie aż do złości.
Typowe cechy agresora:
ü Wyśmiewa, przezywa, dokucza kopiąc głównie słabszych, bezbronnych;
ü Wykazuje się dużą potrzebą dominacji wobec innych przez używanie gróźb i siły;
ü Jest impulsywny, łatwo wpada w gniew;
ü Brak mu umiejętności radzenia sobie z trudnościami;
ü Trudno mu dostosować się do ogólnie przyjętych reguł;
ü Nastawiony jest zawsze na "nie„ ;
ü Często nie ma poczucia wstydu i winy;
ü Ukrywa swoją niską samoocenę robiąc wrażenie osoby pewnej siebie.
• 1.Rozwój reakcji agresywnych - od niemowlęctwa po wiek wczesnoszkolny
• Rozwój reakcji agresywnych pojawia się już w pierwszych tygodniach życia dziecka, gdy jest ono zdolne do przeżywania i manifestowania emocji: gniewu i złości np. gdy skrępuje się mu kończyny lub całe ciało.
• W 5 – 6 miesiącu życia dziecko, które nauczyło się chwytać przedmioty złości się, gdy nie może zdobyć zabawki znajdującej się w zasięgu jego wzroku lub gdy wypadnie mu przedmiot trzymany w ręku.
Jest to jednak jakby wyładowanie emocjonalne, reakcja gniewu (krzyk, płacz, kopanie) nie ukierunkowana, nie wymierzona przeciw nikomu, nie mająca na celu sprawienia bólu. Wyraża raczej rozpacz dziecka z powodu jego własnej bezradności.
Pod koniec wieku niemowlęcego, dziecko złości się, gdy jego pragnienia są sprzeczne z czynnościami osób, które się nim zajmują np. chciałoby się bawić, a rodzic zaczyna je ubierać lub karmić.
Gniewa się, bo nie potrafi zakomunikować swoich pragnień; wymachuje rączkami, wyrzuca w górę nóżki, krzyczy.
Reakcje złości i gniewu są u niemowlęcia krótkotrwałe. Nie stanowią zachowań agresywnych, choć złość i gniew są emocjami składowymi agresji.
Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko dokonuje dwóch odkryć:
- wybuch złości rozładowuje nagromadzone napięcie emocjonalne;
- reakcje gniewu, złości powodują usunięcie przeszkody jaka stanęła na drodze do osiągnięcia celu.
Od 2 roku życia, wybuchy złości stają się coraz bardziej świadome, a z czasem także skierowane przeciw osobom trzecim i przedmiotom, które stwarzają przeszkody lub ich nie usuwają.
Skoro rodzice zaspokajają potrzebę dziecka, aby uciszyć jego złość, dziecko zaczyna stosować instrumentalną formę agresji (Jest to takie zachowanie, które służy do osiągnięcia wcześniej wyznaczonych celów).
W wieku poniemowlęcym i przedszkolnym dzieci przejawiają już liczne agresywne zachowania.
• Ich najczęstsze przyczyny to:
- niezaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych dziecka (potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby aktywności i poczucia wolności).
Potrzeba bezpieczeństwa może być zaspokojona w dzieciństwie tylko przez rodziców czy opiekunów. Przyczynia się do niej uporządkowany tryb życia, okazywanie dziecku miłości, zrozumienie, uznanie wywołujące wiarę we własne siły, akceptacja dająca poczucie wartości, a przede wszystkim utrzymanie w domu atmosfery zadowolenia i wesołości, która daje dziecku radość życia).
Potrzeba aktywności wyraźnie występuje w czasie zabaw manipulacyjnych, a poczucie wolności samo dziecko manifestuje w ciągłych próbach „postawienia na swoim”.
- postępowanie otoczenia niezgodne z pragnieniami i oczekiwaniami dziecka,
• Najczęstsze przyczyny agresywnych zachowań to:
- zakaz wykonywania niektórych czynności,
- ograniczenie samodzielności,
- wygórowane wymagania dorosłych,
- nie zwracanie na dziecko uwagi,
- podejrzewanie o czyn, którego dziecko nie popełniło,
- nieumiejętność poradzenia sobie z zadaniem,
- rozbieżność między aspiracjami, a możliwościami ich realizacji.
Dziecko w wieku przedszkolnym stawia sobie już liczne cele i pragnie je osiągnąć, ale nie zawsze potrafi.
• Złości się wówczas na siebie, gniew jego łatwo ulega przemieszczeniu na inne osoby lub przedmioty, które nie chcą poddać się jego woli.
• E. Franus, który badał emocje gniewu i złości u dzieci najmłodszych, wyróżnił 3 formy wyrażania ich przez dzieci przedszkolne:
- forma łagodna – gniewne krzywienie się, dąsanie, boczenie się, bierny opór, sprzeciw;
- forma demonstracji i prowokacji – głośny krzyk, wymachiwanie rękami, kopanie nogami, rzucanie się na ziemię, przezywanie;
- forma ostra i burzliwa – atakowanie, wymierzanie ciosów, niszczenie przedmiotów.
• Sposoby zapobiegania agresji u dzieci
Czy istnieje skuteczna metoda eliminowania wybuchów gniewu i agresji u dzieci?
Pamiętajmy, że sposób w jaki będziemy sobie radzić z problemem agresji jest uzależniony od jej źródła!!!
Co zatem mają robić rodzice, nauczyciele, wychowawcy, aby zapobiec agresji u dzieci?
Ø Ustępować?
Ø Nie ustępować?
Ø Robić coś jeszcze innego…???
2. Techniki wspomagające reedukację dzieci agresywnych
• E. Aronson przedstawia następujące sposoby redukowania agresji:
ü Argumentacja rozumowa - technika tłumaczenia (stosowana we wczesnym dzieciństwie);
ü Redukowanie i racjonalizowanie kar;
ü Nagradzanie pozytywnych zachowań dziecka;
ü Trening "głośnego myślenia", jego celem jest nauczenie rozwiązywania problemów w sposób dojrzały a przez to zmniejszenie zachowań agresywnych;
ü Rozwijanie u dzieci empatii – zdolności jednostki do rozumienia uczuć i myśli drugiej osoby;
ü Modyfikacje postaw rodzicielskich – uczenie rodziców prawidłowej komunikacji ze swoimi dziećmi.
Ø Tradycyjną metodą jest stosowanie rożnego rodzaju kar.
Ø Funkcja kar polega na wytworzeniu u dziecka lęku (przed samą karą), który ma przeciwdziałać ponownemu wystąpieniu agresji.
• Stosowanie kar – metoda tradycyjna
• Zdaniem Z. Skornego kara nie może być uznana za podstawowy środek przeciwdziałający powstawaniu agresywnego zachowania się, gdyż warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest uwzględnienie mechanizmów jej powstania oraz dostosowania doń środków oddziaływania pedagogicznego.
• Wymaga to dokonania diagnozy oraz określenie genezy agresywnego zachowania się występującego u danej osoby pozwalające na zaklasyfikowanie jej do jednego z rodzajów agresji.
• Zachowania agresywne mogą być likwidowane poprzez oduczanie, które może polegać na:
ü konsekwentnym odmawianiu nagrody;
ü aktywnym karaniu.
§ Bardziej skuteczne są wzmocnienia pozytywne!!!
Badania psychologiczne dowiodły, że karząc za agresję można uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego – nie likwidację, ale utrwalenie zachowań agresywnych!!!
§ Lepiej jest odmawiać nagrody!!! Karana agresja może manifestować się w postaci wrogich pragnień, myśli i doprowadzić do przemieszczenia agresji i ukarany wyładuje napięcie emocjonalne na innych obiektach.
§ Skutecznie przeciwdziała agresji kara psychologiczna tj. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło wychowawcy, kary słowne połączone z tłumaczeniem, perswazją.
• W redukowaniu agresji pomocne są też rożne techniki, podnoszące tolerancję na frustrację.
• Przykładem może być trening asertywności, podczas którego dziecko uczy się wyrażania swoich emocji, także negatywnych, bez szkodzenia osobie, ku której są one wyrażone.
• W zapobieganiu agresji naśladowczej najistotniejszym czynnikiem jest zabezpieczenie dzieci przed wpływem modeli agresywnego zachowania się. Dlatego też dzieciom agresywnym należy ograniczyć dostęp do telewizji, filmów video a jednocześnie zmobilizować rodziców "do kontrolowania, co dzieci oglądają i do doboru programów dla dzieci (np. nie oglądanie reklam, filmów dla dorosłych, a oglądanie programów przyrodniczych i edukacyjnych).
• Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej może być wykazanie jej nieskuteczności, np. dziecko próbujące wymusić spełnienie swych żądań za pomocą pogróżek – powinno przekonać się o bezskuteczności takiego zachowania.
• ...
dyrektor-1