Fenikowski Franciszek - Złoty Strąd.pdf - Fenikowski Franciszek - s.szlachcinski

FRANCISZEK FENIKOWSKI

ZŁOTY STRĄD

INSTYTUT WYDAWNICZY „NASZA KSIĘGARNIA”

WARSZAWA 1964

O ZŁOTYM STRĄDZIE

Raz pojawili się

Fenicjanie,

sławni żeglarze, lecz

wielcy chciwcy,

którzy na czarnym swoim

okręcie

wiozą zza morza różne

błyskotki...

(Homer:

Odyseja ,

pieśń XV)

Niewidomy śpiewak z zamierzchłych czasów, ojciec wszystkich

tych, co składają pieśni o morzu, słyszał już o bursztynie — dziwnym

darze fali, złocącym brzegi dalekiego kraju. Przywoziły go na

południe czarne statki fenickich żeglarzy, karawany rzymskich i

arabskich kupców. Wierzono, iż cudowny ten klejnot ma duszę. Żyje,

leczy, chroni od nieszczęść. Mógł też być błogosławieństwem

mieszkańców Złotego Strądu, lecz stał się ich przekleństwem, gdy

władzę na wybrzeżu zagarnęli łotrzy znaczeni czarnymi krzyżami.

— Naszym jest wszystko, co Bałtyk, juczny koń Zakonu, na

brzeg przyniesie — uchwa-liła kapituła w Malborku. — Do nas jeno

należą bałtyckie jantary *! Biskup Sambii, bracia rybiccy ze

Szkarpawy i Elbląga, opat z Oliwy, komtur z Balgi będą odbierać go

rybakom i dostarczać do Królewca Wielkiemu Szafarzowi.

Dudniły wozy na drogach wiodących ku miastu nad Pregołą.

Wielki Szafarz pieczęto-wał w zamkowej szafami beczki

posortowanego złota Północy i wysyłał je paternosterdzie-jom do

Lubeki i Brugii. W miastach Warmii, Pomorza, Powiśla, by nie

dopuścić do pokątne-go handlu bursztynem, zabroniono jego obróbki.

Co trzy lata wszyscy rybitwowie, rataje, nawet plebani z nadmorskich

wiosek musieli składać przysięgę, że nie zatają ani okruszyny ze

znalezionych czy złowionych jantarów.

Syn miał pilnować ojca, brat donosić na brata. Wzdłuż białego

brzegu postawiono długi szereg czarnych szubienic, na których

kołysali się w morskim wietrze nieszczęśnicy przy-chwyceni na

gorącym uczynku przez strądowych wójtów i ich konnych pachołków.

Dniem i nocą cwałowali strażnicy po zolojach. Natężali wzrok i słuch.

Baczyli, aby nikt nie przekro-czył zakazu Wielkiego Mistrza. Szła

wieść po chatach, karczmach, zamkach, że sambijski wójt Anzelmus,

najokrutniejszy z prześladowców zbieraczy bursztynu, nie zna po

śmierci spokoju. W ciemnościach sztormowych nocy tuła się po

wybrzeżach i woła w poświstach bursztynowego wiatru:

— Jantar to dar morza! Wolno go brać każdemu.

Straszył po strądach cień upiornego pokutnika. Głos jego

przebijał mury warownych komturii, lecz serca Krzyżaków pozostały

twarde jak krzemień. Pajęczą siecią oplątywali swoje ofiary. Nawet

kiedy król Kazimierz Jagiełłowie, odzyskawszy Pomorze, ogłosił

jantar za wspólne dobro, kiedy ku uciesze nadmorskiego ludu zrąbano

cierpięgi na polskim wybrze-żu, za granicznym Hakiem Mierzei

Wiślanej czerniały dalej krzyżackie szubienice. Nadal krakały nad

nimi czarne stada wron. Zakon nie przestał stosować krwawego

prawa, tyle jeno, że za jantar płacił teraz poddanym... solą, którą

inaczej nikomu nie dozwalał kupczyć.

— Ile oddałeś bursztynu, tyle soli ci się należy — powtarzali

rybakom krzyżaccy urzę-dnicy.

Odmierzali ją nader skąpo. Nigdy się nie zdarzyło, by chociaż

jedna biała grudka przeważyła szalę wagi, pełną złotych bursztynów.

Przeto i ów szczęściarz, któremu udało się znaleźć jantarową bryłę

wielkości ludzkiej głowy, niewiele soli przynosił za nią do domu.

Troskały się gospodynie. Napominały głodne dzieci:

* Trudniejsze słowa są objaśnione w słowniczku na końcu

książki.

— Pamiętajcie, że ile zjecie za życia ziarnek soli, tyle godzin

czekać będziecie po śmierci u niebieskiej furty.

I tej skąpej zapłaty pozazdrościli rycerze w mniszych płaszczach

jantarowym łowcom. Było to u schyłku istnienia zakonnego państwa.

Wielki Mistrz Albrecht uwikłał się w nieła-twą wojnę z polskim

królem i został przyciśnięty biedą tak mocno, że musiał oddać w

zastaw srebrne naczynia, złote łańcuchy, klejnoty, kubki i czasze

rzeźbione w bursztynie.

— Opuszczony jest Wielki Mistrz przez wszystkich przyjaciół,

nikt mu już więcej nie wierzy — głosił w tym czasie król Danii. —

Skończona sprawa z Prusami i całą jego fortuną.

Paternosterdzieje w Lubece i Brugii przestali kupować bursztyn,

bo z powodu wyzna-niowych zamieszek mało kto się dopytywał w

kramach o różańce z bałtyckiego złota. Wielki Szafarz przestał

napełniać zakonną skarbnicę. Buntowali się łupieni mieszczanie i

chłopi.

Niespokojnym tedy krokiem przemierzał ostatni z krzyżackich

mistrzów komnaty ponu-rego zamczyska w Królewcu. Do żywego

oburzały go nowiny przynoszone przez strądowych wójtów.

— Co, zgoła i rybacy, gmin podły głos podnosi przeciw wojnie z

Rzecząpospolitą ? — targał brodę i nogą tupał. — Zapłacą mi za to!

Wstrzymać im wydawanie soli. Niech łzami solą nędzną swą strawę!

W kąt poszły wagi. Zamknięto solne spichrze. Bałtyk szczodrze

złocił brzegi jantarem, lecz Albrecht zagarniał złote żniwo nie dając

żeńcom w zamian za ich trud ni jednej słonej bryłki, a gdy ktoś

zawistny doniósł mu pewnego dnia, że rybacy po kryjomu sprzedali

kupcom w Tękitach znalezioną grudę bursztynu, rozkazał natychmiast

z wściekłością niepo-hamowaną:

— Pojmać złodziei! Związać i dostawić do Królewca na sąd!

Przywieziono więźniów na gnojowym wozie, wtrącono do

ciemnicy. Najmłodszy z nich, Wojciech, jako pierwszy rozciągnięty

został na torturach. Daremnie wołał, że to zazdro-sny sąsiad oskarżył

go fałszywie, podrzucił ukradkiem bursztyn w jego domu. Siepacze

dręczyli biedaka tak długo, aż przyznał się do nie popełnionej winy.

Wystarczyło sędziom to wymuszone przyznanie. Skazali Wojciecha

na stryczek. Lud tłumnie przybył na plac kaźni.

— Na krew patrona mego, umęczonego pod tękickim dębem,

przysięgam, iżem niewi-nien — zawołał skazaniec wstępując na

szczeble szubienicznej drabiny.

Zafalowała ciżba. Przeklinając ciemiężycieli, ławą ruszyła na

kata, sędziów, dworzan. Przestraszyli się służebnicy Zakonu. Uciekli

spod szubienicy porywając z sobą Wojciecha. W zamku po raz wtóry

wzięto go na męki. Nic już wszakże nie wyznał. Po trzech dniach

zmarł z cierpień, a nim się jego usta zamknęły na zawsze, przeklął

pono dar morza — przyczynę swej śmierci.

Od tej pory — jak pisze w starej kronice tolkmicczanin, brat

Szymon z gdańskiego klasztoru Czarnych Mnichów — Wielki Szafarz

otrzymywał od strądowych wójtów zaledwie tysiączną część dawnych

połowów bursztynu. Widziano wprawdzie nieraz złociste bryły

migocące w falach i zielonych wodorostach, lecz gdy rybacy usiłowali

je wyłowić kaszorami, znikały bez śladu.

— Morze zrzuciło nasze jarzmo — szeptali komturowie patrząc z

ambrazur nadbrze-żnych zamków na wzburzone grzywacze. — Zła to

wróżba dla naszego Niemieckiego Domu.

Wkrótce potem Zakon runął jak spróchniały pień. Przepadli butni

zakonnicy. Zmienieni pono w pająki, krzyżakami zwane, rozsnuwają

szare sieci w basztach, komnatach, podzie-miach zamkowych ruin.

Minęli też po wiekach niby gwałtowny, niosący zagładę sztorm, go-

dni spadkobiercy mieczowych złodziejów — wiarołomni władcy Prus,

żelaznostope knechty spod znaku trupiej głowy. Lód Wiślanego

Zalewu załamał się pod ich pancernymi wozami, kiedy podczas

ostatniej wojennej zimy uciekali stąd w popłochu na zawsze.

Rdzewieją i coraz głębiej zapadają w muł grząskiego dna cielska

potworów naznaczanych czernią dobrze nam znanych krzyży.

Z radością przyjął Bałtyk pierścień rzucony mu z kołobrzeskich

wydm przez dziewczy-nę w szarym płaszczu, w czapce rogatej,

srebrnie połyskującej orłem Piastów. Złoci wolny brzeg grudkami

skamieniałej żywicy sosen, których szum zapamiętały jego fale. Jeśli,

wędru-jąc po wybrzeżu, znajdziecie bryłkę bałtyckiego jantaru,

podnieście ją z piasku, oczyśćcie z włókien morsztynu, ogrzejcie w

dłoniach, a może ożyje światłem sprzed wieków i rozbłyśnie w słońcu

najpiękniejszą z legend Złotego Strądu.

Fenikowski Franciszek - Złoty Strąd.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: