Andriej Tarkowski.doc

Andriej Tarkowski

Andriej Arsienjewicz Tarkowski (ros. Андре́й Арсе́ньевич Тарко́вский, ur. 4 kwietnia 1932 w Zawrażije, zm. 29 grudnia 1986 w Paryżu) – rosyjski reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta i aktor.

Jest uważany za jednego z największych artystów w historii sztuki filmowej. Jego filmy zdobywały nagrody na Festiwalu Filmowym w Cannes, Festiwalu Filmowym w Wenecji, nagrodę BAFTA. Sam twórca w 1980 został laureatem nagrody im. Luchino Viscontiego.

Biografia 

Młodość i edukacja 

Andriej Tarkowski urodził się we wsi Zawrażije na terenie obwodu kostromskiego jako syn znanego poety i tłumacza Arsienija Tarkowskiegooraz aktorki Marii Iwanowny Tarkowskiej z domu Wiszniakowej[1]. W 1935 przyszła na świat siostra Andrieja, Marina. Rodzina mieszkała wMoskwie, latem zaś dzieci wraz z matką wyjeżdżały na wieś, miejscowości Ignatiewo. Po porzuceniu przez Arsienija Tarkowskiego rodziny w 1936 roku, Andriej wraz z siostrą zamieszkał z matką i babką. Podczas wybuchu II wojny światowej przebywał we wsi Juriewo, gdzie uczęszczał do szkoły. W 1944 wyjechał wraz z matką i siostrą do Moskwy. Ukończył tam szkołę średnią. Ponadto Tarkowski rozwijał swoje zainteresowania uczęszczając przez siedem lat do szkoły muzycznej oraz od siódmej klasy do szkoły sztuk plastycznych, gdzie uczył się malarstwa. Kontynuując powszechną edukację poznał późniejszego przyjaciela, przyszłego poetę Andrieja Wozniesienskiego. W1946 poważnie zapadł na zdrowiu, przechodząc ciężką gruźlice. W 1951 rozpoczął studiowanie arabistyki w Instytucie Orientalistycznym, jednakże przerwał naukę w 1952[2]. W 1955 pod wpływem matki wziął udział w geologicznej ekspedycji badawczej Nigrizłoto organizowanej przez Kirgiski Instytut Złota. W wyprawie na Syberię do kraju Turuchańskiego uczestniczył przez kilkanaście miesięcy jako zbieracz próbek[3].

W 1956 zdał egzaminy wstępne na Wydział Reżyserii i rozpoczął naukę na WGIK w klasie Michaiła Romma. W trakcie studiów poznał min.Siergieja Paradżanowa. W 1958 zrealizował wraz z Aleksandrem Gordonowem i Mariką Beiku etiudę Zabójcy na podstawie prozyHemingwaya. Poza reżyserią Tarkowski wystąpił w niej również jako aktor[4]. Realizacja drugiej etiudy z okresu studiów pt. Koncentratczęsto podawana jest w wątpliwość. Domniemuje się, iż obraz taki nigdy nie został wyreżyserowany, a Tarkowski ograniczył się jedynie do napisania opowiadania pod tym tytułem, z zamiarem wykorzystania go w charakterze scenariusza. Na studiach stworzył ponadto dla telewizji w 1959, wraz z Aleksandrem Gordonowem, propagandowy krótki metraż Dzisiaj przepustki nie będzie opowiadający o pracy saperów. W 1960 zrealizował swój film dyplomowy Walec i skrzypce, w Polsce znany pod nieautorskim tytułem Mały marzyciel, do którego scenariusz napisał wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim[5]. Krytyka doceniła film, który został nagrodzony na festiwalu filmów studenckich w Nowym Jorku, Tarkowski zaś otrzymał dyplom z wyróżnieniem. Był to pierwszy zwiastun wątków obecnych w kolejnych filmach reżysera – autobiograficznych, metafizyki i natury[6].

W Związku Radzieckim 

W 1960 roku Andriej Tarkowski żeni się po raz pierwszy z Irmą Raush, małżeństwo przetrwało do roku 1963. W 1962 wyreżyserował swój pierwszy profesjonalny film pełnometrażowyDzieciństwo Iwana, zastępując poprzedniego reżysera Eduarda Abalowa. Andriej Tarkowski włączył do scenariusza opartego na opowiadaniu Władimira Bogomołowa dotatkowe sceny snów i wspomnień głównego bohatera, małego chłopca ciężko doświadczonego przez wojnę. Dzięki powstałemu kontrastowi pomiędzy dołączonymi scenami a obrazem bestialstwa wojny, film zyskał na sile wyrazu. Obraz rozpoczynający eksperymenty twórcy z narracją filmową został dobrze przyjęty przez krytykę, czego wyrazem był Złoty Lew na Festiwalu Filmowym w Wenecji oraz nagroda za reżyserię na festiwalu w San Francisco w 1962 a także główną nagrodę na festiwalu w Acapulco w 1963. W tym okresie życia Tarkowski współtworzył scenariusz do Pierwszego nauczyciela Andrieja Konczałowskiego, oraz wystąpił w Mam dwadzieścia lat w reżyserii Marlena Chucyjewa. Napisał również słuchowisko na podstawie opowiadania Faulknera.

W 1961 reżyser złożył w Mosfilmie konspekt scenariusza do filmu Andriej Rublow. W rok później podpisano z Tarkowskim kontrakt, zaś w 1963 zatwierdzono scenariusz napisany wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim. Prace nad filmem ukończono w 1965, w następnym roku zaprezentowano obraz krytyce. Autorskie dzieło spotkało się z oporem cenzury, jego dystrybucja jako nieodpowiedzialnego ideologicznie została wstrzymana. 17 maja 1969 na nocnym seansie na festiwalu w Cannes po raz pierwszy zaprezentowano film międzynarodowej publiczności. Film, opowiadający historię Andrieja Rublowa, średniowiecznego malarza ikon, poruszający ponadczasowe problemy jednostki, stał się przyczyną problemów reżysera z cenzurą. Sposób jego dystrybucji, nawet po jej umożliwieniu w 1971 nie pozwalał na dotarcie filmu do szerokiego grona odbiorców. Trudności piętrzone przez aparat państwowy przed twórcą nie przeszkodziły w docenieniu filmu przez krytykę, która nagrodziła obraz nagrodą FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1969 i Nagrodą Francuskiej Krytyki Filmowej dla najlepszego filmu zagranicznego w 1971. Kontynuował ponadto współpracę z Aleksandrem Gordonowem, współtworzył scenariusz do Taszkient, miasto chleba i wystąpił w Bohaterze Dalekiego Wschodu.

Kolejnym wyreżyserowanym przez Andrieja Tarkowskiego filmem był Solaris z 1972, ekranizacja powieści Stanisława Lema. Zgodę pisarza na ekranizację Tarkowski otrzymał w 1965, konspekt scenariusza złożył w Mosfilmie w 1968. Dwa lata później rozpoczęły się zdjęcia. Część krytyki oraz sam reżyser uznała film za nieudany. Obraz został doceniony naFestiwalu Filmowym w Cannes, gdzie otrzymał Grand Prix Jury i nagrodę FIPRESCI. W przeciwieństwie do późniejszego Stalkera, Solaris był filmem s-f. Choć sam twórca uważał, iż jego filmów nie można przypisywać do określonego gatunku, adaptacja powieści Lema rozgrywa się w znacznym stopniu w scenerii statku kosmicznego; całe rekwizytorium nieodwołalnie przynależy do gatunku fantastyki naukowej (co później Tarkowski uznał za swój błąd, i z czego wyciągnął wnioski kręcąc Stalkera, uniwersalnego i pozbawionego cech sf). W 1975 Tarkowski zrealizował Zwierciadło, film, w którym zawarł wątki autobiograficzne, o zupełnie nowatorskim sposobie narracji. Kolejnym filmem reżysera, ostatnim zrealizowanym w ZSRR był Stalker na podstawie fragmentu powieści braci Strugackich ...