ZABURZENIA MOWY SPOWODOWANE NIEPRAWIDŁOWĄ BUDOWĄ ANATOMICZNĄ NARZĄDÓW MOWY – DYSGLOSJA
1. Znaczenie pojęcia dysglosja.
2. Rodzaje dysglosji z dokładnym uwzględnieniem dysglosji zebowej.
Ad.1
Ewa Małgorzata Skorek przedstawia dysglosję jako dyslalię obwodową czyli zaburzenia artykulacji narzadów mownych nadawczych takich jak: język, wargi, podniebienie miękkie lub odbiorczych – zmiany w narządzie słuchu.
Inaczej, dysglosja – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy (nieprawidłowości zgryzu, rozszczepy podniebienia), ankyloglosja - krótkie wędzidełko.
Grażyna Jastrzębowska pojecie dyslalia ujmuje jako:
· zaburzenia artykulacyjne
· zaburzenia wymowy
· wady artykulacyjne
· nieprawidłowe realizacje fonemów
· zniekształcenia substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej
czyli zburzenia, których istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy.
Do najważniejszych przyczyn dyslalii należą:
Zaburzenia słuchu fonemowego
· Zaburzenia syntezy i analizy słuchowej, niedosłuch, głuchota.
· Nie zwracanie uwagi na wymowę.
· Czynniki społeczne - wzorzec słyszany w rodzinie.
· Obniżony poziom inteligencji.
· Opóźniony rozwój psychomotoryczny dzieck
· Anatomiczne uszkodzenia obwodowych organów mowy (aparat artykulacyjny), przy czym zniekształcenia warg raczej nie powodują dyslalii, ale anomalia w zakresie uzębienia i wady zgryzu mogą powodować zniekształcenia artykulacji głosek zębowych; istotny ze względu na dobrą wymowę jest także stan podniebienia.
· Słaba sprawność narządów mowy oraz choroby organiczne systemu nerwowego.
Nie należy mylić wady wymowy z opóźnionym rozwojem mowy. Przejawia się on w:
· późnym gaworzeniu
· późniejszym wymawianiu pierwszych słów
· późniejszym pojawianiu się zdań
Przyczyną mogą być:
· czynniki wrodzone
· opóźnienie rozwoju umysłowego
· uszkodzenia centralnego układu ruchowego
· słaba pamięć słuchowa, oraz słuch fonematyczny
· czynniki dziedziczne (stąd tak częste pytania do rodziców, o to w jakim wieku oni zaczęli mówić)
· osłabienie uwagi
· ogólna sprawność motoryczna wszystkich mięśni (wiąże się z tym również późniejsze niż zwykle siadanie, stawanie i chodzenie).
· czasem opóźnienie rozwoju mowy może wynikać z poczucia odrzucenia spowodowanego pojawieniem się młodszego rodzeństwa w domu.
Ad.2
Dysglosja językowa – zaburzenia artykulacji powstałe na skutek wrodzonych lub nabytych zmian w obrębie języka. Najczęściej zaburzone głoski to: d, t, l oraz szereg s, z, c, dz . Jeśli chodzi o znaczniejsze zmiany zaburzenia dotyczą też samogłosek e, i, o wówczas mowa jest zamazana, niewyraźna trudna do zrozumienia.
Dysglosja podniebienna – dotyczy zaburzeń artykulacji powstałych
w wyniku nieprawidłowej budowy lub niewłaściwego funkcjonowania podniebienia.
Dysglosja wargowa – zaburzenia arykulacji powstałe na skutek uszkodzenia warg. Zaburzenia te dotyczą głównie głosek wargowych,
wargowo-zębowych oraz samogłosek. Obniżenie sprawności wargi spowodowane jest różnymi przyczynami. Do najczęstszych zaliczymy:
rozszczep, urazy, oparzenia i niedowłady.
Dysglosja zębowa – dentalna, najczęściej występująca u małych dzieci w okresie pierwszego i drugiego ząbkowania, u młodzieży i zawodowych mówców po zaprotezowaniu, przy zmianach w części środkowej twarzy oraz przy licznych urazach i zabiegach chirurgicznych.
U dzieci najczęściej spotykamy takie wady, jak:
· Przodozgryz - powstaje w wyniku nadmiernego wzrostu żuchwy ku przodowi lub zahamowania wzrostu szczęki; może być całkowity lub częściowy.
· Tyłozgryz - polega na cofnięciu żuchwy w stosunku do zębów szczęki.
· Zgryz otwarty - zaburzenie polegające na braku kontaktu zębów w płaszczyźnie pionowej.
· Zgryz krzyżowy - to odwrotne zachodzenie zębów.
Wynikają one przeważnie ze ssania smoczka, palca, obgryzania paznokci. Korygujemy je za pomocą aparatów ruchomych. U młodzieży i dorosłych leczy się najczęściej tzw. nieprawidłowości zębowe, np.: zęby rosną poza łukiem (stłoczenia), są obrócone, przemieszczone, zatrzymane w kości. W takich sytuacjach dochodzi do retencji pokarmu i łatwiej powstaje próchnica, bo trudniej jest takie zęby czyścić. Niewłaściwe kontakty zębów mogą doprowadzić do: chorób przyzębia, wysuwania zębów, ich rozchwiania. Mogą także spowodować później zaburzenia w stawach skroniowo-żuchwowych (bolesna dolegliwość szczególnie u pacjentów w późniejszym wieku).
Inne nieprawidłowości to:
Diastema – szpara między pierwszymi siekaczami;
Protruzja – wychylenie korony górnych zębów przednich na zewnątrz jamy ustnej. Protruzja może wpłynąć na niewłaściwą artykulację głosek dentalizowanych.
Retruzja – wychylenie górnych zębów przednich do wewnątrz jamy ustnej;
Progenia - wrodzony, nadmierny rozrost żuchwy w stosunku do prawidłowo rozwiniętej szczęki górnej, upośledzający żucie i wymowę;
Literatura:
1. Logopedia pytania i odpowiedzi- Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci
i osób dorosłych tom 2, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej,
Opole 2003.
2. Ewa Małgorzata Skorek , Oblicza wad wymowy, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001.
3. Ewa Małgorzata Skorek, Z logopedią na ty podręczny słownik logopedyczny, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
4. Irena Styczek, Logopedia, PWN, Warszawa 1983.
Podyplomowe Studium Logopedyczne
rok akademicki 2005/2006
3 marca 2006 rok
Pracę przygotowała Elżbieta Kotyra
lidzbarska