- referat -
___________________________________________________________________________
Spis treści:
Rozdział 1. Historia bankowości centralnej w Polsce i transformacja polityczno-gospodarcza.
Rozdział 2. Funkcje banku centralnego – kredytodawca ostatniej szansy.
Rozdział 3. Stopy procentowe.
Rozdział 4. Operacje otwartego rynku.
Rozdział 5. Wyznaczanie poziomu rezerwy obowiązkowej.
Rozdział 6. Operacje depozytowo-kredytowe.
Rozdział 7. Rezerwa obowiązkowa.
Rozdział 8. Narodowy Bank Polski jako bank centralny w naszym kraju.
Rozdział 9. Bibliografia.
Historia bankowości centralnej w Polsce i transformacja polityczno-gospodarcza
Dyskusja nad potrzebą uporządkowania spraw monetarnych i skarbowych oraz powołania banku narodowego pojawiła się w Polsce w II połowie XVIII wieku. Upadek państwa u schyłku tego stulecia uczynił ją bezprzedmiotową. Idea utworzenia banku emisyjnego powróciła w Królestwie polskim po wojnach napoleońskich i Kongresie Wiedeńskim. 29 stycznia 1828 r. został wydany dekret królewski Mikołaja I, powołujący Bank Polski. Bankowi podlegała mennica. Pierwsze banknoty banku polskiego pojawiły się w obiegu w 1830 r.
Wybuch powstania listopadowego, a potem przegrana wojna z Rosją zmieniły sytuację polityczną
i doprowadziły do likwidacji autonomii Królestwa, co oznaczało również stopniowe pozbawianie Banku Polskiego atrybutów banku centralnego. W 1832 r. odebrano mu mennicę.
W 1842 r. wprowadzono do obiegu (oprócz złotego) ruble i kopiejki, a bilety Banku opatrzono dodatkowym napisem w języku rosyjskim. W 1860 r. powstał rosyjski Bank Państwowy. W 10 lat później Bankowi Polskiemu odebrano przywilej emisyjny i w 1885 r. przekształcono go w kantor rosyjskiego Banku Państwa. Po wybuchu I wojny światowej Królestwo Polskie znalazło się pod okupacją niemiecką i austriacką. Rozporządzeniem gubernatora z 9 grudnia 1916 r. powołano Polską Krajową Kasę Pożyczkową, nową instytucję emisyjną. Walutą przez nią emitowaną była marka polska.
11 stycznia 1924 r. została wydana ustawa „O naprawie skarbu państwa i reformie walutowej”, przewidująca m.in. wprowadzenie nowego systemu pieniężnego opartego „na złocie” i powołanie do życia banku emisyjnego na mocy specjalnego statutu jako banku akcyjnego z udziałem państwa. 28 kwietnia 1924 r. Bank Polski S.A. rozpoczął działalność. We wrześniu 1939 r. władze banku ewakuowały się do Rumunii, a stamtąd do Francji i dalej do Londynu.
W 1944 r. na terenach wyzwalanych przez Armię Czerwoną spod okupacji niemieckiej Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, znajdujący się w orbicie wpływów moskiewskich, zamierzał powołać własną instytucję emisyjną niezależną od Banku Polskiego S.A., związanego z rządem RP w Londynie. PKWN został wkrótce przekształcony w Rząd Tymczasowy RP z siedzibą w Lublinie. Rząd ten utworzył dekretem z 15 stycznia 1945 r. bank państwowy - Narodowy Bank Polski, wyposażając go w monopol emisji nowej waluty-złotego.
Od czasu swego powstania bank był uzależniony od resortu finansów, rządu i ośrodka decyzyjnego, którym było kierownictwo partii komunistycznej. Na czele jego stał prezes pochodzący z nominacji władz państwowych.
NBP odegrał dużą rolę w procesie odbudowy gospodarczej państwa i integracji ziem zachodnich. Zadaniem banku było w początkowym okresie regulowanie emisji i uruchomienie kredytów na odbudowę gospodarki.
Od 1946 r. rozpoczął on w coraz szerszej skali bezpośrednie finansowanie przemysłu, zgodnie z państwowymi planami gospodarczo-finansowymi. W kolejnych latach stawał się centralą finansową, określającą działalność całego systemu kredytowego na podstawie planowania kredytowego, będącego pochodną planowania rzeczowego.
W latach 1946-1947 funkcjonował w gospodarce wielosektorowej w systemie przejściowym między gospodarką rynkową i planową. Zmiana ustroju gospodarczego od 1948 r. Pociągnęła za sobą zmianę roli NBP, który przekształcił się w bank obsługujący finansowanie gospodarki kierowanej centralnie. W tej postaci funkcjonował przez blisko 40 lat, tj. do czasu rozpoczęcia transformacji polityczno-gospodarczej w latach 1989 – 1990.
W 1989 r. rozpoczęto w Polsce budowę podstaw gospodarki rynkowej. W takiej gospodarce rola pieniądza, a także systemu bankowego jest zasadniczo inna, niż to było w systemie gospodarki centralnie kierowanej. Pieniądz odgrywa aktywną rolę, decyzje rzeczowe są zazwyczaj pochodną sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych. Inna jest również struktura systemu bankowego. W końcu lat 80. Rozpoczęto budowę tzw. dwuszczeblowego systemu bankowego, tzn. składającego się: z jednej strony z banku centralnego, a z drugiej sieci banków komercyjnych. Ustawy wprowadzające dwuszczeblowy system bankowy weszły w życie na początku 1989r. W takim systemie typowym dla gospodarek rynkowych, bank centralny jest podmiotem regulującym obieg pieniądza, zapewniającym stabilność systemu finansowego oraz świadczącym usługi pozwalające na sprawne funkcjonowanie banków. Tym samym bank centralny pełni funkcje makroekonomiczne i o charakterze systemowym. Nie uczestniczy natomiast w bezpośrednim świadczeniu usług na rzecz podmiotów niefinansowych. Tymi ostatnimi zadaniami zajmują się banki komercyjne.
Funkcje banku centralnego –
kredytodawca ostatniej szansy
Bank centralny jest bankiem państwa - świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów. Zajmuje się ponadto emisją pieniądza (funkcja banku emisyjnego), jest też "bankiem banków" - świadczy usługi na rzecz innych banków (przyjmuje ich depozyty, udziela kredytów, jest stabilizatorem systemu bankowego).
Reasumując, w rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje jako:
- Centralny bank państwa – Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
- Bank emisyjny – Bank centralny zajmuje się – w imieniu państwa – emisją pieniądza. Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu. Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza, znajdującej się w obiegu – w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.
- Bank banków – Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
Oprócz wspomnianych wyżej podstawowych funkcji, w nowoczesnej gospodarce bank centralny spełnia szereg istotnych funkcji stabilizujących i kontrolnych.
Bank centralny posiada kilka instrumentów, za pomocą których może oddziaływać na rynek. Są to: stopy procentowe (wyznaczające poziom oprocentowania na rynku), operacje otwartego rynku (interwencyjny zakup lub sprzedaż papierów wartościowych), wyznaczanie poziomu rezerwy obowiązkowej (stabilizacja systemu bankowego) oraz operacje depozytowo - kredytowe (przyjmowanie depozytów od banków i udzielanie im kredytów). W Polsce funkcje banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski. Jego pracami kieruje prezes, a podstawowe organy to Zarząd NBP i Rada Polityki Pieniężnej.
Stopy procentowe
Najważniejsze stopy procentowe są określane przez bank centralny w Polsce i są to:
- Stopa lombardowa – podstawowa stopa procentowa banku centralnego, stopa maksymalna. Według stopy lombardowej bank centralny udziela krótkookresowego kredytu bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Stopa lombardowa określa krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku przez banki komercyjne.
- Stopa interwencyjna – według niej przeprowadzane są operacje otwartego rynku, przy czym stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji. Stopa interwencyjna wpływa na oprocentowanie pożyczek międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów, jak również na rentowność skarbowych papierów wartościowych; pokazuje, ile banki zarabiają na środkach, ulokowanych w banku centralnym.
- Stopa redyskontowa – według tej stopy bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych. Inaczej rzecz ujmując, jest to stopa procentowa, która jest stosowana w przypadku redyskonta przez bank centralny papierów wartościowych (w tym weksli), zdyskontowanych wcześniej przez banki komercyjne. Banki komercyjne sprzedają wówczas bankowi centralnemu krótkookresowe papiery wartościowe, odkupione wcześniej od swoich klientów, cenę tej operacji określa właśnie stopa redyskontowa.
- Stopa depozytowa – określająca oprocentowanie jednodniowych depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Lokaty takie mają na celu zagospodarowywanie nadwyżek, jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne.
Podnosząc stopy procentowe, bank centralny zaostrza politykę pieniężną. Podniesienie stóp procentowych banku centralnego wywołuje podwyżkę oprocentowania w bankach komercyjnych; kredyty stają się wówczas droższe, ale i z drugiej strony wzrasta oprocentowanie depozytów. Oznacza to, że (przynajmniej teoretycznie) klienci banków mniej chętnie będą zaciągać kredyty, za to chętniej będą lokowali swoje pieniądze na wyżej oprocentowanych lokatach.
Obniżenie stóp procentowych ma dokładnie odwrotny skutek. W ślad za bankiem centralnym banki handlowe obniżają oprocentowanie, co zachęca klientów do zaciągania większej liczby kredytów, czyniąc równocześnie depozyty mniej atrakcyjnymi (niższe odsetki).
Operacje otwartego rynku są interwencjami banku centralnego, który kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe, regulując tym samym ilość pieniądza w obiegu.
Bank centralny jest inicjatorem operacji otwartego rynku – są to transakcje, przeprowadzane z bankami komercyjnymi. Minimalną rentowność operacji otwartego rynku określa tak zwana
stopa referencyjna.
Celem operacji otwartego rynku jest regulacja krótkoterminowych stóp procentowych – dzięki tym operacjom bank centralny wpływa na ilość pieniądza, znajdującego się w obiegu.
Operacje otwartego rynku dzielimy na warunkowe i bezwarunkowe:
- Operacje bezwarunkowe to po prostu kupno lub sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych. Jeśli bank centralny skupuje papiery wartościowe, dostarcza jednocześnie na rynek gotówkę. Jeśli natomiast bank centralny ocenia, że na rynku jest zbyt dużo gotówki, może sprzedawać papiery wartościowe, absorbując (pochłaniając) w ten sposób nadmiar pieniędzy z rynku.
- Nieco bardziej skomplikowane, ale i częściej stosowane, są operacje warunkowe. Jeśli w ramach operacji warunkowej bank centralny kupuje papiery wartościowe (tzw. repo), zobowiązuje jednocześnie sprzedawcę – bank komercyjny – do odkupienia tych samych papierów wartościowych, w określonym terminie i po określonej cenie. Podobnie wygląda transakcja warunkowej sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny (tzw. reverse repo) – bank centralny zobowiązuje tu kupującego (bank komercyjny) do odsprzedaży tych samych walorów w określonym terminie i po określonej cenie.
Warto zaznaczyć, że warunkowy zakup papierów wartościowych przez bank centralny jest po prostu kredytem, udzielonym bankowi komercyjnemu. I odwrotnie: warunkowa sprzedaż jest de facto lokatą, złożoną przez bank komercyjny w banku centralnym.
Rezerwa obowiązkowa to pieniądze, które banki komercyjne muszą utrzymywać na rachunkach banku centralnego. Rezerwa ma przede wszystkim za zadanie stabilizację systemu bankowego.
Bank centralny nakazuje bankom komercyjnym utrzymywanie tak zwanej rezerwy obowiązkowej. Są to pieniądze, które bank komercyjny musi utrzymywać na rachunku banku centralnego – wysokość rezerwy zależy od ilości środków, jakimi dysponuje dany bank. Rezerwa obowiązkowa ma na celu stabilizację systemu bankowego, jej głównym zadaniem jest łagodzenie skutków ewentualnych wahań płynności w sektorze.
Za pomocą zmiany wysokości rezerwy obowiązkowej bank centralny może oddziaływać na rynek finansowy. Podniesienie stopy wymaganych rezerw oznacza ściągnięcie z rynku dodatkowych pieniędzy.
Bank centralny prowadzi również na rynku operacje depozytowo – kredytowe, przyjmując depozyty od innych banków lub udzielając im kredytów.
Operacje depozytowo – kredytowe mają przede wszystkim na celu łagodzenie ewentualnych wahań poziomu krótkoterminowych stóp procentowych, wywołanych operacjami otwartego rynku. Różnica pomiędzy operacjami otwartego rynku a operacjami depozytowo – kredytowymi polega na tym, że te pierwsze są inicjowane przez bank centralny, drugie natomiast są przeprowadzane z inicjatywy banków komercyjnych. Operacje te są jednak przeprowadzane
na warunkach, które określa bank centralny. Bank komercyjny może zwrócić się do banku centralnego z prośbą o krótkoterminowy kredyt, w takim przypadku otrzymuje go, a cena jest wyznaczana na podstawie aktualnej stopy lombardowej. Z drugiej strony bank komercyjny może też złożyć w banku centralnym depozyt, w takim przypadku oprocentowanie jest naliczane według stopy depozytowej NBP.
Bank komercyjny pożycza pieniądze od klientów, zapisując w zamian na ich dobro określonej wysokości wkład bankowy. Wkład ten jest zobowiązaniem banku, czyli sumą pieniędzy, jaką ba...
dzingis88