Wydawało by się oczywiste, że lepiej być optymistą niż pesymistą. Optymizm służy dobremu samopoczuciu, wzmacnia wiarę we własne możliwości i motywuje do pracy w celu osiągnięcia sukcesu. Czasami jednak optymizm bywa nierealistyczny i może doprowadzać do bierności: jestem taki fajny, że wszystko mi się uda, więc po co się wysilać? Czy to oznacza, że warto być pesymistą? Odpowiedź brzmi: zależy jakim, gdyż pesymizm pesymizmowi nierówny. Przejawianie apatii, smutku, bezradności, rezygnacji, zmęczenia (tzw. pesymizmu depresyjnego) na pewno nie służy osiąganiu pożądanych celów. Jednakże strategiczny pesymizm (inaczej pesymizm defensywny) może być sposobem radzenia sobie z przyszłym, niepewnym wynikiem. Jak się okazuje, negatywne myślenie o przyszłości motywuje do wytężonej pracy w celu uniknięcia porażki. Myśli lub wypowiedzi o możliwym sukcesie często zagłusza się zgodnie z zasadą, ":żeby nie zapeszyć". Ludzie sądzą, że lepiej jest skromnie i po cichu robić swoje, a potem miło się rozczarować niż "przejechać się" na własnych pozytywnych wyobrażeniach i oczekiwaniach. Kim bardziej opłaca się być: realistycznym optymistą czy strategicznym pesymistą? Odpowiedź należy do Ciebie, gdyż każdemu z nas co innego służy i wspomaga funkcjonowanie w obliczu przyszłych sytuacji. Zastanów się, w jakich sytuacjach przyjmujesz postawę optymisty, a jakich przeważa u Ciebie myślenie pesymistyczne? Wystrzegaj się skrajności: nierealistyczny optymizm często zawodzi, a pesymizm towarzyszący stanom depresyjnym rujnuje samoocenę. Oba stany przytrafiają się czasem każdemu, ważne jest jednak, aby świadomie do nich nie dążyć i nie stosować ich jako sposobów radzenia sobie z trudnościami.
Decyzja(wg A. K. Koźmińskiego) - świadomy, nielosowy wybór jednego z rozpoznawanych i uznanych za możliwe wariantów przyszłego działania.
Mechanizmy podejmowania decyzji w organizacji - zasady, procedury, i praktyka podejmowania decyzji, czyli dokonywania wyboru przyszłego działania
Decydent - osoba lub grupa osób, które uczestniczą w procesie podejmowania decyzji i w różny sposób są obarczone odpowiedzialnością za podejmowane decyzje.
wg roli w procesie zarządzania
· operacyjne
· taktyczne
· strategiczne
wg stopnia ryzyka
· decyzje podejmowane w warunkach pewności (możemy bezbłędnie przewidzieć efekty)
· decyzje podejmowane w warunkach ryzyka (można określić zbiór konsekwencji i przyporządkować im pewne prawdopodobieństwo wystąpienia)
· decyzje podejmowane w warunkach niepewności (nie możemy wyliczyć wszystkich konsekwencji ani tez określić z jakim prawdopodobieństwem wystąpią)
wg stopni innowacyjności:
· rutynowe
· adaptacyjne
· innowacyjne
· regresywne
wg stopnia program owalności:
· programowane
· nieprogramowalne
*formalny model racjonalny - poszukiwanie decyzji optymalnej lub najlepszej
·
o racjonalność decyzji-racjonalność formalna, czyli podjęcie decyzji zgodnie z procedurą
§ decyzja podejmowana jest fazowo:problem-> faza przygotowawcza->ustalenie kryterium decyzyjnego i uporządkowanie wariantów decyzyjnych wg tego kryterium->faza podjęcia decyzji->faza realizacji i kontroli
*model ograniczonej racjonalności - poszukiwanie pierwszej decyzji zadowalającej
o decyzja zadowalająca - gdy istnieje kryterium określające minimum warunków zadowalającego w sferach uznanych przez decydentów za ważne oraz gdy któryś z uznanych wariantów decyzji odpowiada przyjętemu kryterium lub jest od niego lepszy.
Ograniczenia racjonalności
· subiektywne
· obiektywne
o strukturalne
o poznawcze
o motywacyjne
o kompetencyjne
*model kosza na śmieci
Sekwencyjność podejmowania decyzji odrzucona. Czasami dopasowujemy problem do znalezionego wcześniej rozwiązania.
W ocenie decyzji podjętej wg tego modelu najważniejsza jest racjonalność rzeczowa działania.
Na elementy procesu decyzyjnego składają się:
· warunki
· decydent
· cele
· alternatywy
· kryterium wyboru
· relacje między alternatywami
· wybór
Syndrom Grupowego Myślenia w grupowym podejmowaniu decyzji jest to syndrom zniekształceń, który może wystąpić w sytuacji, kiedy grupa podejmująca decyzję przedkłada osiągnięcie konsensusu nad podjęcie jak najlepszej decyzji.
Teoria poczucia umiejscowienia kontroli (ang. Locus of Control Theory) stworzona została w latach 60. XX przez Juliana Rottera, jako jedna z teorii społecznego uczenia się. Ma swoje korzenie w teorii warunkowania sprawczego. Rotter zauważył, że ludzie mają odmienne sposoby interpretowania zdarzeń.
Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarzeń. Rotter twierdzi, że ludzie uczą się w ciągu życia wierzyć, że ich losem kierują oni sami, bądź też że kierują nim czynniki od nich samych niezależne. W związku z tym teoria ta umieszcza ludzi na (jednomodalnym) kontinuum z dwoma biegunami.
· Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli (internaliści) mają przekonanie, że ich życiem i ważnymi zdarzeniami sterują oni sami. Żywią przekonanie, że przede wszystkim od ich własnych wysiłków, pracy, osobistego wpływu zależy to, co ważnego przydarza się im w życiu.
· Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (eksternaliści) żywią przekonanie, że życiem sterują czynniki niezależne od ich świadomego, celowego i zamierzonego wpływu (niekoniecznie muszą to być czynniki zewnętrzne!) - los, przeznaczenie, Bóg, nieświadomość, choroba, szczęście itd.
Do mierzenia poczucia umiejscownienia kontroli służy kwestionariusz Rottera. Zawiera on między innymi takie sformułowania do wyboru:
1. "W dłuższej perspektywie ludzie zdobywają sobie poważanie, na jakie zasługują na tym świecie" lub "Niestety ludzie wiele warci niezależnie, jak bardzo by się starali, przechodzą przez świat niezauważeni".
2. "To co mnie spotyka zawdzięczam przede wszystkim sobie" lub "Czasami mam wrażenie, że moja kontrola nad biegiem własnego życia jest niedostateczna".
3. "Zwykły obywatel może mieć wpływ na decyzje podejmowane na szczeblu rządowym" lub "Tym światem kieruje grupa osób posiadających władzę i zwykli ludzie mają tu niewiele do powiedzenia".
Poczucie kontroli może przyjmować charakter antycypacji, oczekiwań sytuacyjnych, nastawienia, specyficznej atrybucji zaistniałych zdarzeń itp. Przekłada się także na konkretne działania i zachowania.
· Wewnętrzny LoC kształtuje się w wyniku częstego doświadczania kontroli własnych działań. Takiemu poczuciu umiejscowienia kontroli sprzyja wychowanie, w którym istnieje przyzwolenie na samodzielność, dawanie dziecku możliwości decydowania i wybierania przy jednoczesnym ochranianiu go, chwaleniu i okazywaniu miłości (zobacz też: styl przywiązania się).
· Zewnętrzny LoC ma miejsce, kiedy wyniki działań zdają się zależeć od czynników losowych, innych osób, instytucji. Rozwijaniu się takich przekonań sprzyja wychowanie autokratyczne, rygoryzm, zmienność wymagań i nieprzewidywalność zachowań opiekunów.
Poczucie umiejscowienia kontroli jest względnie trwałą cechą osobowości, która swoje korzenie ma prawdopodobnie we wczesnych etapach wychowania i w spostrzeganej skuteczności własnych działań. Koreluje dodatnio z rozwojem poznawczym i rozwojem społeczno-emocjonalnym dziecka.
Odkryto pozytywny związek (korelację) między wysiłkiem wkładanym w rozwiązanie zadania, wytrwałością, ilością sukcesów, zdrowiem i funkcjonowaniem układu odpornościowego i długością życia a poczuciem umiejscowienia kontroli.
Okazuje się, że pewne prawa, które traktowano w psychologii jako ogólne (na przykład prawo nieregularnego wzmacniania) mają odmienną postać u internalistów i eksternalistów.
Różnice w poczuciu umiejscownienia kontroli wpływają na takie przeżycia jak odczuwanie winy lub odczuwanie krzywdy. Porażki będą wywoływać u internalistów poczucie winy, u eksternalistów poczucie krzywdy. W teoriach psychoanalitycznych twierdzi się zaś, że poczucie winy jest znacznie bardziej dojrzałym i mniej toksycznym przeżyciem niż poczucie krzywdy. Poczucie winy "przestawia" osobowość na funkcjonowanie charakterystyczne dla neurotyka, poczucie krzywdy zaś dla psychotyka.
Niektóre badania sugerują, że nieistotne jest to czy badany rzeczywiście kontroluje wzmocnienia, ale raczej jego przekonanie o posiadaniu lub nie posiadaniu kontroli. Pewne dane pokazują także, że poczucie umiejscownienia kontroli jest silnie zależne od bieżących okoliczności. Ludzie zmieniają swoje poczucie ulokowania kontroli w zależności od tego na przykład, jakie zadanie przed nimi stoi i jakie mieli wcześniejsze doświadczenia z tym zadaniem (szerzej zobacz: wyuczona bezradność).
Poczucie kontroli wzmocnień Rottera jest jedną z teorii podnoszącą znaczenie wpływu jednostki na świat. Pokrewne pojęcia to "oczekiwanie własnej skuteczności" Alberta Bandury, wewnątrz- i zewnątrzsterowność (teoria rozwijana przez Waltera Recklessa), pojęcie zależności magicznych w teorii warunkowania sprawczego. Wszystkie te koncepcje łączą przekonanie o zdolności wpływu jednostki na sytuację ze zdrowiem psychicznym.Pojęcie umiejscowienia kontroli często utożsamiane jest z zewnątrzsterownością i wewnątrzsterownością. Nie są to jednak pojęcia tożsame (szerzej zobacz: zewnątrzsterowność).
Wyuczona bezradność to utrwalenie przekonań o braku związku przyczynowego między własnym działaniem (reakcją), a jego konsekwencjami (wzmocnieniem). Termin został wprowadzony do psychologii przez Martina Seligmana w 1972r.
To oczekiwanie prowadzi do:
· deficytów poznawczych: człowiek przestaje rozumieć co się w danej sytuacji dzieje i nie potrafi przewidywać dalszego jej biegu. Bardzo wydłuża się czas uczenia nawet prostych zależności "zachowanie-wzmocnienie".
· deficytów motywacyjnych: brak motywacji do działania i umiejętności angażowania się. Długi czas dochodzenia do równowagi po porażce.
· deficytów emocjonalnych: depresja, apatia, lęk, zmęczenie, wrogość, brak agresji, utrata nadziei (zobacz też: teoria frustracji - agresji).
· deficytów społecznych: wycofanie z kontaktów społecznych.
Badacze odkryli, że stresujące zdarzenia, których nie jesteśmy w stanie uniknąć prowadzą także do przyśpieszenia rozwijania się chorób (np. raka), szybszej śmierci w domach opieki społecznej i domach starców, obniżenia wyników uczenia się u dzieci.
Seligman w oparciu o swoje badania stworzył także model rozumienia i leczenia depresji. Okazało się, że osoby podatne na depresję są skłonne interpretować swój brak kontroli jako:
· Spowodowany trwałymi, a nie przejściowymi przyczynami (np. brak zdolności a nie zbyt mała ilość snu sprawiła, że źle napisałem egzamin)
· Związany z własnymi trwałymi cechami, a nie cechami sytuacyjnymi (np. źle napisałem, bo jestem mało inteligentny, zamiast "egzamin był zbyt trudny"). Zobacz też: samoutrudnianie, tendencja samoobronna, atrybucja dyspozycyjna.
· Odnoszący się do wielu aspektów własnej egzystencji: używanie tak zwanych dużych kwantyfikatorów ("ja nigdy tak nie będę umieć", "od zawsze mam pecha", "nikt mnie nie lubi", "każdy patrzy na mnie ze wstrętem", itp.)
Modyfikacja tego stylu poznawczego oraz uczenie się tendencji samoobronnej niosą skutki lecznicze. Okazało się także, że dla wyuczonej bezradności istotne jest nie tyle rzeczywiste sprawowanie kontroli nad wzmocnieniami, ale raczej przekonanie o posiadaniu/nie posiadaniu tej kontroli.
Dwie trzecie ludzi umieszczonych w warunkach braku wpływu na wzmocnienia uczy się bezradności. Odkryto jednak, że ok 30% opierało się próbom uczynienia ich bezradnymi. Te osoby nie rezygnowały, wysilały się nadal, nie pozwalały negatywnym doświadczeniom wytworzyć symptomów wyuczonej bezradności. Zachowania te zależą od "optymistycznego stylu atrybucyjnego", ogólnej skłonności do używania tendencji samoobronnej.Bezradnością można "zarazić się" od innych osób ze swojego najbliższego otoczenia lub grupy odniesienia. W związku z tym "wyuczona bezradność nabiera również charakteru socjologicznego.
Wymiary osobowości
...
pedagogika.uw