Epika – gatunki i podział
Epika- rodzaj literacki grupujący utwory narracyjne, zawierające fabułę i świat przedstawiony.
Do epiki zaliczamy utwory posiadające narratora, opisujące zdarzenia, świat, ludzi.
Gatunki epickie:
nowela - utwór krótki, jednowątkowy, z małą ilością bohaterów i punkcie kulminacyjnym znajdującym się w zakończeniu; np. "Janko muzykant" czy "Latarnik".
opowiadanie - utwór niewielki, tematycznie ograniczony do jednego wątku, różniący się od noweli brakiem wyraźnej konstrukcji, luźnym układem akcji często wzbogacanej epizodami.
powieść - utwór pisany prozą, obszerny, wielowątkowy, o dużej ilości bohaterów; występuje kilka rodzajów powieści, np. historyczna, polityczna, przygodowa, sensacyjna, psychologiczna, biograficzna, fantastyczno-naukowa, fantasy, kryminalna itp.
baśń - utwór opowiadający dzieje bohaterów z reguły fantastycznych, nie posiadający określonego miejsca oraz czasu (dawno, dawno temu za górami za lasami).
mit - opowieść o stałej warstwie fabularnej, wyrażającej wierzenia danej społeczności o otaczającym świecie, opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka. Głównymi bohaterami mitów są bogowie, demony i herosi, tj. ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami, półbogowie.
legenda (podanie) - opowieść, posługująca się elementami niezwykłości oraz cudowności, związanej z życiem świętych i męczenników. Informuje o powstaniu jakiegoś miasta lub państwa, zawiera zdarzenia historyczne, najczęściej występuje w niej jakiś bohater lub rycerz. Często osnuta na wątkach ludowych i apokryficznych; rozpowszechniona w średniowieczu. Pierwotnie przekazywana ustnie, następnie zapisywana.
epopeja (epos) - rozbudowany utwór wierszowany przedstawiający dzieje mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności; np. "Iliada" i "Odyseja", "Pan Tadeusz".
bajka - epicka opowiastka wierszem lub prozą w formie przypowieści, zawierająca naukę moralną bądź dydaktyczną, posługująca się typowymi charakterami, niekiedy upostaciowanymi w zwierzętach, roślinach, przedmiotach. Bohaterami bajek są ludzie, zwierzęta i przedmioty, uosabiające typy ludzkie i cechy charakteru.
przypowieść (parabola) - gatunek literatury moralistyczno-dydaktycznej, którego cechy formalne (schematyzm fabuły, uproszczona konstrukcja postaci, obiektywny narrator, selekcja realiów) służą właściwemu odczytaniu alegorycznego lub symbolicznego znaczenia przedstawionego świata, przekazaniu prawdy moralnej. Posługuje się narracją, w której postacie i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd uniwersalnych.
anegdota - krótkie, często zabawne opowiadanie o jakimś specyficznym wydarzeniu, np. historyjka z życia sławnej postaci.
satyra - utwór ośmieszający i piętnujący ukazywane w nim zjawiska, osoby, obyczaje, stosunki społeczne . Jest to gatunek mieszany (synkretyczny), łączy elementy epiki i liryki, podobnie jak ballada czy powieść poetycka.
ballada - epicko-liryczno-dramatyczna opowieść, opisująca niezwykłe wydarzenia. Łączy w sobie cechy liryki, epiki i dramatu. Jest gatunkiem synkretycznym.
Podział epiki:
Ze względu na stosunek świata przedstawionego dzieła do czasu, w którym został on zobrazowany, rozróżnia się:
· epikę współczesną (gdy świat przedstawiony odsyła do zjawisk pozostających w polu
bezpośredniego doświadczenia społecznego pisarza, egzystujących w tym samym co i on czasie),
· epikę historyczną (gdy świat przedstawiony zbudowany jest z elementów pochodzących z
rzeczywistości historycznej, którą twórca mógł znać tylko z pośrednich świadectw: zabytków, źródeł pisanych, podań żyjących w tradycji etc.)
· epikę fantastyczną (gdy świat przedstawiony ulokowany jest w czasie nie mającym
historycznych odpowiedników: w legendarnej przeszłości lub w wyobrażanej przyszłości).
olaaab