ró╛ne koncepcje walki o niepodlegêoÿå polski na przeêomie xi.doc

Różne koncepcje walki o niepodległość Polski na przełomie XIX i XX w.

Mapa Księstwa Warszawskiego 1807-1815 r. 1

Opracował:

Piotr Ząbecki

klasa II h

Zawartość:

I   Wstęp

Jak wiadomo gdy Polska znalazła się pod zaborami próbowano za wszelką cenę odzyskać niepodległość i uwolnić się spod jarzma trzech zaborców. Jednak najciężej mieli Polacy mieszkający w zaborze pruskim i rosyjskim. Na nich to bowiem spływało okrucieństwo takich ludzi jak: Otto von Bismarck (w zaborze pruskim, który ustawicznie prowadził antypolską politykę, godzącą przede wszystkim w oświatę i życie kulturalne społeczeństwa polskiego). Ale również Polacy z zaboru austriackiego nie mieli łatwego życia, choć jakby się zdawało mieli o wiele lepsze warunki.

W dalszej części tej pracy postaram się pokazać wielkie starania Polaków o odzyskanie niepodległości dla ojczyzny, które były uwieńczone dopiero po 130 latach niewoli, w wielkim bólu, cierpieniu i prześladowaniu przez zaborców.

II   Pozytywiści i ich działalność społeczno -

gospodarcza

Pozytywizm polski wyrósł w kręgach burżuazji polskiej na podstawie filozofii A. Comte’a i Milla, socjologii Spencera, poglądów historycznych Buckle’a i estetycznych Taine’a, głosząc program społeczno - narodowy pod hasłami swoiście pojmowanego realizmu politycznego i pracy organicznej, która miała polegać na - przejściowym przynajmniej - pogodzeniu się z utratą niezawisłości narodowej przy równoczesnym rozwijaniu aktywności gospodarczej i kulturalnej.

Przedstawiciele pozytywizmu, ze swym sztandarowym ideologiem A. Świętochowskim na czele, skierowali swój atak przeciw romantyzmowi, zarówno w literaturze, jak i w polityce i ideologii, a więc przeciwko kultowi powstań i idei nieprzerwalności walki o niepodległość, propagowali natomiast hasło “pracy od podstaw”, mającej na celu podniesienie kulturalne społeczeństwa (zwłaszcza chłopów) i wzrost jego potencjału ekonomicznego. Głosili dalej potrzebę demokratyzacji stosunków w sferze społeczno - obyczajowej, ograniczenia wpływu kleru, emancypacji kobiet, równouprawnienia Żydów. Ich podstawowe hasła zmierzały w istocie rzeczy do przyspieszenia przebudowy stosunków społecznych w kierunku umocnienia kapitalizmu i do intensyfikacji jego rozwoju. Nawet najbardziej radykalni pozytywiści nie zalecali likwidacji szlachty jako klasy społecznej, lecz postulowali jej szerokie zaangażowanie na rzecz uprzemysłowienia kraju i przekształcenia dawnego folwarku w nowoczesne gospodarstwo obszarnicze, stosując najnowsze zdobycze agro- i zootechniczne i intensywnie rozwijające przemysł związany z rolnictwem.

Główny ośrodek pozytywizmu ukształtował się w Warszawie, dlatego zwano go często pozytywizmem warszawskim, przy czym poważną rolę w jego obozie odgrywali wychowankowie Szkoły Głównej (wierząca w postęp, w którym szczególną rolę odegrać miały nauki ścisłe), jak - obok Świętochowskiego - B. Prus, P. Chmielowski, K. Kraushar, J. Obochowicz i W. Smoleński. Silny nacisk kładziono na postulat utylitaryzmu, a atak pozytywistów na tzw. starą prasę, zwłaszcza na łamach “Przeglądu Tygodniowego” (1866-1905), stanowił walkę z obozem konserwatywnym i przywilejami stanowionymi. Ogromne znaczenie przywiązywali pozytywiści do upowszechniania oświaty. Stopniowo w obozie tym nastąpiło zróżnicowanie. Kierunek umiarkowany, reprezentowany przez filozofa J. Ochowicza, krytyka i historyka literatury P. Chmielowskiego oraz felietonistę i pisarza A. Głowackiego (Bolesława Prusa), wypowiadał się za obroną “rozumnie pojętej” tradycji.

W połowie lat 70-tych K. Prószyński (pseudonim Płomyk) podjął się wydawania elementarzy dla samouków. Zaczęła ukazywać się “Gazeta Świąteczna” (1881-1939), tygodnik przeznaczony głównie dla chłopów. Odegrała ona ogromną rolę w rozszerzaniu horyzontów swych czytelników, przeobrażeniu ich świadomości i - mimo trudności cenzuralnych - wychowaniu w duchu patriotycznym.

W początku lat 80-tych pozytywiści, zwłaszcza A. Świętochowski, kładli nadal nacisk na rozwój kulturalny i gospodarczy, połączony z demokratyzacją społeczeństwa. W warunkach wzrostu ucisku narodowego A. Dygasiński postulował powszechne nauczanie w języku ojczystym, a B. Prus wskazywał na zależność między rozwojem oświaty a wzrostem spożycia i poprawą warunków mieszkaniowych. Pod pojęciem pracy organicznej rozumiano stworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju społeczeństwa mimo niewoli narodowej. Walczono na dwa fronty: przeciwko feudalnym przeżytkom, konserwatyzmowi, klerykalizmowi i niektórym objawom systemu kapitalistycznego oraz przeciw socjalistycznej emigracji genewskiej, której przeciwstawiono koncepcję społeczeństwa jako organizmu z odwołaniem się do Spencera.

Społeczeństwo stawiało opór rusyfikacji. Zarówno na wsi, jak
i w mieście rozwijała się akcja tajnego nauczania. Najwyższym jej szczeblem od roku 1885 tajne kursy naukowe dla kobiet Jadwigi Dawidowej, zwane potem “Uniwersytetem Latającym”.

III   Poglądy ugrupowań politycznych na kwestie

niepodległościowe

Mimo załamania się w latach 1877-1878 nadziei na szybkie zmiany polityczne w Europie i mimo porozumienia między zaborcami z 1879 r., uważnego za najtrwalszy traktat międzynarodowy tej epoki, wśród części emigracji, zwłaszcza umiarkowanego nurtu ,,czerwonych” działaczy 1863 r., utrzymała się idea zbrojnego powstania przeciw zaborcom. Agaton Giller wysuwał koncepcję Skarbu Narodowego finansującego przyszłą walkę zbrojną w oparciu o składki, zbierane przede wszystkim na emigracji. Dyskutowano też nad zjednoczeniem emigracyjnych towarzystw działających w różnych krajach zachodnioeuropejskich. Etap przygotowawczy stanowiło wydawanie od roku 1881 ,,Kuriera Paryskiego”, wychodzącego później jako ,,Kurier Polski w Paryżu”.

W 1887 r. Zygmunt Miłkowski w głośniej broszurze Rzecz o obronie czynnej i Skarbie Narodowym wzywał do zerwania z biernością polityczną i zmuszenia zaborców do ustępstw. Liczył się on z ewentualnością powstania w wypadku wojny między zaborcami, kt6ra wydawała się realna w obliczu ówczesnego międzynarodowego kryzysu politycznego, lub sprzyjającej sytuacji wewnętrznej w tych państwach. Miłkowski krytykował zarówno ugodowców, jak i rezygnujący, jego zdaniem, z idei niepodległościowej obóz pozytywistyczny. Występował zaś w erze rugów pruskich, Komisji Kolonizacyjnej i kulminacyjnej fali rusyfikacyjnej za generał - gubernatora Hurki.

W sierpniu 1877 r. w Genewie, na zebraniu u L. Michalskiego, którego fundacja zapoczątkowała Skarb Narodowy, powołano do życia Ligę Polską jako organizację tajną, nawiązującą formalnie do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Liga opowiadała się za granicami przedrozbiorowymi z federacją ziem wchodzących w skład państwa polskiego. Ogólnikowo wspominano o sprawiedliwości społecznej. Przyjęto koncepcję obrony czynnej, postulowaną przez Miłkowskiego. Rozumiano przez nią przeciwstawienie się polityce zaborców, wpływanie na opinię publiczną w duchu patriotycznym oraz zwrócenie uwagi na lud.

W tymże roku z inicjatywy Z. Balickiego na zjeździe w Krakowie powstał jako ogólnopolska niepodległościowa organizacja studencka Związek Młodzieży Polskiej (dalej: Zet). Na wzór masonerii istniały tu trzy, a potem dwa stopnie wtajemniczenia. Przez Zet przeszło wielu działaczy politycznych i oświatowych. Dzięki nim Liga Polska, a potem oparta przez pewien czas na byłych zetowcach Liga Narodowa uzyskały duże wpływy wśród inteligencji, a także chłopów.

Rok przed powstaniem Ligi Polskiej, w roku 1886, zaczął ukazywać się w Warszawie tygodnik ,,Głos”. Główną rolę odgrywali w nim Józef Karol Potocki (pseudonim Marian Bohusz) i Jan Ludwik Popławski. ,,Głos”, programowo zbliżony do rosyjskiego narodnictwa, odcinał się zarówno od programu pracy organicznej w ujęciu pozytywistów, jak i od obozu konserwatywnego. Krytykował klasy posiadające, wysuwał program parcelacji. Przyczynił się do ożywienia umysłowego, wywarł wpływ na związane z nim młodsze pokolenie pisarzy. Początkowo współpracowali z pismem lewicowi publicyści, m.in. Ludwik Krzywicki i Wacław Nałkowski. Potem, zwłaszcza po wznowieniu go, wraz z Ligą Narodową pismo stopniowo ewoluowało na prawo.

W Galicji młodsze pokolenie konserwatystów, uprzednio związane z Hotelem Lambert, wystąpiło w roku 1869 z anonimowym pamfletem politycznym opublikowanym na łamach krakowskiego “Przeglądu Polskiego” w formie dwudziestu listów, nazywanych później Teką Stańczyka. Stanisław Tarnowski, Stanisław Koźmian i Józef Szujski, główni autorzy Teki, starali się udowodnić, że w Galicji w miejsce dawnego liberum veto żyje zgubna zasada liberum conspiro, a działalność obozu demokratycznego w okresie walki o ramy autonomii stanowi kontynuację powstania 1863 roku. Powstanie to potępiali też w swej historiografii. Przyczyny rozbiorów Polski krakowska szkoła historyczna widziała głównie w wadach narodowych i w braku silnej władzy.

Początkowo stańczycy jako liberalna opozycja przeciwstawiali się konserwatystom, rzecznikom posłuszeństwa wobec władzy, uzasadniającym 1egalność rządów zaborczych w Galicji, uważającym istniejący stan za realizację ich dawniejszego programu. Po objęciu władzy jednak rozpłynęli się w dawnym stronnictwie konserwatywnym. Po 1873 roku hasłem obrony istniejącego porządku przeciwstawiali się we wszystkich dziedzinach wywrotowym, ich zdaniem, tendencjom. ofiarami prześladowań politycznych byli m.in. członek Rządu Narodowego z 1863 r. Agaton Giller i działacz socjalistyczny Bolesław Limanowski. Utworzenie Centralnego Komitetu Wyborczego doprowadziło do całkowitego, na pewien czas, usunięcia z sejmu krajowego posłów chłopskich z Zachodniej Galicji i ograniczenia reprezentacji ludności ukraińskiej Politykę stańczyków szczególnie odczuło upośledzone szkolnictwo wiejskie. Zwalczali oni też początkowo organizacje oświatowe, jak Towarzystwo Szkoły Ludowej, i kółka rolnicze, uważane za próby samodzielnego organizowania się chłopów.

Sojusznikami stańczyków stali się skrajni konserwatyści wschodniogalicyjscy, zwani podolakami, reprezentanci polskiej wielkiej własności. Ich przedstawiciel Kazimierz Grocholski był w początkach ery autonomicznej pierwszym ministrem dla Galicji. W parlamencie wiedeńskim oba te odłamy zawarły sojusz z reakcyjnymi ugrupowaniami niemieckimi i czeskimi, a Koło Polskie po objęciu władzy przez konserwatystów przeszło do wyraźnego popierania rządu. Wprowadzenie przez ministra skarbu Juliana Dunajewskiego podatków pośrednich na artykuły konsumpcyjne uderzyło w uboższe warstwy ludności. Dążenie stańczyków do utrzymania istniejących stosunków społecznych doprowadziło do hamowania rozwoju gospodarczego, pogłębiało zacofanie Galicji.

Program galicyjskich demokratów zbliżony był w pewnej mierze do warszawskiego pozytywizmu; wykazywał jednak mniejsze zainteresowanie sprawami teoretycznymi, podkreślając mocniej role tradycji 1863 r. Prowadzono ostre polemiki z historiografią stańczykowską, również poprzez poezje (Ada...