Zobowiązania.
Kodeks cywilny opiera się na zasadach:
- równości wobec prawa podmiotów prawa cywilnego,
- swobody umów.
Zasada swobody umów.
- większość przepisów w Księdze zobowiązań jest przepisami dyspozycyjnymi: ochrona konsumenta – przepisy semiimperatywne; oznacza to:
- swoboda zawarcia lub nie zawarcia umowy (jedynie jednostki gospodarcze świadczące usługi, np. przewoźnik publiczny nie mogą odmówić zawarcia umowy drugiej stronie),
- swoboda doboru kontrahenta,
- strony mogą kształtować treść umowy w sposób dowolny (z wyjątkiem przepisów semiimperatywnych),
- forma umowy zależy od woli stron – art. 3531 kc,
Art. 3531. (113) Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
- strony powinny umowę wykonać – pacta sunt servanda.
Istota zobowiązania.
Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Zobowiązanie – stosunek prawny między oznaczonymi osobami, osobisty (wierzyciel musi znać dłużnika i vice versa) – osoby te nie muszą być oznaczone w chwili powstania zobowiązania ale najpóźniej w chwili jego wykonania, albo musi być wskazany sposób kreacji wierzyciela (np. ogłoszenie o nagrodzie za znalezienie pieska) lub wynika on z charakteru zobowiązania (zastaw),
W stosunkach zobowiązaniowych można wyróżnić:
- podmioty:
- wierzyciel i dłużnik – strony stosunku prawnego,
- prawa obligacyjne są prawami względnymi – tylko wierzyciel może żądać a tylko dłużnik może spełnić świadczenie,
- czasami do stosunku obligacyjnego mogą wejść osoby trzecie, np. poręczyciel, gwarant,
- wyjątkowo wierzyciel może korzystać ze zwiększonej ochrony prawnej, np. art. 529 (actio Pauliana), art. 59 (actio ad rem),
- zawsze występują dwie strony (choć może być wiele podmiotów); wyjątek to spółka cywilna – art. 860 i następne oraz przepisy KPC – do sąd trzeba pozwać wszystkich wspólników,
- przedmiot,
- zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania – czyli świadczenie,
- treść stosunku prawnego,
- uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika,
- ich rodzaj zależy od charakteru zobowiązania,
- związane są z nimi również roszczenia,
- np. umowa sprzedaży – kupujący ma roszczenie o wydanie rzeczy, o przeniesienia własności, sprzedający – o zapłatę rzeczy, o odebranie rzeczy,
- charakter inter partes,
Uprawnienia wierzyciela.
- główne:
- uprawnienie do uzyskania świadczenia, a w razie jego nieuzyskania lub nienależytego wykonania – roszczenia odszkodowawcze,
-w braku dobrowolnego wykonania świadczenia:
- w drodze przymusu – egzekucja sądowa i administracyjne,
- samopomoc – wyjątkowo – (zajęcie cudzego zwierzęcia na gruncie, które wyrządziło szkodę, jeżeli zajęcie to jest niezbędne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody – art. 432 kc),
- pomocnicze:
- mają na celu zabezpieczenia lub ułatwienie realizacji świadczenia głównego (np. odsetki, depozyt sądowy),
Obowiązki dłużnika.
- odpowiadają uprawnieniom wierzyciela,
- dłużnik nie może zwolnić się z obowiązku świadczenia bez zgody wierzyciela dając odszkodowanie,
Odpowiedzialność dłużnika.
- osobista,
- majątkowa,
- w zasadzie nieograniczona (dłużnik odpowiada całym majątkiem teraźniejszym i przyszłym)
- w przypadku zbiegu wierzycieli – każdy z nich otrzymuje zaspokojenie stosunkowe (jeśli nie ma wierzycieli uprzywilejowanych),
- wierzycielowi służy wybór pomiędzy przedmiotami majątkowymi należącymi do dłużnika oraz wybór przymusowego sposobu zaspokojenia,
- rzeczowa,
- powstaje w wyniku zabezpieczenia wierzytelności hipoteką lub zastawem,
- odpowiedzialność o mniejszej skali – ciąży na przedmiocie, a nie na całym majątku,
- wierzyciel rzeczowy ma pierwszeństwo przed osobistym,
- wierzyciel może przeprowadzić egzekucję niezależnie od tego, kto jest właścicielem rzeczy.
Należy odróżnić ograniczenie odpowiedzialności od ograniczenia wysokości odszkodowania (jest to ograniczenie długu a nie odpowiedzialności, np. odpowiedzialność ograniczona przewoźnika).
Ograniczenia odpowiedzialności osobistej.
- dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko do pewnej wysokości, niezależnie od wielkości długu:
Art. 526. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzycieli wyłączyć ani ograniczyć.
Art. 1031. § 1. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.
§ 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi.
- dłużnik odpowiada tylko pewną wyodrębnioną masą spadkową / majątkową:
Art. 1030. Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.
Art. 41. § 1. Zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków.
§ 2. Jeżeli jednak wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo jeżeli dotyczy ona odrębnego majątku jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z odrębnego majątku dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez dłużnika, jak również z korzyści uzyskanych przez dłużnika z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.
§ 3. (20) Sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego - zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
§ 4. (21) Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Zobowiązania niezupełne. Obligationes naturales.
- prawo odmawia im sankcji przymusowego wykonania,
- wierzyciel nie może dochodzić roszczenia (może wystąpić do sądu, lecz sąd powództwo oddali)
- nie może przeprowadzić egzekucji (brak klauzuli wykonalności),
- nie może przeprowadzić potrącenia z wzajemnej wierzytelności dłużnika,
- jeżeli jednak dłużnik dobrowolnie spełni świadczenie czyli wykona zobowiązanie naturalne – nie może domagać się jego zwrotu,
- do zobowiązań naturalnych zaliczamy:
- zobowiązania przedawnione – art. 411 § 3,
- zobowiązania w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu a mimo to nie wygasło,
- jeżeli dłużnik nie podniesie zarzutu lub nie zrzeknie się korzystania za zarzutu – zostanie zasądzone przez sąd,
- zobowiązania z gier z zakładów – art. 413 § 2,
- nie dotyczy to gier i zakładów na podstawie zezwolenia; kto spełnił świadczenie z gry lub zakładu nie może żądać zwrotu, chyba że były one zakazane lub nierzetelne (np. trzy karty, kubki),
- gdy spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego – art. 411 §2,
- np. świadczenie środków utrzymania na rzeczy krewnego, któremu ustawa nie przyznała roszczeń alimentacyjnych (np. siostrzeniec wobec ciotki),
Treść świadczenia.
- zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania może polegać na:
- działaniu,
- zaniechaniu,
- przedmiot świadczenia:
- dobro materialne,
- dobro niematerialne – np. dzieło literackie,
- rodzaje świadczeń:
- zobowiązania rezultatu,
- dłużnik zobowiązał się do osiągnięcia określonego rezultatu, np. zobowiązanie wynikające z umowy o dzieło – krawiec, szewc, przedsiębiorstwo budujące dom, przewoźnik,
- rezultat może być:
...
kiton18