VIII. PREZYDENT

Wybory

-     system wyborów powszechnych; system większości bezwzględnej

-     objęcie urzędu – po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego; przysięga – jako warunek konieczny objęcia urzędu – odmowa= zastępstwo głowy państwa przez Marszałka i nowe wybory

-     kadencja – 5 lat; mandat może wygasnąć z powodu: śmierci, zrzeczenia się urzędu, złożenia orzeczeniem TS, uznania przez ZN trwałej niezdolności do sprawowania urzędu (większością 2/3 ustawowej liczby członków ZN – jedynie niezdolność trwała z uwagi wyłącznie na stan zdrowia)

-     zrzeczenie się urzędu – bez wymogu kontrasygnaty

-     w przypadku opróżnienia urzędu lub czasowej niemożności jego sprawowania – obowiązki Prezydenta wykonuje Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie – Marszałek Senatu

-     w przypadku opróżnienia – przejmuje zastępstwo z mocy prawa

-     w przypadku czasowej niezdolności – powinien Prezydent zawiadomić Marszałka, jeżeli nie może lub nie chce – o stwierdzeniu przeszkody rozstrzyga TK na wniosek Marszałka – przejmuje obowiązki Prezydenta na podstawie zawiadomienia jego samego lub decyzji TK

-     Konstytucja nie reguluje ponownego objęcia obowiązków – zastępstwo do momentu ustania przeszkody

-     zawieszenie sprawowania urzędu – z dniem podjęcia uchwały o postawieniu przed TS; Marszałek – zastępstwo z mocy prawa

-     zastępca – dysponuje takim samym zakresem kompetencji, może normalnie sprawować urząd z wyjątkiem prawa do skracania kadencji Sejmu

-     zasada incompatibilitas – Prezydent nie może piastować innego urzędu, pełnić żadnej funkcji publicznej (z wyjątkiem związanych z urzędem), nie może wchodzić w skład żadnego innego organu państwowego; nie powinien nawet kandydować w wyborach (choć nie jest pozbawiony biernego prawa wyborczego)

Konstytucyjna charakterystyka Prezydenta

-     art. 126: najwyższy przedstawiciel RP, gwarant ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach – jako zadania organu państwowego – kierunek działań, cel, do którego organ ma obowiązek dążyć, ma obowiązek realizować owe zadania wykorzystując kompetencje (konkretne środki działania przyznane danemu podmiotowi przez prawo i określone w normach prawnych)

-     określenie zadań – determinuje sposób wykorzystania kompetencji; kompetencje związane

-     art. 126 – nie wylicza wszystkich zadań Prezydenta, obok tych istnieją inne, wynikające np. z art. 10 (jako jednego z organów władzy wykonawczej)

Funkcje Prezydenta

Reprezentacyjna i symboliczna

-     uosabia autorytet władzy państwowej

-     symbol jedności i trwałości państwa

Arbitrażu

-     jako czynnik stabilizujący system rządowy; czuwający nad prawidłowym funkcjonowanie pozostałych władz

-     kompetencje – do rozwiązywania konfliktów; funkcja władzy neutralnej, moderującej; interweniuje w sytuacjach kryzysowych: rozwiązywanie kryzysu gabinetowego (desygnacja odpowiedniej osoby), decyzja o odwołaniu się do arbitrażu wyborców

-     stoi na straży nadrzędnych wartości: ciągłości władzy, przestrzegania konstytucji, suwerenności, bezpieczeństwa, nienaruszalności i niepodzielności terytorium – w przysiędze prezydenckiej

Wykonawcza

-     dot. przede wszystkim polityki zagranicznej i obronnej: ratyfikuje i wypowiada umowy, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące przedstawicieli państw obcych, nadaje stopnie wojskowe, powołuje i odwołuje ambasadorów

-     na podstawie ustaw i w celu ich wykonania – wydaje rozporządzenia

-     polityka imigracyjna – decyzje o nadaniu obywatelstwa polskiego

-     do pomocy – Rada Bezpieczeństwa Narodowego

KOMPETENCJE PREZYDENTA 

-     objęte kontrasygnatą premiera („kompetencje podzielone” – w celu stworzenia mechanizmów wewnętrznej kontroli w obrębie władzy wykonawczej; dot. polit. zagranicznej, obronnej, stanów nadzwyczajnych) i zwolnione z kontrasygnaty (prerogatywy, kompetencje osobiste); także – kompetencje wykonywane na wniosek innych organów państwowych

Prezydent a suweren

1. (prerogatywa) zarządza referendum – za zgodą Senatu (bezwzględna większość głosów)
2. (kontrasygnata) prawo żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII

Prezydent a władza ustrojodawcza

3. (kontrasygnata) ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji

Prezydent a władza ustawodawcza

Wybory

4. (prerogatywa) zarządza wybory do Sejmu i Senatu, wyznacza ich termin (nie później, niż 30 dni przed upływem kadencji; jeżeli skraca kadencję – 45 dni)
5. (prerogatywa) zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu (30 dni od dnia wyborów, skrócenie kadencji – 15 dni)
6. (kontrasygnata) wyznacza Marszałka Seniora
7. (czynność) – otwiera pierwsze posiedzenie Senatu

Funkcja arbitra

8. (prerogatywa) – prawo skrócenia kadencji izb, jeżeli w ciągu 4 m-cy od przedłożenia projektu budżetu nie zostanie on przedstawiony do podpisu (14 dni na decyzję); obowiązek skrócenia kadencji, jeżeli 3 procedury wyłaniania rządu zakończą się niepowodzeniem; skrócenie kadencji – po zasięgnięciu opinii Marszałków; niemożliwe w czasie stanu nadzwyczajnego
9. (prerogatywa) – prawo zwrócenia się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Z. Narodowego; obowiązek izb wysłuchania orędzia, nie jest ono przedmiotem debaty

Związane ze stanowieniem ustaw (Prezydent w bezpośredniej relacji z legislatywą)

10. (prerogatywa) – inicjatywa ustawodawcza
11. (kontrasygnata) – prawo zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów
12. (prerogatywa) – umotywowany wniosek do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy (prawo weta ustawodawczego) – do jego odrzucenia: 3/5 głosów; weto całości ustawy
13. (prerogatywa) – występuje z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją (kontrola prewencyjna)
14. (prerogatywa) – może podpisać ustawę z pominięciem kwestionowanych przez TK przepisów lub zwrócić Sejmowi w celu usunięcia niezgodności
15. (prerogatywa) – podpisuje ustawy
16. (prerogatywa) – zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

Prezydent a władza wykonawcza

-     Prezydent – jako organ kontrolujący i do pewnego stopnia korygujący politykę rządu (uprawnienia – ukierunkowanie polityki rządu)

Związane z powoływaniem RM i przyjmowaniem dymisji

17. (prerogatywa) – desygnuje i powołuje Prezesa RM; powołuje Prezesa RM w drugiej procedurze rezerwowej
18. (kontrasygnata, na wniosek – premiera) – powołuje w pełnym składzie RM, odbiera przysięgę od członków rządu
19. (prerogatywa) – powołuje w pierwszej procedurze rezerwowej premiera wybranego przez Sejm
20. (kontrasygnata, na wniosek – premiera) – powołuje pozostałych członków rządu wybranych przez Sejm i odbiera od nich przysięgę; nie może odmówić powołania premiera i rządu
21. (kontrasygnata, na wniosek – premiera) – dokonuje zmian na stanowiskach ministrów; nie może odrzucić wniosku premiera
22. (prerogatywa) – obowiązek odwołania ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności
23. (prerogatywa) – przyjmuje dymisję RM i powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej RM; ma obowiązek przyjąć dymisję w razie uchwalenia wotum nieufności lub nieuchwalenia wotum zaufania; może odmówić, jeżeli przyczyną jest rezygnacja Prezesa RM; nie może samodzielnie wystąpić o uchwalenie wotum nieufności dla rządu

W zakresie stanowienia aktów podustawowych

24. (kontrasygnata) – wydaje rozporządzenia na podstawie upoważnień ustawowych i w celu jej wykonania
25. (prerogatywa) – wydaje zarządzenia (na podstawie ustaw)

W dziedzinie polityki zagranicznej i obronności (obowiązek współdziałania w tym zakresie z Prezesem RM i właściwym ministrem)

26. (kontrasygnata) – ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
27. (prerogatywa) – ma prawo wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności umowy z Konstytucją;

-     niektóre umowy tylko na podstawie upoważnienia ustawowego; dotyczące: pokoju, sojuszy, układów politycznych, wojskowych, wolności praw lub obowiązków obywatelskich, członkostwa RP w organizacji międzynarodowej, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, spraw, w których Konstytucja wymaga ustawy lub uregulowanych w ustawie

28. (kontrasygnata) – mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych krajach
29. przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli państw obcych

-     jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem MON

30. (kontrasygnata) powołuje i odwołuje: (na czas wojny) Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (na wniosek premiera), Szefa Sztabu Generalnego WP, dowódców rodzajów sił zbrojnych
31. (kontrasygnata, na wniosek – MON) nadaje stopnie wojskowe
32. (prerogatywa) – powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
33. (kontrasygnata, na wniosek – MON) określa kierunki rozwoju sił zbrojnych; zatwierdza strategię bezpieczeństwa narodowego, wydaje (postanowienie) Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP i inne dokumentu dot. strategii bezpieczeństwa; postanawia o wprowadzeniu lub zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa
34. (kontrasygnata, na wniosek – RM) – postanawia o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa
35. (prerogatywa) – zwołuje posiedzenia Rady Gabinetowej w sprawach szczególnej wagi: RM pod przewodnictwem Prezydenta, nie przysługują jej żadne kompetencje
36. (prerogatywa) – występuje z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP
37. (prerogatywa) – powołuje 3 członków KRRiT
38. (kontrasygnata) – może odwołać powołanych przez siebie członków w przypadkach ustawowych
39. (prerogatywa) – ma prawo zlecać przeprowadzenie kontroli NIK
40. (prerogatywa) – nadaje obywatelstwo i zwalnia z obywatelstwa
41. (prerogatywa) – nadaje ordery i odznaczenia
42. (prerogatywa) – nadaje statut Kancelarii, powołuje i odwołuje jej szefa

Prezydent a władza sądownicza

43. (prerogatywa, na wniosek – KRS) – mianuje sędziów spośród proponowanych kandydatów
44. (prerogatywa) – powołuje I Prezesa SN spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN
45. (prerogatywa) – powołuje prezesów SN
46. (prerogatywa) – powołuje Prezesa NSA spośród przedstawionych przez Z. Ogólne Sędziów NSA
47. (prerogatywa) – powołuje wiceprezesów NA
48. (prerogatywa) – powołuje Prezesa i Wiceprezesa TK spośród przedstawionych przez Z. Ogólne Sędziów TK
49. (kontrasygnata) – wskazuje członka (1) KRS
50. (prerogatywa) – prawo występowania z wnioskami do TK o zbadania zgodności aktu normatywnego z Konstytucją; prawo występowania do TK o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego
51. (prerogatywa) – prawo składania wstępnych wniosków o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członków rządu
52. (kontrasygnata) – może składać wnioski w odniesieniu do innych osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe
53. (prerogatywa) – prawo łaski, nie dot. skazanych przez TS

Uprawnienia w stanach nadzwyczajnych

-     wszystkie objęte kontrasygnatą

-     może działać wyłącznie na wniosek RM lub premiera

54. (kontrasygnata) – postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
55. (kontrasygnata, na wniosek RM) – wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego
56. (kontrasygnata, na wniosek premiera) – zarządza powszechną lub częściową mobilizacje i użycie sił zbrojnych do obrony RP
57. (kontrasygnata, na wniosek RM) – wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w czasie stanu wojennego (jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie); postanawia o przejściu organów władzy publicznej na określone stanowiska kierowania; określa zadania sił zbrojnych
58. (na wniosek RM) – w czasie stanu wyjątkowe może postanowić o użyciu oddziałów Sił Zbrojnych do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA

Odpowiedzialność polityczna

-     nie ponosi odpowiedzialności politycznej; niemożliwym pozbawienie Prezydenta urzędu z przyczyn politycznych

-     głowa państwa wyłączona spod kontroli parlamentarnej

-     polityka Prezydenta nie stanowi przedmiotu obrad, nie podlega ocenie

-     odpowiedzialność przejmuje – przez kontrasygnatę – członek rządu, on może zostać pociągnięty do odpowiedzialności

-     odpowiedzialność także za pozostałe akty głowy państwa

-     zakaz kontrasygnaty, jeśli dany akt byłby sprzeczny z prawem

-     postanowienia – akty niemające charakteru prawotwórczego: powoływanie premiera, skracanie kadencji parlamentu, ratyfikacja umowy międzynarodowej + czynności faktyczne (np. podróże, przemówienia)

-     enumeratywne wyliczenie, wyczerpujące, prerogatyw Prezydenta – zasada domniemania kontrasygnaty

-     kontrasygnaty udziela premier

-     kontrasygnata nie zwalnia z odpowiedzialności konstytucyjnej

-     brak kontrasygnaty = nieważność danego aktu urzędowego

Odpowiedzialność „wyborcza”

Odpowiedzialność konstytucyjna

-     za naruszenie Konstytucji lub ustaw – fakt naruszenia konkretnej normy prawnej

-     obejmuje wyłącznie czyny naruszające Konstytucję lub ustawy, dokonane w zakresie urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem

-     postępowanie – wszczynane na wniosek 140 członków ZN; wniosek – do sejmowej KOK, postawienie w stan oskarżenia – 2/3 ustawowej liczby członków ZN (307 posłów); brak wymaganej większości = umorzenie postępowania

-     postawienie w stan oskarżenia – zawieszenie w sprawowaniu urzędu

Odpowiedzialność karna

-     identyczna procedura

-     za czyny związane ze sprawowaniem urzędu, jak i za wszystkie niezwiązane, a wypełniające znamiona przestępstwa

-     wyłącznie przed TS

-     Prezydent nie może być ścigany przed sądami powszechnymi w czasie sprawowania urzędu; w przypadku przestępstw popełnionych w tym okresie – także po zakończeniu kadencji

-     privilegium fori – specjalny sąd, dla ochrony powagi urzędu