miernictwo ściąga.docx

Tolerancje i pasowania.Ad.1Tolerancja w technice - maksymalne, dopuszczalne odstępstwo od określonych technologicznych parametrów w trakcie produkcji danego urządzenia.Tolerancją T nazywa się różnicę między wymiarami granicznymi: górnym B i dolnym A lub różnicę algebraiczną między odchyłkami: górną ES, es i dolną EI, eiAd.2Odchyłka, w metrologii warsztatowej, różnica między wymiarem rzeczywistym zaobserwowanym a odpowiadającym mu wymiarem nominalnym Ad.3Wymiarowanie jest to podawanie wymiarów przedmiotów na rysunkach technicznych za pomocą linii, liczb i znaków wymiarowych.. Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką równolegle do wymiarowanego odcinka w odległości co najmniej 10 mm, zakończone są grotami dotykającymi ostrzem krawędzi przedmiotu, pomocniczych linii wymiarowych lub osi symetrii.
Linie wymiarowe nie mogą się przecinać.Pomocnicze linie wymiarowe są to linie ciągłe cienkie, będące przedłużeniami linii rysunku. Rysuje się je prostopadle do mierzonego odcinka.
Pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać.Prawidłowy kształt grotów przedstawia rysunek (1). Długość grota powinna wynosić 6-8 grubości linii zarysu przedmiotu, lecz nie mniej niż 2,5 mm. Groty powinny być zaczernione. Na szkicach odręcznych dopuszcza się stosowanie grotów niezaczernionych Długość grotów powinna być jednakowa dla wszystkich wymiarów na rysunku.Zasadniczo ostrza grotów powinny dotykać od wewnątrz linii, między którymi wymiar podajemy (Przy podawaniu małych wymiarów groty można umieszczać na zewnątrz tych linii, na przedłużeniach linii wymiarowej
Dopuszcza się zastępowanie grotów cienkimi kreskami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod kątem 45o do linii wymiarowej Liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiarowymi w odległości 0,5 - 1,5 mm od nich, mniej więcej na środku Jeżeli linia wymiarowa jest krótka, to liczbę wymiarową można napisać nad jej przedłużeniem Na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu liczby wymiarowe powinny mieć jednakową wysokość, niezależnie od wielkości rzutów i wartości wymiarów.Należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kreskowania przekrojów.Wymiary powinny być tak rozmieszczone, żeby jak najwięcej z nich można było odczytać patrząc na rysunek od dołu lub od prawej strony Do wymiarowania wielkości średnic i promieni krzywizn stosujemy specjalne znaki wymiarowe.     Średnice wymiarujemy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem Æ (fi).Promienie łuków wymiarujemy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem R. Linię wymiarową prowadzi się od środka łuku i zakańcza się grotem tylko od strony łuku (rys.) Grubość płaskich przedmiotów o nieskomplikowanych kształtach zaznaczamy poprzedzając liczbę wymiarową znakiem x.stawiania wszystkich wymiarów koniecznych, niepowtarzania wymiarów,  niezamykania łańcuchów wymiarowych,pomijania wymiarów oczywistychad.4pasowanie luźneZawsze istnieje w nim luz pomiędzy wałkiem i otworem. Wałek może poruszać się wzdłużnie lub obracać w otworze. Stosowane w połączeniach ruchowych.pasowania mieszaneIstnieje w nim niewielki luz lub lekki wcisk. Stosowane do połączeń nie przenoszących obciążeń.pasowanie ciasneW tym pasowaniu wałek jest wciśnięty w otwór. Połączenie takie może przenosić obciążenia (zobacz połączenia wciskowe).Ad.5Wymiary Graniczne Wymiary graniczne, dolny ,4 i górny B to wymiary, między którymi powinien być zawarty lub być równy jednemu z nich wymiar rzeczywisty dobrze wykonanej części. Wymiar, względem którego określa się odchyłki graniczne i odchyłkę zaobserwowaną nazywa się wymiarem nominalnym D.Ad.6ES – odchyłka górna dla wymiaru wewnętrznego,es – odchyłka górna dla wymiaru zewnętrznego,EI – odchyłka dolna dla wymiaru wewnętrznego,ei – odchyłka dolna dla wymiaru zewnętrznego zasada stałego otworuTolerancję otworu dobiera się z grupy tolerancji H (tolerancja w głąb materiału) gdzie EI=0, a o rodzaju pasowania decyduje tolerancja wałka, np. tolerancja luźna - H7/g6, tolerancja mieszana - H7/k6, tolerancja ciasna - H7/s6.zasada stałego wałka.Tolerancję wałka dobiera się z grupy tolerancji h (tolerancja w głąb materiału) gdzie es=0, a o rodzaju pasowania decyduje tolerancja otworu, np. tolerancja luźna - G7/h6, tolerancja mieszana - K7/h6, tolerancja ciasna - P7/h6Ad.7 odchyłka podstawowa – odchyłka która określa położenie pola tolerancji względem linii zerowej czyli która jest bliższa linii zerowejAd.8,9 Luz maksymalny (Lmax): Lmax = – Wmin = Bo – Aw = ES – ei, Luz minimalny (Lmin): Lmin = – Wmax = Ao – Bw = EI – es,  Wcisk maksymalny (Wmax): Wmax = – Lmin = Bw – Ao = es – EI,  Wcisk minimalny (Wmin): Wmin = – Lmax = Aw – Bo = ei – ES

Ad.10

Ad.11 zasada stałego otworuTolerancję otworu dobiera się z grupy tolerancji H (tolerancja w głąb materiału) gdzie EI=0, a o rodzaju pasowania decyduje tolerancja wałka, np. tolerancja luźna - H7/g6, tolerancja mieszana - H7/k6, tolerancja ciasna - H7/s6.

zasada stałego wałkaTolerancję wałka dobiera się z grupy tolerancji h (tolerancja w głąb materiału) gdzie es=0, a o rodzaju pasowania decyduje tolerancja otworu, np. tolerancja luźna - G7/h6, tolerancja mieszana - K7/h6, tolerancja ciasna - P7/h6Otwór podstawowy jest to otwór, którego dolna odchyłka jest równa zeru, EI = 0, natomiast wałek podstawowy jest to wałek, którego górna odchyłka jest równa zeru, es = 0.Ad.12 D – wymiar nominalny jest to taki wymiar, względem którego oznacza się odchyłki pomiarowe. Ze względu na niedokładność środków wytwarzania oraz zmysłów wykonawcy wymiary nominalne praktycznie nie są osiągalne.B – wymiar górny jest to największy dopuszczalny wymiar elementu.A – wymiar dolny to najmniejszy dopuszczalny wymiar elementu. ES, es – odchyłka górna – odchyłka graniczna będąca różnicą algebraiczną wymiaru górnego Bw wałka lub otworu Bw i wymiaru nominalnego D.EI, es – odchyłka dolna – odchyłka graniczna będąca różnicą algebraiczną wymiaru górnego Aw wałka lub otworu Ao i wymiaru nominalnego D.Linia zerowa (0–0) – jest to prosta odpowiadająca wymiarowi nominalnemu, względem której określa się odchyłki i tolerancje przy ich graficznym przedstawieniu. Odchyłki dodatnie umieszcza się powyżej linii zerowej, ujemne zaś – poniżej.AD.13 Tworzenie pasowań powinno się odbywać wg  zasady stałego otworu (z odchyłką podstawową H) lub wg zasady stałego wałka (z odchyłką podstawową h).Zasada stałego otworu H jest to zasada tworzenia pasowań, zgodnie z którą różne luzy i wciski wynikają z połączenia otworu podstawowego z wałkami o różnych polach tolerancji. Zasada stałego wałka h jest to zasada tworzenia pasowań, zgodnie z którą  luzy i wciski wynikają z połączenia wałka podstawowego z otworami o różnych polach tolerancji.Otwór podstawowy jest to otwór, którego dolna odchyłka jest równa zeru, EI = 0, natomiast wałek podstawowy jest to wałek, którego górna odchyłka jest równa zeru, es = 0.Przez pasowanie rozumiemy skojarzenie 2 części (otworu i wałka), których połączenie daje charakterystyczne luzy lub wciski między ich współpracującymi powierzchniami. Ogólnie pasowanie możemy podzielić na stałe (brak ruchu względnego) i ruchome (ruch względny pasowanych części).Tolerancja pasowania Tp jest sumą tolerancji otworu To i tolerancji wałka Tw  tworzących połączenie i możemy traktować ją jako miarę dokładności pasowania elementów:Podobnie jak położenie pola tolerancji wymiaru, również położenie pola tolerancji względem linii zerowej można określić 2 sposobami – luzami (S) lub wciskami (N) granicznymi:

 AD.14Ad.15,16 Tolerancje sprawdzianów są wprawdzie niewspółmiernie małe w porównaniu do tolerancji przedmiotu to jednak wzajemne usytuowanie pól tolerancji sprawdzianu i przedmiotu może powodować:błąd I rodzaju - odrzucenie przedmiotu wykonanego poprawnie (sztuki dobrej) błąd II rodzaju - przyjęcie przedmiotu wykonanego nieprawidłowoad17. Wałeczki pomiaroweA)określenie pola tolerancji danej średnicy gwintu wymaga łącznego podania:

szeregu tolerancji, co jest równoznaczne z wartością tolerancji (np. 6),położenia pola tolerancji średnicy, a więc wartości odchyłki podstawowej w postaci symbolu literowego (np. H).Pole tolerancji gwintu tworzą dwa pola tolerancji średnic, a wieć D1 i D2 lub d i d2. Pole tolerancjni gwintu wewnętrznego okresla skojarzenie pól tolerancji s®ednicy podziałowej D2 i średnicy zewnętrznej d. Pola tolerancji gwintów zew. I wew. Są położone w głebi materiału. W przypadku położeń H i h (El = 0, es = 0 ) pola tolerancji --- zarówno gwintów wew., jak i zew. – stykają się bezpośrednio z zarysem nominalnym.Charakter pasowania gwintów jest określony wzajemnym położeniem pól tolerancji średnicy podziałowej śruby i nakrętki. W pasowaniu luźnym pole tolerancji gwintu śruby jest położone poniżej pola tolerancji gwintu nakrętki. Pasowanie suwliwe jest szczególnym przypadkiem pasowania luźnego, gdy pola tolerancji gwintów obu elementów, tj. śruby i nakrętki, stykają się. Pasowanie ciasne zachodzi wówczas, gdy pole tolerancji gwintu śruby znajduje się powyżej

Ad18 Dla czopa łożyska tocznego w przypadku ruchomego wałka może być stosowana tolerancja typu j6 . n6 ad.19 Płytki kątowe - najczęściej używane są płytki w systemie Johanssona, płytki przywieralne oraz pryzmy wielościenne

Kątowniki - wzorce kąta prostego; często używane w montażu elementów maszynowych, jak i w przypadkach różnego rodzaju regulacji. Najczęściej stosowane są kątowniki krawędziowe i powierzchniowe .PN-77/M-02136 przewiduje 17 klas dokładności wykonania, oznaczonych liczbami oAd.20 Sto Ustalono budowę układu tolerancji, pola tolerancji oraz wytyczne tworzenia pasowań stożków o zbieżnościach w zakresie od 1:3 do 1:500 i średnicach nominalnych w zakresie do 500 mm. Norma obejmuje stożki i złącza stożkowe stosowane w ogólnej budowie maszyn, a wartości tolerancji i odchyłek są odniesione do warunków w temperaturze do + 20 stopni C. Podano zależności między tolerancjami średnic, kąta i kształtu stożkaAd21 U8/h7; H8/s7; S7/h6; H7/r6; R7/h6 - Połączenia wtłaczane kół zębatych z wałami, tarcz sprzęgłowych oraz wieńców kół zębatych z piastami,H7/p6; P7/h6 - Połączenia kół zębatych z wałami maszyn obciążonych zmiennie i udarowo, łączenie tulei łożyskowych, kołków, pierścieni osadczych oraz wpustów,H7/n6; N7/h6 - Połączenia wieńców kół zębatych z piastami, dźwigni i korb na wałach, tulei w korpusach, kół i sprzęgieł na wałach, łożysk na wałach,H7/m6; M7/h6 - Połączenia kół pasowych i zębatych na wałach, zabezpieczone przed przemieszczaniem wzdłużnym, sworzni oraz kołków ustalającychAd.22 Parametr Ra - Średnia arytmetyczna bezwzględnych wartości rzędnych Z(x) wewnątrz odcinka elementarnego

Parametr Rq (RMS) - to średnie kwadratowe odchylenie profilu y na odcinku elementarnym. Jest równy statystycznemu odchyleniu y. Wpływ mają pojedyncze wysokie wzniesienia lub wgłębieniaParametr Rp – wysokość najwyższego wzniesienia profilu Parametr Rm – głębokość najniższego wgłębienia profilu Parametr Rt- odległość najwyższego punktu profilu do najniższego na odcinku elementarnym. Parametr Rz - to średnia arytmetyczna wartość bezwzględnych wysokości  pięciu najwyższych wzniesień profilu i pięciu najniższych wgłębień na odcinku elementarnym. Miarą Rz jest średnia chropowatość powierzchniParametr RSm- to średnia wartość odstępów chropowatości, które występują na odcinku elementarny. Jest przydatny do charakteryzowania funkcjonalności elementówParametr S - średnia wartość z odstępów miejscowych wzniesień profilu chropowatości Si występujących na odcinku elementarnym.Si - długość odcinka linii średniej między rzutami najwyższych punktów sąsiednich miejscowych wzniesień profilu chropowatościParametr Rg - średnia arytmetyczna bezwzględnych wartości pochyleń profilu chropowatości względem linii średniej w przedziale odcinka elementarnegoParametr RDq – średni kwadratowy wznios profilu;zaletą wartości RDq jest jej zwiększona czułość na wartości ekstremalne w przeciwieństwie do średniej numerycznej, która ma tendencje do obniżania ich wpływuParametry Rla i Rlq:- średnia długość fali profilu chropowatości- wartość średniej kwadratowej długości fali profilu chropowatościWspółczynnik skośności profilu chropowatości Rsk - zwany jest  współczynnikiem asymetrii i jest momentem trzeciego rzędu krzywej rozkładu amplitudy określoną na długości odcinka elementarnego LDa – średnie arytmetyczne pochylenie profilu chropowatości.Falistość - przyjmuje się jeżeli stosunek odstępu nierówności falistości do jego głębokości mieści się między 50:1 a 1000:1 (w niektórych źródłach dolną granicę przyjmuje się jako 40:1 lub 100:1). Fale są przeważnie nieregularnościami okresowymi.Linia średnia profilu falistości λ- jest to linia odpowiadająca składowym długofalowym profilu, które są tłumione filtrem profilu λfAd.23 Błędy kształtu: ●baryłkowatość – sprawdzamy...