skrypt komunikacja lekarz pacjent.doc

KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY

RODZINNEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W GDAŃSKU

Joanna KLISZCZ   Barbara TRZECIAK

KOMUNIKACJA W RELACJI LEKARZ - PACJENT

(Materiały pomocnicze dla studentów) Wydanie II poprawione

GDAŃSK 1998

SPIS    TREŚCI              str.

WSTĘP                            3

I.              KOMUNIKACJA WERBALNA

1.        Zakres informacji niezbędnych dla pacjenta                            5

2.        Umiejętność prowadzenia rozmowy z pacjentem                            9

2.1.                     Techniki zadawania pytań                            9

2.2.                     Ogólne zasady usprawniania rozmowy z pacjentem                            16

II.              BARIERY KOMUNIKACJI

1.              Miejsce leczenia                            19

1.1.    Szpital                            19

1.2.    Przychodnia                            22

2.              Wiek pacjenta                            24

2.1.     Pacjent pediatryczny                            24

2.2.     Pacjent geriatryczny                            25

3.         Osobowość lekarza i pacjenta              28

4.         Trudności w komunikowaniu się a umiejscowienie w strukturze
społecznej                            29

5.         Śmierć i umieranie                            31

6.         Mechanizmy obronne w procesie komunikacji                            35

m. KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

1.  Ekspresyjna rola lekarza                            37

1.1.    Czy współczesny lekarz jest Judymem?                            37

1.2.    Czym jest dotyk w procesie komunikacji lekarza z pacjentem?..              42

1.3.    Empatia jako forma komunikacji międzyludzkiej                            44

1.3.1.                        Co to jest empatia?              44

1.3.2.                        Empatia jako czynnik usprawniający komunikację lekarza

z pacjentem                            45

1.3.3.              Podstawowe zasady budowania empatycznego kontaktu

z pacjentem                            48

IV. DLACZEGO TAK TRUDNO ROZMAWIAĆ?

'•         Rozmowa z prof. dr hab. med. Joanną Muszkowską-Penson                            50

2              Rozmowa z doc. dr hab. med. Anną Balcerską                            55

3              Rozmowa z doc. dr hab. med. Jackiem Jassemem                            60

4              Aneks do rozmowy

z prof. dr hab. med. Joanną Muszkowską-Penson                            64

PIŚMIENNICTWO                            75

WSTĘP

Przygotowaniu prezentowanego w niniejszej pracy materiału przyświecał jeden główny cel - brak tego rodzaju opracowań w literaturze. I nic dziwnego. Komunikacja lekarza z pacjentem jest bardzo niewdzięcznym tematem refleksji, gdyż pewne jej cechy większość uważa za naturalne i oczywiste, niezwykle więc trudno poddać je naukowej analizie.

Natomiast zdolność do nawiązania kontaktu z chorym człowiekiem jest rzeczą niełatwą i nie tylko studenci pierwszych lat mają kłopoty w tym względzie ale również doświadczeni lekarze praktycy.

Oczywiście przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka, w tym również tych związanych z „inżynieryjnym" charakterem studiów medycznych. Zdajemy sobie sprawę, że nabycie umiejętności komunikowania się lekarza z pacjentem to nie wyłącznie kwestia wprowadzenie przedmiotu do programu nauczania. Jest ona także wypadkową doświadczenia zawodowego, intuicji i kultury osobistej lekarza. Dlatego rzeczą niemożliwą jest podanie dokładnego przepisu, określającego zachowanie terapeuty podczas rozmowy z pacjentem. Z drugiej strony, również chory jako niepowtarzalna i integralna biopsychospołeczna całość posiada swój własny system wymiany informacji. Nie mniej jednak, zagadnieniem komunikacji w relacji lekarz-pacjent rządzą pewne zasady, których bezwzględnie należy przestrzegać. Trzeba więc zdać sobie sprawę z faktu, że komunikacja, czyli przekaz informacji jest jednym z najważniejszych procesów w medycynie. Stanowi bowiem podstawę rozpoznania i leczenia choroby, a niekiedy, w przypadku schorzeń o charakterze przewlekłym, jest jedyną formą terapii (Sokołowska, 1986).

Komunikacja między lekarzem i pacjentem odbywa się zarówno poprzez wypowiedzi słowne, jak i sygnały niewerbalne, które przekazują treści symboliczne. Proces ten, będący formą uczenia się społecznego, zawiera przekaz i wymianę informacji, sądów, ocen, pytań, sposobów postępowania.

Spełnia on cztery podstawowe funkcje:

1              komunikacyjną,

2              diagnostyczną,

3              informacyjną,

4              teraPeutyczno - doradczą,

i jak wskazują wszystkie przeprowadzone w tym zakresie bad   •

główny   warunek   satysfakcji   bądź   niezadowolenia   nari^t -^^ stan°wi

medycznej (Leder, 1987).              pacjentów   2   opieki

Proces komunikacji lekarza z pacjentem zróżnicowany jest
czynników. Istnieje w związku z tym wiele typologii dokony^2 T^
względu na rozmaite kryteria. W naszej analizie uwzględniamvt Zt
komunikacji, które określają jej efektywność.              ceclly

Przez efektywną komunikację lekarza z pacjentem rozumiemy taka i w której między jej uczestnikami istnieje:

1.           kontakt intelektualny,

2.           kontakt  emocjonalny   czyli jest  ona   akceptowana  przez
a tresc przekazywanych zaleceń jest jasna

I. KOMUNIKACJA    WERBALNA 1. ZAKRES INFORMACJI NIEZBĘDNYCH DLA PACJENTA

Tematy, które wzbudzają największe zainteresowanie chorych dotyczą: rozpoznania i ogólnego stanu zdrowia, przyczyn choroby, rokowania, przebiegu leczenia i skutków choroby.

Najogólniej rzecz biorąc, informacje udzielane chorym powinny z jednej strony ułatwiać im współdziałanie z lekarzem, z drugiej natomiast - umożliwić ukształtowanie prawidłowego obrazu choroby. Lekarz powinien więc przedyskutować z pacjentem następujące kwestie:

a)           rozpoznanie i przyczyny choroby - informacja ta jest przede wszystkim
spełnieniem    podstawowych    oczekiwań    chorego,    często    również
narzędziem  eliminacji  obaw,  że  w  grę wchodzi   choroba  znacznie
poważniejsza,

b)           dalszy przebieg choroby i rokowania - dyskusja na ten temat rozprasza
obawy pacjenta, stanowiąc jednocześnie wstęp do ustalenia jego planów
życiowych na bliższą i dalszą przyszłość,

c)           rodzaj   leczenia  - jest  to  kwestia  bardzo   istotna  ze  względu  na
zachodzącą niekiedy konieczność hospitalizacji, bądź przeprowadzenia
specjalistycznych badań dodatkowych,

d)           ogólne wiadomości o działaniu stosowanych leków - informacje na ten
temat przyczyniają się do zwiększenia dyscypliny w ich przyjmowaniu,
dodatkowe badania laboratoryjne - udzielenie pacjentowi informacji na
czym będą one polegać ma na celu zwiększenie wiarygodności wyników
oraz zredukowanie lęku towarzyszącego często choremu kierowanemu
na dodatkowe badania specjalistyczne,

e)           zalecane i przeciwwskazane zachowania - są to informacje podstawowe,
jakie powinien uzyskać pacjent. Podanie ich z krótkim uzasadnieniem
zwiększa prawdopodobieństwo podporządkowania się zaleceniom,

0 trwałe następstwa choroby - wiedza na ten temat powinna ułatwić choremu wprowadzenie zmian w dotychczasowym trybie życia. Należy jednak pamiętać, że udzielenie informacji w tym zakresie niesie ze sobą duże ryzyko popełnienia błędu o charakterze jatrogennym. Nie wolno czynić tego wówczas, gdy odporność pacjenta jest osłabiona przez sam proces chorobowy (Jarosz, 1988).

Trzeba przy tym wiedzieć,  że sposób  i zakres informowania pacjenta Powinien być plastyczny, czyli dostosowany do rodzaju i etapu choroby oraz

typu osobowości i zachowania się chorego. Przykładowo kom    i-

z pacjentem w stanie terminalnym musi spełniać nastemiiań* «   un*ka9a lekarza

a)        redukować niepewność,              H -W* warunki:

b)       umożliwić pacjentowi dokonywanie wyboru, pozostać*

nad własnym życiem,              v...