15_odpowiedzi.pdf

nonsensowne

tezy kreacjonistów

John Rennie

AntyewolucjoniÊci, chcàc utorowaç drog´ kreacjonizmowi,

atakujà nauk´, ale ich zarzuty sà bezpodstawne

Gdy Karol Darwin przedstawi∏ 143 lata temu teori´ ewolucji drogà doboru naturalnego,

rozgorza∏y wokó∏ niej za˝arte spory. Stopniowo jednak co-

raz wi´cej danych z paleontologii, genetyki, zoologii, bio-

logii molekularnej i innych dziedzin potwierdzi∏o ponad

wszelkà wàtpliwoÊç istnienie ewolucji. Obecnie bitw´ wy-

grano na prawie wszystkich frontach. Prawie, gdy˝ nie

przekonano do tej teorii opinii spo∏ecznej.

To ˝enujàce, ˝e w XXI wieku w paƒstwie, w którym tak

burzliwie rozwija si´ nauka, kreacjonistom wcià˝ udaje

si´ wmawiaç politykom, s´dziom i zwyk∏ym ludziom, ˝e

ewolucja to mrzonka. Prowadzà oni kampani´ na rzecz

nauczania w szkole zamiast ewolucjonizmu – kreacjoni-

zmu, na przyk∏ad koncepcji „inteligentnego projektu”. Pa-

r´ miesi´cy temu Rada Szkolnictwa Stanu Ohio rozwa˝a-

∏a nawet propozycj´ wydania w tej sprawie odpowiedniego

zarzàdzenia. Niektórzy antyewolucjoniÊci, jak Philip E.

Johnson, profesor prawa w University of California w Ber-

keley i autor ksià˝ki Sàd nad Darwinem , przyznajà, ˝e

chodzi im o to, aby pos∏u˝yç si´ teorià inteligentnego pro-

jektu do wprowadzenia dyskusji o Bogu na zaj´ciach z na-

uk przyrodniczych.

B´dàc pod ostrza∏em, nauczyciele i inni zwolennicy teo-

rii ewolucji mogà si´ czuç osaczeni: coraz trudniej im od-

pieraç ataki kreacjonistów. Argumenty, których ci ostatni

u˝ywajà, to typowe chwyty oparte na nieporozumieniach

(albo wr´cz jawnych k∏amstwach) dotyczàcych ewolucji.

MnogoÊç i ró˝norodnoÊç zarzutów potrafi jednak zdezo-

rientowaç nawet osoby doÊç dobrze poinformowane.

Poni˝sza lista odpowiedzi na niektóre najcz´stsze „nauko-

we” zastrze˝enia przeciwko teorii ewolucji mo˝e pomóc

jej obroƒcom. Podano tak˝e êród∏a uzupe∏niajàcych infor-

macji i uzasadnienie, dlaczego dla kreacjonizmu nie po-

winno byç miejsca w podr´czniku biologii.

66 ÂWIAT NAUKI WRZESIE¡ 2002

odpowiedzi

1. Ewolucja to tylko teoria,

a nie fakt czy prawo naukowe.

Wiele osób wynios∏o ze szko-

∏y przekonanie, ˝e teoria to

coÊ w po∏owie drogi mi´dzy

hipotezà a prawem nauko-

wym. Jednak wed∏ug amery-

kaƒskiej National Academy of

Sciences (NAS), teoria na-

ukowa to „dobrze uzasadnio-

ne wyjaÊnienie jakiegoÊ aspek-

tu Êwiata przyrodniczego,

uwzgl´dniajàce fakty, prawa,

wnioskowania i sprawdzone

hipotezy”. ˚adne dodatkowe

dowody nie zmienià teorii

w prawo, które stanowi opi-

sowe (cz´sto iloÊciowe) uogól-

nienie jakiegoÊ wycinka wie-

dzy. Kiedy wi´c naukowcy

mówià o teorii ewolucji albo

dajmy na to, o teorii atomo-

wej budowy materii bàdê teo-

rii wzgl´dnoÊci, nie wyra˝ajà

przez to ˝adnych zastrze˝eƒ

co do jej prawdziwoÊci.

Oprócz teorii ewolucji –

czyli koncepcji rozwoju zachodzàcego dzi´ki dziedzicznym

zmianom – mo˝na te˝ rozwa˝aç fakt ewolucji. NAS definiu-

je go jako „powtarzalnà obserwacj´, którà mo˝na uznaç za

prawdziwà dla wszelkich praktycznych zastosowaƒ”. Zapis

kopalny i liczne inne dowody Êwiadczà, ˝e organizmy ewolu-

owa∏y w czasie. Choç nikt nie obserwowa∏ tych przemian bez-

poÊrednio, dowody poÊrednie sà wyraêne, jednoznaczne i prze-

konujàce.

Wszelkie nauki przyrodnicze opierajà si´ na poÊrednich

dowodach. Na przyk∏ad fizycy nie mogà bezpoÊrednio zaob-

serwowaç czàstek subatomowych, lecz wnioskujà o ich ist-

nieniu m.in. na podstawie charakterystycznych Êladów prze-

lotu w komorze mg∏owej. Niemo˝noÊç „bezpoÊredniej”

obserwacji nie podwa˝a wniosków fizyków.

Na przyk∏ad umieÊçmy na

wyspie obfitujàcej w nasiona

par´ szybko rozmna˝ajàcych

si´ zi´b z ma∏ymi dziobami

i par´ wolniej si´ rozradzajà-

cych zi´b o du˝ych dziobach.

W ciàgu kilku pokoleƒ wi´k-

szoÊcià zasobów pokarmo-

wych majà szans´ zaw∏adnàç

te pierwsze. Ale jeÊli du˝y

dziób jest przydatniejszy do

rozgniatania nasion, przewa-

g´ zyskajà ptaki wielkodzio-

be, nawet jeÊli mno˝à si´ wol-

niej. Takà prawid∏owoÊç za-

obserwowa∏ w pionierskim

badaniu zi´b Darwina na Ga-

lapagos Peter R. Grant z Prin-

ceton University [patrz: Peter

R. Grant „Dobór naturalny

a zi´by Darwina”; Âwiat Na-

uki , grudzieƒ 1991]

Mo˝na wi´c wskazywaç na

walory przystosowawcze

okreÊlonej cechy bez potrze-

by odwo∏ywania si´ do prze-

˝ywalnoÊci w danych warun-

kach: grube dzioby sà po prostu przydatniejsze do

rozgniatania twardych nasion. Unikamy w ten sposób pu-

∏apki b∏´dnego ko∏a.

3. Ewolucja jest nienaukowa, poniewa˝ nie da si´ jej

sprawdziç ani sfalsyfikowaç. Twierdzenia ewolucjonistów

dotyczà wydarzeƒ, których nikt nie obserwowa∏

i nie da si´ ich powtórzyç w laboratorium.

W tym ca∏kowitym odrzucaniu teorii ewolucji pomija si´ istot-

ny podzia∏ na mikro- i makroewolucj´. Pierwsza dotyczy

zmian wewnàtrzgatunkowych w czasie, mogàcych prowa-

dziç do specjacji, czyli powstania nowych gatunków. Druga

natomiast – przemian grup na szczeblu ponadgatunkowym.

Odtwarzajàc pokrewieƒstwa ró˝nych organizmów, cz´sto ko-

rzysta si´ z zapisu kopalnego i porównaƒ sekwencji DNA.

Obecnie nawet wi´kszoÊç kreacjonistów przyznaje, ˝e mi-

kroewolucj´ potwierdzono w badaniach laboratoryjnych (na

liniach komórkowych, roÊlinnych czy muszek owocowych)

i terenowych (jak badania Granta nad zmianami kszta∏tu dzio-

ba zi´b z Galapagos). Dobór naturalny i inne mechanizmy –

na przyk∏ad mutacje chromosomowe, symbioza czy krzy˝owa-

nie si´ (hybrydyzacja) – mogà z czasem doprowadziç do

ogromnych przeobra˝eƒ populacji.

2. Koncepcja doboru naturalnego to tautologia:

prze˝ywajà najlepiej dostosowani, a za najlepiej

dostosowanych uwa˝a si´ tych, którzy prze˝yjà.

„Prze˝ycie najlepiej dostosowanych” to potoczne okreÊlenie

doboru naturalnego, ale naukowe definicje odwo∏ujà si´ do

zró˝nicowanej prze˝ywalnoÊci i rozrodczoÊci. Zamiast wi´c

okreÊlaç, które gatunki sà „lepiej lub gorzej dostosowane”,

mo˝na okreÊliç ich sukces rozrodczy w danych warunkach.

ZI¢BY DARWINA NA GALAPAGOS wykazujà przystosowawcze zró˝nicowanie kszta∏tu dzioba.

WRZESIE¡ 2002 ÂWIAT NAUKI 67

MUSZLA ¸ODZIKA: wytwór ewolucji

czy zamys∏ projektanta?

Badania nad makroewolucjà wymagajà wyciàgania wnio-

sków ze skamienia∏oÊci i podobieƒstw budowy DNA, a nie

prowadzenia bezpoÊrednich obserwacji. W naukach „histo-

rycznych”, badajàcych zjawiska i procesy zachodzàce na prze-

strzeni dziejów (obejmujàcych oprócz biologii ewolucyjnej

tak˝e astronomi´, geologi´ i archeologi´), mo˝na przecie˝ te-

stowaç hipotezy, sprawdzajàc, czy przystajà one do posiada-

nych Êwiadectw i czy wynikajà z nich sprawdzalne przewi-

dywania dotyczàce przysz∏ych odkryç. Na przyk∏ad uznanie

istnienia ewolucji prowadzi do wniosku, ˝e pomi´dzy naj-

starszymi znanymi cz∏owiekowatymi (sprzed oko∏o 5 mln lat)

a cz∏owiekiem nowoczesnym anatomicznie (który pojawi∏ si´

oko∏o 100 tys. lat temu) powinniÊmy odnajdowaç istoty o ce-

chach coraz mniej ma∏pich i coraz bardziej ludzkich. I takie

zjawisko rzeczywiÊcie stwierdzono na podstawie zapisu kopal-

nego. Nie powinno natomiast byç – i nie ma – znalezisk ska-

mienia∏oÊci cz∏owieka nowoczesnego anatomicznie towarzy-

szàcych szczàtkom mezozoicznych dinozaurów (w warstwach

geologicznych sprzed ponad 65 mln lat). Przewidywania bio-

logii ewolucyjnej sà zwykle znacznie bardziej szczegó∏owe

ni˝ powy˝sze i badacze stale je weryfikujà.

Teori´ ewolucji da∏oby si´ podwa˝yç tak˝e w inny sposób.

GdybyÊmy byli w stanie udokumentowaç samorództwo choç-

by jednej z∏o˝onej formy ˝ycia z materii nieo˝ywionej, wtedy

mo˝na by twierdziç, ˝e przynajmniej cz´Êç form kopalnych po-

wsta∏a w ten sposób. Gdyby pojawili si´ inteligentniejsi od

nas kosmici i przypisali sobie stworzenie ˝ycia na Ziemi (lub

przynajmniej poszczególnych gatunków), tak˝e rzuci∏oby to

cieƒ na teori´ ewolucji. Ale nikomu nie uda∏o si´ dotàd przed-

stawiç tego rodzaju dowodów.

Warto zauwa˝yç, ˝e koncepcja falsyfikowalnoÊci jako pro-

bierza jakoÊci nauki pojawi∏a si´ w pracach filozofa Karla Pop-

pera w latach trzydziestych. Nowsze interpretacje jego myÊli

doprowadzi∏y do z∏agodzenia najskrajniejszej wersji tej zasa-

dy w∏aÊnie dlatego, ˝e w przeciwnym razie wyklucza∏aby ona

uprawianie zbyt wielu ewidentnie naukowych dziedzin.

4. Naukowcy coraz cz´Êciej wàtpià w prawdziwoÊç teorii ewolucji.

Brak dowodów, ˝e teoria ewolucji traci zwolenników. Wy-

starczy si´gnàç po jakikolwiek numer dowolnego recenzo-

wanego czasopisma biologicznego, by znaleêç artyku∏y wspie-

rajàce lub rozbudowujàce badania ewolucyjne, a przynajmniej

uznajàce teori´ ewolucji za fundamentalnà koncepcj´ wspó∏-

czesnej biologii.

Nie ma natomiast powa˝nych publikacji naukowych kwe-

stionujàcych istnienie ewolucji. W po∏owie lat dziewi´çdzie-

siàtych George W. Gilchrist z University of Washington w ty-

siàcach czasopism specjalistycznych poszukiwa∏ artyku∏ów

o „inteligentnym projekcie” lub „kreacjonizmie naukowym”.

Nie znalaz∏ ani jednego. Równie bezowocne by∏y prowadzo-

ne w ciàgu ostatnich dwóch lat niezale˝ne poszukiwania Bar-

bary Forrest z Southeastern Louisiana University i Lawren-

ce’a M. Kraussa z Case Western Reserve University.

KreacjoniÊci uwa˝ajà, ˝e dogmatycznie myÊlàcy naukowcy

odrzucajà z góry ich dowody. Tymczasem wed∏ug redakto-

rów Nature, Science i innych wiodàcych czasopism nauko-

wych, wÊród nap∏ywajàcych do redakcji maszynopisów bar-

dzo rzadko zdarzajà si´ antyewolucyjne. Niektórzy przeciwnicy

teorii ewolucji majà na swym koncie artyku∏y opublikowane

w powa˝nych pismach. Nie atakujà w nich jednak teorii ewo-

lucji wprost ani nie wysuwajà argumentów kreacjonistycz-

nych, lecz co najwy˝ej wskazujà na nierozwiàzywalnoÊç pew-

nych problemów ewolucyjnych (czego nikt nie kwestionuje).

Krótko mówiàc, kreacjonistom brakuje argumentów, które

pozwala∏yby naukowcom traktowaç ich serio.

AUSTRALOPITHECUS

AFARENSIS

A. AFRICANUS

5. Ró˝nice zdaƒ mi´dzy biologami ewolucyjnymi wskazujà,

jak ma∏o jest naukowych dowodów istnienia ewolucji.

Biolodzy ewolucyjni zawzi´cie dyskutujà na ró˝ne tematy:

mechanizmów specjacji, tempa zmian ewolucyjnych, pocho-

dzenia ptaków od dinozaurów, odr´bnoÊci gatunkowej nean-

dertalczyków i ludzi nowoczesnych anatomicznie oraz wiele

innych. Sà to typowe debaty, jakie toczà równie˝ przedsta-

wiciele innych dziedzin nauki. Zarazem jednak ewolucja jest

w biologii powszechnie przyjmowana jako fakt i koncepcja

przewodnia.

Niestety, nieuczciwi kreacjoniÊci wyrywajà ró˝ne stwier-

dzenia naukowców z kontekstu, by wyolbrzymiç i zniekszta∏-

ciç ich rozbie˝ne poglàdy. Ktokolwiek mia∏ okazj´ zapoznaç

si´ z dorobkiem paleontologa Stephena Jaya Goulda z Ha-

rvard University, wie, ˝e ów wspó∏autor koncepcji równowag

przestankowych (nieciàg∏ych stanów równowagi) by∏ jednym

z najbardziej elokwentnych obroƒców i popularyzatorów teo-

rii ewolucji. (Wed∏ug hipotezy równowag przestankowych –

punctuated equilibria – wyjaÊniajàcej prawid∏owoÊci zapisu

kopalnego, wi´kszoÊç przemian ewolucyjnych zachodzi w sto-

sunkowo krótkich odcinkach czasu geologicznego, obejmujà-

cych wszak˝e wiele setek pokoleƒ). KreacjoniÊci lubujà si´

jednak w wyjmowaniu z obszernej twórczoÊci Goulda zdaƒ

majàcych sugerowaç, ˝e wàtpi∏ on w ewolucj´, natomiast

WCZESNY HOMO

H. ERECTUS

H. SAPIENS

CZASZKI niektórych hominidów kopalnych

i cz∏owieka nowoczesnego anatomicznie ( Homo sapiens ).

68 ÂWIAT NAUKI WRZESIE¡ 2002

równowagi przestankowe przedstawiajà tak, jakby opisywa-

∏y powstawanie gatunków z dnia na dzieƒ albo wyklucie si´

ptaków z gadzich jaj.

Kiedy wi´c kreacjonista przedstawi nam fragment dzie∏a

znanego autorytetu naukowego, który jakoby kwestionuje ist-

nienie ewolucji, nale˝y domagaç si´ pokazania owego cytatu

w szerszym kontekÊcie. W zdecydowanej wi´kszoÊci przypad-

ków okazuje si´, ˝e rzekomego atakowania teorii ewolucji

w ogóle nie ma.

mo˝liwych ciàgów liter tej d∏ugoÊci. Tymczasem w latach osiem-

dziesiàtych Richard Hardison z Glendale College napisa∏ pro-

gram komputerowy, który generowa∏ losowe ciàgi liter, zacho-

wujàc litery w po∏o˝eniach przypadkiem trafnie obsadzonych

(a zatem selekcjonujàc frazy podobne do Hamletowskiej). Pro-

gram ten uk∏ada∏ prawid∏owy ciàg liter Êrednio po zaledwie

336 iteracjach (w niespe∏na pó∏torej minuty). Jeszcze bardziej

zdumiewa fakt, ˝e odtworzenie tà metodà ca∏ego dramatu Szek-

spira zajmowa∏o jedynie cztery i pó∏ doby.

6. Skoro ludzie pochodzà od ma∏p, to dlaczego wcià˝

jeszcze one ˝yjà?

Ten zaskakujàco popularny argument odzwierciedla ignoran-

cj´ antyewolucjonistów. Po pierwsze, ewolucjoniÊci nie twier-

dzà, ˝e cz∏owiek pochodzi od ma∏py; mówià jedynie, ˝e ma∏-

py i ludzie mieli wspólnego przodka.

Absurd tego zarzutu obna˝a jego parafraza „skoro dzieci

pochodzà od doros∏ych, to dlaczego doroÊli wcià˝ jeszcze ˝y-

jà?”. Nowe gatunki powstajà, gdy populacje organizmów od∏à-

czajà si´ od macierzystego pnia rodowego i dochodzi u nich

do nagromadzenia tylu ró˝nic, ˝e nie mogà si´ ju˝ krzy˝o-

waç ze swymi pobratymcami. Gatunek wyjÊciowy mo˝e na-

tomiast trwaç albo wymrzeç.

9. Druga zasada termodynamiki g∏osi, ˝e wszelkie uk∏ady

z czasem stajà si´ coraz mniej uporzàdkowane. Komórki

nie mog∏y zatem powstaç z materii nieo˝ywionej,

a wielokomórkowce z jednokomórkowców.

Argument ten to wynik niezrozumienia II zasady termody-

namiki. Gdyby by∏ s∏uszny, nie by∏oby kryszta∏ów ani p∏atków

Êniegu, bo i one sà strukturami z∏o˝onymi powstajàcymi sa-

morzutnie z nieuporzàdkowanych elementów.

„BÓG STWORZY¸ CZ¸OWIEKA

W OBECNEJ POSTACI OKO¸O 10 TYS. LAT TEMU”

Ârednie lub niepe∏ne Êrednie

7. Teoria ewolucji nie wyjaÊnia powstania ˝ycia na Ziemi.

Pochodzenie ˝ycia pozostaje nadal w du˝ej mierze tajemnicà,

ale biochemicy wiedzà ju˝, jak mog∏y samorzutnie powstaç

proste kwasy nukleinowe, aminokwasy i inne cegie∏ki ˝ywej ma-

terii, a nast´pne po∏àczyç si´ w samopodtrzymujàce i samore-

plikujàce si´ uk∏ady, które da∏y poczàtek prakomórkom. Z ana-

liz astrochemicznych wynika, ˝e w przestrzeni kosmicznej

mog∏a zachodziç synteza zwiàzków organicznych, które na-

st´pnie opada∏y na Ziemi´ z kometami. WyjaÊnia∏oby to po-

wstanie pewnej kategorii zwiàzków, jeÊli zwa˝yç na warunki

panujàce przypuszczalnie na naszej planecie u jej zarania.

Niekiedy kreacjoniÊci próbujà zdezawuowaç ca∏à teori´ ewo-

lucji, stwierdzajàc, ˝e nauka nie jest na razie w stanie wyjaÊniç

pochodzenia ˝ycia. Ale nawet gdyby okaza∏o si´, ˝e ˝ycie nie

powsta∏o w drodze ewolucji na Ziemi (i na przyk∏ad pierwsze ˝y-

we komórki sprzed miliardów lat to dzie∏o kosmitów), wcià˝

mielibyÊmy solidne dowody póêniejszej ewolucji, zgromadzone

w wielu badaniach procesów mikro- i makroewolucyjnych.

College

Wy˝sze

Podyplomowe

0 10 20 30 40 50 60

Odsetek akceptujàcych stwierdzenie

èród∏o: Organizacja Gallupa 1999

W rzeczywistoÊci II zasada termodynamiki g∏osi, ˝e nie

mo˝e maleç ca∏kowita entropia w uk∏adzie zamkni´tym (tj.

takim, który nie wymienia z otoczeniem materii ani energii).

Entropia to poj´cie fizyczne odpowiadajàce mniej wi´cej „nie-

uporzàdkowaniu”, acz ró˝niàce si´ znaczàco od potocznego

sensu tego s∏owa.

Co wa˝niejsze, II zasada pozwala na miejscowe zmniejsze-

nie entropii, jeÊli tylko w innych cz´Êciach uk∏adu nastàpi jej

odpowiedni wzrost. Tak wi´c nasza planeta mo˝e doÊwiad-

czaç wzrostu z∏o˝onoÊci, bo czerpie Êwiat∏o i ciep∏o ze S∏oƒ-

ca, a wzrost entropii towarzyszàcy przemianom termojàdro-

wym we wn´trzu naszej gwiazdy z nawiàzkà bilansuje ogólny

wynik. Proste organizmy mogà stawaç si´ bardziej z∏o˝one,

konsumujàc inne organizmy lub czerpiàc ze Êrodowiska ener-

gi´ i materi´ nieo˝ywionà.

8. Przypadkowe powstanie czegoÊ tak z∏o˝onego,

jak czàsteczka bia∏ka, nie mówiàc ju˝ o komórce

czy cz∏owieku, jest matematycznym niepodobieƒstwem.

Przypadek odgrywa pewnà rol´ w ewolucji (losowe sà np.

mutacje, mogàce daç poczàtek nowym cechom organizmów),

ale nie jest motorem powstawania organizmów, bia∏ek czy

innych struktur. Przeciwnie, podstawowy mechanizm ewo-

lucji odkryty przez Darwina – dobór naturalny – polega na

nielosowych przemianach, gdy˝ zachowuje cechy „korzyst-

ne”, a eliminuje „niekorzystne”. Dopóki czynniki selekcyjne

pozostajà niezmienne, dobór naturalny mo˝e kierowaç ewo-

lucj´ w okreÊlonà stron´ i wytwarzaç z∏o˝one struktury w zdu-

miewajàco krótkim czasie.

Pos∏u˝my si´ przyk∏adem 13-literowej sekwencji BYC-

ALBONIEBYC . Hipotetyczny milion ma∏p stukajàcych przypad-

kowo w klawisze w tempie jednej takiej frazy na sekund´ po-

trzebowa∏by a˝ 78 800 lat na jej wygenerowanie poÊród 26 13

10. Fundamentalnym elementem teorii ewolucji sà

mutacje, ale mogà one jedynie eliminowaç cechy,

a nie przyczyniaç si´ do ich powstania.

Wr´cz przeciwnie, biolodzy skatalogowali wiele cech b´dà-

cych skutkiem mutacji punktowych (zmian w konkretnych

miejscach DNA) – na przyk∏ad opornoÊç rozmaitych bakte-

rii na antybiotyki.

WRZESIE¡ 2002 ÂWIAT NAUKI 69

Mutacje u zwierzàt w genach homeotycznych, regulujà-

cych rozwój zarodkowy, mogà mieç bardzo z∏o˝one nast´p-

stwa. Geny te decydujà, gdzie wykszta∏cà si´ koƒczyny, skrzy-

d∏a, czu∏ki czy segmenty cia∏a. Na przyk∏ad u muszek

owocowych mutacja o nazwie Antennapedia powoduje po-

wstanie nóg w miejscu czu∏ków. Sà one oczywiÊcie bezu˝ytecz-

ne, ale wskazujà, ˝e b∏´dy genetyczne równie˝ prowadzà do

wytworzenia z∏o˝onych struktur, testowanych nast´pnie przez

dobór naturalny pod kàtem ich przydatnoÊci.

Ponadto biolodzy molekularni odkryli mechanizmy, dzi´-

ki którym zmiany genetyczne mogà wykroczyç poza mutacje

punktowe, co poszerza zakres mo˝liwoÊci powstawania no-

wych cech. Modu∏y funkcjonalne w obr´bie genów zostajà

zatem przetasowane w nowy sposób. W DNA organizmu mo-

Dobór naturalny jest najlepiej poznanym mechanizmem

ewolucji, ale biolodzy rozwa˝ajà i stale badajà mo˝liwoÊci

powstawania nowych gatunków lub z∏o˝onych przystosowaƒ

wskutek mniej typowych zjawisk, m.in. genetycznych. Lynn

Margulis z University of Massachusetts i inni dowodzà na

przyk∏ad, ˝e niektóre organelle komórkowe, takie jak mito-

chondria, wyewoluowa∏y dzi´ki symbiozie pradawnych or-

ganizmów. Zatem nauka nie kwestionuje ewolucji wskutek

dzia∏ania innych si∏ ni˝ dobór. Jednak muszà one mieç cha-

rakter naturalny; nie mo˝na odwo∏ywaç si´ do dzia∏aƒ tajem-

niczych rozumnych twórców, których istnienia naukowo nie

udowodniono.

12. Nikt nie by∏ Êwiadkiem powstania nowego gatunku.

Specjacja jest zjawiskiem doÊç rzadkim i trwajàcym nieraz

setki i wi´cej lat. Rozpoznanie gatunku in statu nascendi mo-

˝e byç trudne, poniewa˝ biolodzy stosujà jego rozmaite defi-

nicje. Wed∏ug najpowszechniejszej koncepcji gatunku biolo-

gicznego, stworzonej przez Mayra, jest to zespó∏ populacji

wyodr´bnionych wskutek izolacji rozrodczej, czyli zbiór or-

ganizmów, które nie mogà si´ rozmna˝aç z osobnikami spo-

za tego zbioru. Jednak praktyczne zastosowanie tej definicji

nastr´cza k∏opotów w przypadku organizmów odizolowa-

nych geograficznie, Êrodowiskowo albo rozmna˝ajàcych si´

bezp∏ciowo, jak wiele roÊlin i mikroorganizmów (oczywiÊcie,

nie da si´ te˝ skrzy˝owaç skamienia∏oÊci). W zwiàzku z tym

biolodzy okreÊlajàc przynale˝noÊç gatunkowà organizmu,

kierujà si´ cechami jego wyglàdu lub zachowania.

Mimo to piÊmiennictwo naukowe obfituje w przyk∏ady spe-

cjacji u roÊlin, owadów i nicieni. Badacze poddawali orga-

nizmy rozmaitym rodzajom doboru – na okreÊlone cechy ana-

tomiczne, zachowania godowe, preferencje siedliskowe i inne

– uzyskujàc w efekcie populacje osobników nie krzy˝ujàcych

si´ z pobratymcami z zewnàtrz. Na przyk∏ad William R. Rice

z University of New Mexico i George W. Salt z University of

California w Davis selekcjonujàc grup´ muszek owocowych

pod kàtem preferencji do okreÊlonych siedlisk i hodujàc je

oddzielnie przez 35 pokoleƒ, uzyskali osobniki, które nie

chcia∏y si´ ju˝ krzy˝owaç z muszkami przystosowanymi do

bardzo odmiennych siedlisk.

WIå BAKTERYJNA – schemat budowy.

˝e dojÊç do przypadkowej duplikacji (podwojenia) ca∏ych ge-

nów i powstania nadwy˝ek kopii, które b´dà swobodnie mu-

towaç w geny kodujàce nowe, z∏o˝one cechy. Porównujàc

DNA bardzo ró˝norodnych organizmów, wykazano na przy-

k∏ad, ˝e w ten w∏aÊnie sposób wyewoluowa∏a w ciàgu milio-

nów lat rodzina bia∏ek zwanych globinami.

13. EwolucjoniÊci nie potrafià wskazaç ˝adnych

skamienia∏oÊci form przejÊciowych – na przyk∏ad istoty

b´dàcej pó∏ gadem, pó∏ ptakiem.

W rzeczywistoÊci paleontolodzy dysponujà wieloma przyk∏a-

dami skamienia∏oÊci o budowie poÊredniej mi´dzy rozmaity-

mi grupami systematycznymi. Jednà z najs∏ynniejszych jest

praptak ( Archaeopteryx ), który prezentuje mozaik´ cech ana-

tomicznych ptaków i dinozaurów. Odkryto te˝ innych jego

upierzonych, bardziej lub mniej ptasich, wymar∏ych krew-

niaków. Ewolucj´ wspó∏czesnych koni mo˝na przeÊledziç

w zapisie kopalnym, poczynajàc od maleƒkiego Hyracothe-

rium ( Eohippus ). Walenie mia∏y làdowych przodków, a ogni-

wa poÊrednie obejmujà takie formy, jak Ambulocetus i Ro-

dhocetus [patrz: Kate Wong „Ssaki – zdobywcy oceanów”;

Âwiat Nauki , maj 2002]. Skamienia∏e muszle pozwalajà prze-

Êledziç trwajàcà miliony lat ewolucj´ ró˝nych mi´czaków.

Znamy formy kopalne hominidów b´dàcych ogniwami po-

Êrednimi mi´dzy nami a naszymi ma∏poludzkimi przodkami,

takimi jak australopitek Lucy.

11. Dobór naturalny mo˝e wyjaÊniç fakt istnienia

mikroewolucji, ale nie powstawanie nowych gatunków

i wy˝szych jednostek systematycznych.

Dysponujemy obszernà wiedzà na temat mechanizmów po-

wstawania gatunków w drodze doboru naturalnego. Przyk∏a-

dem mo˝e byç model specjacji allopatrycznej, opracowany

przez Ernsta Mayra z Harvard University. Oddzielenie barie-

rà geograficznà jednej z populacji gatunku sprawia, ˝e mo˝e

ona podlegaç odmiennym naciskom selekcyjnym, prowadzà-

cym do jej odr´bnoÊci. JeÊli ró˝nice stanà si´ tak du˝e, ˝e

osobniki izolowanej populacji nie b´dà krzy˝owa∏y si´ z osob-

nikami populacji wyjÊciowej, b´dzie to oznacza∏o powstanie

nowego gatunku.

70 ÂWIAT NAUKI WRZESIE¡ 2002

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: