Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii (SFRJ) obejmowała sześć republik: Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Macedonię, Czarnogórę (Montenegro), Serbię i Słowenię. Od 1953 roku prezydentem SFRJ był przywódca Komunistycznej Partii Jugosławii Josip Broz Tito. Po jego śmierci w maju 1980 roku, kraj pogrążył się w narodowościowym, politycznym i ekonomicznym kryzysie. Rosły nacjonalistyczne i etniczne napięcia, z którymi następcy prezydenta nie potrafili sobie poradzić. W roku 1991, trzy z sześciu republik tworzących Jugosławię, jednostronnie ogłosiły niepodległość po przeprowadzonych wcześniej referendach – Republika Chorwacji i Słowenii (25 czerwca), Republika Macedonii (17 września), a 3 marca 1992 roku, suwerenność ogłosiła również Republika Bośni i Hercegowiny. Republika Serbii zdecydowanie potępiła te decyzje i w 1992 roku, w połączeniu z Czarnogórą ogłosiła powstanie Federalnej Republiki Jugosławii.
Jugosławia była jednym z założycielskich państw Organizacji Narodów Zjednoczonych. Po rozpadzie SFRJ, nowo powstałe kraje ubiegały się indywidualnie o członkostwo w ONZ. 22 maja 1992 roku Bośnia i Hercegowina, Chorwacja i Słowenia a 8 kwietnia 1993 roku Macedonia zostały członkami ONZ. Jednocześnie Zgromadzenie Ogólne postanowiło, że Serbia i Czarnogóra nie mogą automatycznie kontynuować członkostwa już nieistniejącej SFRJ i jako nowa Republika powinny ubiegać się o członkostwo, co nastąpiło 1 listopada 2000 roku.
Na początku marca 1991 roku w Bośni i Hercegowinie, jednej z sześciu byłych republik Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii, przeprowadzono referendum w sprawie przyszłego statusu. Zdecydowana większość głosujących opowiedziała się za niepodległością. Decyzja Rządu Republiki o wystąpieniu z SFRJ spowodowała bojkot Serbów zamieszkujących BiH. W kwietniu 1992 roku wspólnota międzynarodowa uznała nową Republikę BiH za niepodległe państwo. Mimo to, Republika Serbii zdecydowanie potępiła deklaracje niepodległościowe BiH i wyraziła głęboką obawę o los około 600 000 Serbów zamieszkujących republikę. Na początku roku 1992 nastąpił wybuch walk w kraju.
Społeczność międzynarodowa natychmiast rozpoczęła działania dyplomatyczne mające na celu opanowanie sytuacji w regionie. Pomimo licznych porozumień o zawieszeniu broni, walki pomiędzy Bośniakami a Serbami trwały. Obie strony konfliktu dysponowały armiami, których siły były nierówne. Armia Bośni i Hercegowiny, stworzona od podstaw 15 kwietnia 1992 roku, składała się z policjantów, cywilnych ochotników a także lokalnych przestępców. Była słabo uzbrojona i w większości niewyszkolona. Natomiast Armia Serbska, na czele z gen. Ratko Mladiciem, była świetnie wyposażona w broń i dobrze przeszkolona. Różnicę w uzbrojeniu obu armii w olbrzymim stopniu powiększyło embargo na dostawy broni do Byłej Jugosławii, nałożone przez ONZ we wrześniu 1991 roku. Bośniacy nie mogli się dozbroić, podczas, gdy Serbowie przejęli arsenały Jugosłowiańskiej Armii Ludowej, co dało im olbrzymią przewagę.
Serbowie już na początku wojny próbowali zdobyć stolicę Bośni i Hercegowiny – Sarajewo. Mieszkańcom udało się odeprzeć atak, jednak oblężenie miasta trwało około 3,5 lat, podczas których Serbowie regularnie ostrzeliwali i bombardowali miasto, doprowadzając do jego zniszczenia. W Sarajewie zginęło ponad 11,000 ludzi. W wyniku działań serbskiej artylerii, zniszczone zostało również główne miasto Hercegowiny, Mostar. Po wojnie w Mostarze odnaleziono 2 masowe groby muzułmanów.
W maju 1993 roku utworzono pięć tzw. „stref bezpieczeństwa”: Srebrenicę, Sarajewo, Żepę, Gorażde i Bijać. W każdej z nich rozmieszczono siły pokojowe ONZ, których mandat nie przewidywał użycia broni w celu obrony stref. Brak zgody na użycie broni okazał się najtragiczniejszy w skutkach w Srebrenicy, gdzie miała miejsce największa masakra po II Wojnie Światowej.
W wojnie w Bośni i Hercegowinie, jak się szacuje, zginęło ponad 200,000 osób, a ponad połowa ludności Bośni została uchodźcami. Około 130,000 muzułmanów było również więzionych i przetrzymywanych w nieludzkich warunkach w obozach, zakładanych przez Serbów. Ocenia się, że w BiH istniało ponad 200 takich obozów. Zakończenie wojny w Bośni i Hercegowinie przyspieszyła tragedia w Srebrenicy. Po zajęciu enklawy przez Serbów, 21 lipca w Londynie spotkali się przedstawiciele społeczności międzynarodowej i zdecydowali m.in. o użyciu siły powietrznej w celu zakończenia serbskiej ofensywy w kraju. Od 1 do 21 listopada trwała konferencja pokojowa w Dayton, na której prezydenci Bośni, Serbii i Chorwacji oraz reprezentanci społeczności międzynarodowej prowadzili rozmowy mające na celu ustalenie warunków pokoju a także zadecydowanie o przyszłości BiH. Podpisane w grudniu 1995 roku porozumienie pokojowe zakończyło trwającą 3,5 roku wojnę.
Sekretarz Generalny ONZ, Kofi Annan
Tragedia, jaka rozegrała się po upadku Srebrenicy jest największą masakrą po II Wojnie Światowej. Ocenia się, że od 12 do 16 lipca 1995 roku, ponad 7 tysięcy mężczyzn wymordowano i pochowano w masowych grobach. Szczątki blisko 2,000 mężczyzn i chłopców już zidentyfikowano. Kilka tysięcy pozostałych ciał do dzisiaj nie zostało odnalezionych. Ofiarami czystek etnicznych dokonywanych przez Serbów były również kobiety i dzieci.
W latach 1992 - 1995, bośniacka enklawa Srebrenica była oblegana przez siły serbskie dowodzone przez generała Ratko Mladicia. W maju 1993 roku Rada Bezpieczeństwa ogłosiła tę enklawę jedną z pięciu tzw. „bezpiecznych stref”, a ochronę tamtejszej ludności miały zapewnić stacjonujące w mieście oddziały sił pokojowych ONZ – UNPROFOR (United Nations Protection Force). Po trzech latach oblężenia, w 1995 roku Serbowie przystąpili do ataku na Srebrenicę. Osłabieni, niewyszkoleni i słabo uzbrojeni Bośniacy, a także holenderskie oddziały UNPROFOR, które nie miały mandatu na użycie siły, ocenili, że nie mają szans w bezpośrednim starciu i w momencie ataku wycofali się bez walki. Założenia, że autorytet Rady Bezpieczeństwa, obecność sił pokojowych ONZ, a także ewentualność użycia siły powietrznej NATO zapewni enklawie i jej mieszkańcom bezpieczeństwo, okazały się całkowicie błędne. 11 lipca 1995 roku siły serbskie zajęły Srebrenicę.
Po upadku enklawy, Bośniakom, którzy szukali schronienia przy głównej kwaterze UNPROFOR w Potocari (niewielkim mieście oddalonym o około 5 km od Srebrenicy), gen. Mladić zaproponował ewakuację z enklawy. Mężczyzn w wieku od 15 do 65 lat rozdzielono od kobiet, dzieci i osób starszych i wywieziono w nieznanym kierunku. Po zajęciu miasta gen. Mladić kilkakrotnie spotykał się z dowódcą UNPROFOR by ustalić szczegóły porozumienia. Holenderski dowódca domagał się zapewnienia natychmiastowego dostępu UNHCR do uchodźców, ewakuacji rannych z enklawy oraz informacji dotyczących miejsca pobytu ewakuowanych mężczyzn. Żądania te nie zostały spełnione. W tym samym czasie serbscy żołnierze przeprowadzali na rozkaz swojego dowódcy masowe egzekucje ewakuowanych Bośniaków. Mordowali także tych, którzy nie zgodzili się na ewakuację i wyruszyli pieszo do oddalonej ok. 50 km Tuzli, gdzie znajdowała się baza ONZ i obozy dla uchodźców. Ciała bestialsko zamordowanych Bośniaków zakopywano w masowych grobach.
Gdy Serbowie zaatakowali drugą „strefę bezpieczeństwa” Żepę, a relacje z wydarzeń w enklawie zaczęły obiegać świat, 21 lipca 1995 roku w Londynie odbyło się spotkanie przedstawicieli społeczności międzynarodowej. Na spotkaniu podjęto decyzję m.in. o użyciu sił powietrznych na pozycje Serbów. Naloty te były początkiem końca wojny w Bośni i Hercegowinie.
Do dzisiaj znaleziono i zidentyfikowano prawie 2000 ciał ofiar czystek etnicznych w Srebrenicy. W 10 rocznicę tej tragedii, Sekretarz Generalny Kofi Annan w swoim przesłaniu, wyraził solidarność z rodzinami tych, którzy zostali brutalnie zamordowani w 1995 roku. „Dziś składamy hołd ofiarom tej przerażającej zbrodni”, powiedział. Przypomniał również to, co stwierdził w swoim raporcie z 1999 roku, że ONZ popełniło poważne błędy we właściwym oszacowaniu sytuacji w Srebrenicy. Przyznał, że Narody Zjednoczone nie zareagowały w sposób, jakiego wymagała sytuacja; że idea bezstronności i nie stosowania przemocy, mimo iż szczytna, nie była właściwa w przypadku konfliktu w Bośni. Jednocześnie zapewnił, że jakkolwiek długo przyjdzie odkrywać prawdę o tych tragicznych wydarzeniach, ONZ zrobi wszystko by powstała pełna i właściwa ocena zbrodni. Kofi Annan zapewnił również, że Narody Zjednoczone nie ustaną w dążeniu do ukarania wszystkich winnych masakry. Powiedział, że „bez sprawiedliwości nie może być pojednania i pokoju dla rodzin ofiar”. Sekretarz Generalny odniósł się do działalności Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Byłej Jugosławii. Powiedział, że wielu sprawców tej zbrodni zostało osądzonych, ale jednocześnie przypomniał, że dwóch głównych organizatorów tego ludobójstwa, przywódca bośniackich Serbów Radowan Karadzić i dowódca jego armii gen. Ratko Mladić, nadal są na wolności.
Porozumienie pokojowe zawarte 21 listopada 1995 roku w Dayton, Ohio, a podpisane 14 grudnia 1995 roku w Paryżu, zakończyło 3,5 letnią wojnę w Bośni. W rozmowach brali udział prezydenci Serbii - Slobodan Milosevic, Chorwacji - Franjo Tudnam i Bośni - Alija Izetbegovic, a także liczni obserwatorzy i reprezentanci społeczności międzynarodowej. Na konferencji ustalono warunki pokoju, a także rozmawiano na temat przyszłości Bośni i Hercegowiny. Stworzono wspólny wieloetniczny rząd, ustalono obecny system polityczny kraju oraz zapowiedziano wolne wybory. Bośnię i Hercegowinę podzielono na Federację Muzułmańsko-Chorwacką i Republikę Serbską, przy czym zachowano jej międzynarodowe granice. Ustalono, że zawieszenie broni, które rozpoczęło się 5 października 1995 roku będzie trwało nadal.
Wszystkie przypadki łamania praw człowieka na terenie BiH zbadać miała utworzona w tym celu Komisja ds. Praw Człowieka. Uchodźcom i osobom przesiedlonym zapewniono prawo do bezpiecznego powrotu do swoich domów, a także do odzyskania utraconych własności lub uzyskania odszkodowania. Nadzór nad wdrażaniem wojskowych elementów porozumienia sprawować miał IFOR (Implementation Force) – wielonarodowe siły pokojowe pod dowództwem NATO. Miały one zastąpić dotychczas przebywające w Bośni oddziały UNPROFOR (w latach 1995-1996 na terenach BiH przebywało 60 tys. natowskich żołnierzy). IFOR, w przeciwieństwie do UNPROFOR, miał mandat do użycia siły, jeśli zaszłaby taka konieczność. Za nadzór nad wdrażaniem w życie cywilnych elementów uzgodnień pokojowych oraz za koordynację działań organizacji i agencji cywilnych na terenie Bośni i Hercegowiny odpowiedzialny został Wysoki Komisarz ONZ High Representative, mianowany przez Radę Bezpieczeństwa ONZ.
25 września 1991 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ jednogłośnie przyjęła rezolucję nr 713 dotyczącą Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. Nawoływała ona wszystkie państwa do natychmiastowego nałożenia embargo na dostawy broni i wyposażenia wojskowego do krajów Byłej Jugosławii. Jednocześnie w rejon konfliktu skierowano pomoc humanitarną, a także podjęto decyzję o rozmieszczeniu tam sił pokojowych.
Od wybuchu wojny w Bośni i Hercegowinie w 1992 roku, ONZ podejmowała wiele prób doprowadzenia do rozmów pokojowych. W dniach 26 - 28 sierpnia 1992 roku trwała Międzynarodowa Konferencja w sprawie Jugosławii, na której Organizacja Narodów Zjednoczonych, Wspólnota Europejska, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) oraz Organizacja Konferencji Islamskiej (OKI) ustalały zasady ewentualnego porozumienia. Konferencja nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, a jej uczestnicy stworzyli forum dla negocjacji w celu rozwiązania kryzysu w byłej Jugosławii. ONZ zajmuje się sytuacją w Bośni i Hercegowinie od początku konfliktu w tym rejonie. W sprawy BiH zaangażowane są głównie UNHCR, UNPROFOR i MTKJ.
UNHCR - Główną rolę w niesieniu pomocy humanitarnej odegrał UNHCR (The UN Refugee Agency), który działał na terenie Bośni i Hercegowiny od wybuchu konfliktu w 1992 roku. Konwoje UNHCR dowoziły jedzenie, ubrania i inne środki potrzebne ofiarom wojny, rozprowadzane przez lokalne władze wśród ludności. Mimo iż w czasie wojny Serbowie znacznie ograniczali dopływ pomocy, UNHCR dostarczał około 750 ton pomocy dziennie. Od lutego 1992 roku, UNHCR korzystał z lotniska w Sarajewie, chociaż Serbowie kontrolowali także tę drogę niesienia pomocy. By dostarczyć potrzebne produkty do zamkniętych enklaw, gdzie dotarcie pomocy było znacznie utrudnione przez Serbów, stosowano tzw. „zrzuty”. Do sierpnia 1994 roku, w którym to przerwano program z powodu zagrożenia dla samolotów zrzucających paczki, drogą powietrzną dostarczono prawie 18,000 ton pomocy. Po podpisaniu porozumienia z Dayton, UNHCR udzielał również pomocy uchodźcom powracającym do domów.
UNPROFOR – 21 lutego 1992 roku Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rezolucję nr 743, na mocy, której utworzono UNPROFOR (United Nations Protection Force). W wyniku kolejnych rezolucji UNPROFOR rozrastał się liczebnie, a także rozszerzał się zakres jego obowiązków. Do jego zadań należało m.in. sprawo...
dziadpielgrzym