UKŁAD NERWOWY
Układ nerwowy zbudowany jest z centralnego układu nerwowego zwanego również układem ośrodkowym ( systema nervosum centrale), i z układu nerwowego obwodowego (systema nervosum periphericum), oraz z układu nerwowego autonomicznego (systema nervosum autonomicum).
Układ nerwowy ośrodkowy pełni nadrzędną funkcję w stosunku do pozostałych układów: kontroluje wszystkie czynności organów człowieka. W skład jego budowy zalicza się mózgowie, oraz rdzeń kręgowy. Mózgowie i rdzeń kręgowy otaczają błony łącznotkankowe zwane oponami.
Układ nerwowy obwodowy utrzymuje łączność ustroju ze środowiskiem zewnętrznym przez nerwy czuciowe , a czynnościami aparatu ruchowego kieruje za pomocą nerwów ruchowych. Zbudowany jest z 12 nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych.
Układ nerwowy autonomiczny zwany również wegetatywnym steruje czynnościami narządów trzewnych, przemianą materii i homeostazą organizmu. Składa się z dwóch antagonistycznie działających części współczulnej ( pars sympathica) i przywspółczulnej (pars parasympathica). Układy nerwowe ośrodkowy i obwodowy służą do adaptacji organizmu do otoczenia. Układ nerwowy autonomiczny dostosowuje ustrój do jego własnych potrzeb i dlatego nosi nazwę układu idiotropowego.
Układ nerwowy stanowi w organizmie całość kierującą wszystkimi procesami, czynnościami i zachowaniem osobnika. Jest przystosowany do pełnienia swej roli przez zdolność zasięgania informacji zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Otrzymywane meldunki koduje, analizuje, przetwarza i reaguje na nie przez wydanie określonych poleceń podległym sobie obszarom ciała. Podstawowym składnikiem morfologicznym jest neuron, czyli komórka nerwowa wraz z jej wszystkimi wypustkami. Odruch jest podstawową czynnością układu nerwowego, a podstawą anatomiczną odruchu jest łuk odruchowy.
Neurony pełnią zasadniczą funkcję, tzn. przyjmują podniety ze środowiska zewnętrznego lub wnętrza organizmu , analizują je i przetwarzają oraz wysyłają dyspozycje do właściwych narządów. Komórki glejowe tzw. neuroglia, stanowią zrąb dla neuronów pełniąc funkcję podporowe odżywcze, a także wyścielają komory i kanały mózgowia oraz rdzenia kręgowego. Komórka nerwowa właściwa jest zbudowana z ciała komórkowego oraz wypustek tworzących włókna nerwowe. Ciało komórkowe zawiera protoplazmę, w której wyróżnia się charakterystyczne włókienka nerwowe oraz tigroidalne ciałka Nissla. Włókienka nerwowe, przewodzą stany czynne, natomiast ciałka Nissla mają charakter odżywczy wielkość waha się od 4 do 150 mikronów. Wypustki komórki nerwowej dzieli się na dendryty i neuryty. Dendryt, zazwyczaj dosyć liczne, doprowadzają podniety do ciała komórkowego, a neuryty (aksony)- występujące zazwyczaj pojedynczo wyprowadzają impulsy z komórki nerwowej. Włókna nerwowe odchodzące od ciała komórkowego są otoczone osłonkami. Nerwy czaszkowe i nerwy rdzeniowe posiadają osłonki mielinowe i osłonki Schwana. Włókna nerwowe układu ośrodkowego mają tylko osłonki mielinowe. Początkowe i końcowe fragmenty rozgałęziających się włókien nerwowych, a także całe nerwy węchowe są pozbawione całkowicie osłonek.
W układzie nerwowym wyróżnia się dwa rodzaje substancji: substancję szarą i substancje białą.
Substancja szara ( substantia grisea) jest zbiorem ciał komórkowych. W układzie ośrodkowym substancja szara występuje w postaci leżącej powierzchownie kory mózgu bądź móżdżku (cortex cerebri et cerebelli) oraz głębiej znajdujących się jąder nerwowych (nuclei nervosum). Substancja szara analizuje i przetwarza otrzymane informacje oraz wysyła impulsy będące reakcją na pobudzenie.
Substancja biała (substantia alba) jest zbiorem wypustek nerwowych. W układzie nerwowym ośrodkowym występuje w postaci dróg nerwowych (tractus nervosi), a układach obwodowym i autonomicznym jako nerwy. Substancja biała przewodzi impulsy do poszczególnych ośrodków nerwowych lub do narządów wykonawczych. Włókna nerwowe są pobudliwe w każdym swoim punkcie. W układzie obwodowym nerwy przewodzą impulsy z prędkością ok. 100 m/s. W układzie autonomicznym ok. 2-6 m/s. Synapsy mają zdolność produkowania związków chemicznych, których aktywność biologiczna pomaga w przejściu podniety z jednego włókna na drugie. Na całej powierzchni ciała, jak również w jego wnętrzu znajdują się liczne zakończenia włókien nerwowych- zwane receptorami. Receptory dzielimy na: eksteroreceptory i interoreceptory. Eksteroreceptory odbierają informacje ze środowiska zewnętrznego, a interoreceptory ze środowiska wewnętrznego. Pośród eksteroreceptorów wyróżnia się telereceptory, które przyjmują bodźce na odległość (np.; wzrok, słuch), oraz kontaktoreceptory odbierają informacje poprzez bezpośrednie zetknięcie ze przedmiotem. Interoreceptory występują w postaci proprioreceptorów, wisceroreceptorów oraz angioreceptorów. Propioreceptory odbierają impulsy z aparatu ruchu. Wisceroreceptory informują o stanie narządów trzewnych, a angioreceptory są zlokalizowane w układzie naczyniowym.
CENTRALNY UKŁAD NERWOWY
Do układu centralnego zalicza się mózgowie i rdzeń kręgowy.
Rdzeń kręgowy. Układa się w kanale kręgowym kręgosłupa pomiędzy otworem potylicznym wielkim a drugim kręgiem lędźwiowym. Umowną granicą pomiędzy rdzeniem kręgowym a mózgowiem jest miejsce odejścia pierwszej pary nerwów rdzeniowych lub tez dolny brzeg skrzyżowania piramid. U dołu rdzeń kręgowy kończy się na wysokości 1/3 dolnej pierwszego kręgu lędźwiowego lub 1/3 górnej drugiego kręgu lędźwiowego. Tam zwęża się w stożek rdzeniowy, który następnie przechodzi w tzw; nić końcową (filum terminale) zrastająca się z okostną kości guzicznej.
Rdzeń kręgowy ma kształt wydłużonego walca. W swoim przebiegu posiada dwie krzywizny- odpowiednio do kształtu kręgosłupa ( krzywiznę piersiową i krzywiznę szyjną) oraz dwa zgrubienia (szyjne i lędźwiowe), związane z unerwieniem kończyn. Zgrubienie szyjne występuje na wysokości od trzeciego kręgu szyjnego do pierwszego kręgu piersiowego, a zgrubienie lędźwiowe na poziomie od 10 kręgu piersiowego do 1 kręgu lędźwiowego. Z przodu znajduje się głębsza szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior), z tyłu zaś występuje płytsza bruzda pośrodkowa tylna ( sulcus mediamus posteriori). Przyjęto, że szczeliny te dzielą rdzeń kręgowy na symetryczne połowy. Bocznie od szczeliny pośrodkowej przedniej wychodzą z rdzenia kręgowego korzenie brzuszne, w miejscu tym występuje bruzda boczna przednia (sulcus lateralis anterior ). Również bocznie, ale od bruzdy pośrodkowej tylnej dochodzą do rdzenia kręgowego korzenie grzbietowe, tworząc w tym miejscu bruzdę boczną tylną (sulcus lateralis posteriori). Pomiędzy szczelina pośrodkową przednią a bruzdą boczną przednią znajduje się sznur przedni, zawierający drogi nerwowe sznura przedniego. Pomiędzy bruzdą boczną przednią a bruzdą boczną tylną występuje sznur boczny, w którym układają się drogi nerwowe sznura bocznego. Między bruzdą boczną tylną a bruzdą pośrodkową tylną usytuowany jest sznur tylny, zawierające drogi nerwowe sznura tylnego, podzielone w górnym odcinku piersiowym i całym szyjnym przez bruzdę pośrednia tylną (sulcus intermedicus posteriori) na dwa pęczki: smukły i klinowaty (układający się bocznie). Z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych za pomocą korzeni brzusznych i korzeni grzbietowych. Odcinek rdzenia kręgowego łączy się z korzeniami jednej pary nerwów rdzeniowych określa się mianem neuromeru lub segmentu rdzenia kręgowego. Granica pomiędzy sąsiednimi neuromerami jesy umowna . odpowiednio do 31 par nerwów rdzeniowych wyróżnia się 31 neuromerów rdzenia kręgowego podzielonych na odcinki.
Z uwagi na to, że rdzeń kręgowy kończy się na poziomie drugiego kręgu lędźwiowego, wysokość kręgosłupa nie odpowiada budowie metamerycznej rdzenia kręgowego. Dlatego też poszczególne neuromery i początkowe odcinki korzeni nerwów rdzeniowych leżą wyżej niż odpowiadające i kręgi.
Budowa wewnętrzna. Na przekroju poprzecznym wyróżnia się substancję (istotę) szarą, leżącą wewnątrz, oraz występującą na zewnątrz substancję (istotę) białą.
Substancja szara: ma kształt litery „H” obejmuje kanał środkowy rdzenia kręgowego, natomiast jej główne ramiona pionowe tworzą tzw. rogi przednie i tylne, a także w niektórych odcinkach rdzenia kręgowego rogi boczne.
Róg przedni: (cornu anterius). W rogach przednich rdzenia kręgowego znajdują się komórki nerwowe ruchowe, od których odchodzą korzenie brzuszne doprowadzające pobudzenie do mięśni szkieletowych; stąd też rogi przednie określa się jako rogi ruchowe.
Róg tylny: (Hornu posterius). Rogi tylne zawierają komórki czuciowe, do których doprowadzanyu jest impuls nerwowy. Nazywa się je rogami czuciowymi lub jądrami grzbietowymi (nucleus dorsalis).
Róg boczny: (Hornu lateralis). W rogach bocznych znajdują się skupiska komórek nerwów tworzących jądro pośrednio- boczne (nucleus intermediolateralis) dające początek przedzwojowym włóknem współczulnym. Jądro pośrednio- boczne zaczyna się na wysokości ostatniego nueromeru szyjnego i sięga do drugiego lub trzeciego neuromeru lędźwiowego. Od rdzenia kręgowego korzeniami brzusznymi (ruchowymi) odchodzą neuryty z rogów przednich i z rogów bocznych, a więc neuryty komórek ruchowych rogów przednich. Łączna liczba wszystkich włókien w korzeniach przednich nie przekracza pięciuset tysięcy. Przez korzenie grzbietowe (czuciowe) wchodzi do rdzenia kręgowego ok. dwu milionów włókien nerwowych. Część z nich kończy się w rogach tylnych, część zaś biegnie bezpośrednio do sznurów tylnych.
Substancja szara rdzenia kręgowego zawiera przede wszystkim komórki nerwowe,ale także włókna nerwowe (bezrdzenne lub z cienką osłonką mielinową), glej i naczynia krwionośne. Pośród komórek nerwowych wyróżnia się komórki korzeniowe, sznurowe i wewnętrzne. Komórki korzeniowe unerwiają mięśnie poprzecznie prążkowane, a ich akson wychodzi przez korzeń brzuszny do nerwów obwodowych. Komórki sznurowe w zależności od długości tworzą własny aparat przewodzący rdzenia kręgowego (komórki sznurowe o krótkim aksonie). Komórki wewnętrzne łączą poszczególne neuromery leżące po tej samej stronie rdzenia kręgowego i dlatego też nazywa się je komórkami kojarzeniowymi.
Na przekroju poprzecznym substancja szara występuje przede wszystkim w postaci rogów: przedniego, tylnego i bocznego, natomiast na całej długości rdzenia kręgowego układa się ona w formie słupów i tak odpowiednio: rogi przednie tworzą słup przedni (columna interior), rogi tylne słup tylny (columna posterior), a rogi boczne słup boczny (columna lateralis).
Substancja biała jest zbudowana z włókien nerwowych i tworzy tzw. drogi nerwowe. W obrębie rdzenia kręgowego wyróżnia się drogi nerwowe:
· kojarzeniowe łączą ośrodki leżące na tej samej wysokości i po tej samej stronie rdzenia kręgowego
· spoidłowe łączą ośrodki leżące na tej samej wysokości rdzenia kręgowego lecz po jego przeciwnych stronach tworzą drogi własne rdzenia kręgowego. Biegną we wszystkich sznurach i razem z komórkami kojarzeniowymi tworzą stanowią morfologiczną podstawę czynności odruchowych rdzenia kręgowego.
· Rzutowe występują w postaci dróg rdzeniowo mózgowych (czuciowych) i mózgowo-rdzeniowych (ruchowych).
W sznurze przednim układają się drogi: rdzeniowo mózgowe (rdzeniowo-wzgórzowa przednia, rdzeniowo siatkowa), mózgowo rdzeniowe (korowo-rdzeniowa przednia, pokrywowo-rdzeniowa, siatkowo rdzeniowa-przyśrodkowa, przedsionkowo-rdzeniowa), drogi własne (pęczek własny sznura przedniego).
W sznurze bocznym znajdują się drogi: rdzeniowo mózgowe (rdzeniowo-wzgórzowo boczna, rdzeniowo pokrywowa, rdzeniowo siatkowa, rdzeniowo szyjna, rdzeniowo-móżdżkowa tylna, rdzeniowo-możdzkowa przednia, rdzeniowo-oliwkowa, mózgowo-rdzeniowa (korowo-rdzeniowa boczna, czerwienno-rdzeniowa, siatkowo-rdzeniowa boczna, oliwkowo-rdzeniowa) i drogi własne (pęczek własny sznura bocznego, droga grzbietowo boczna.
W sznurze tylnym przebiegają drogi: rdzeniowo-mózgowe (pęczek smukły, ęczek klinowaty), drogi własne (pęczek własny sznura tylnego, pęczek międzypęczkowy, pęczek przegrodowo- brzeżny).
Układ substancji białej i szarej na przekroju poprzecznym rdzenia tworzy charakterystyczną literę ,,H’’.
Funkcja rdzenia kręgowego. Rdzeń kręgowy stanowi siedlisko odruchów mięśniowych, które są najprostszymi przejawami funkcjonowania układu nerwowego. Polegają one na mimowolnych reakcjach ustroju na podrażnienie receptorów, co może się przejawiać skurczami mięsni. Pobudzenie biegnie po łuku odruchowym, który jest drogą jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora.
Łuk odruchowy składa się zasadniczo z następujących części:
· Receptora- narządu odbierającego
· Aferentnego (dośrodkowego) włókna nerwowego (doprowadzającego)
· Ośrodka nerwowego
· Eferentnego (odśrodkowego) włókna nerwowego (wyprowadzającego).
· Efektora- narządu wykonawczego.
W zależności od liczby neuronów w ośrodkach nerwowych łuki odruchowe dzieli się na proste i złożone. Odruchy proste to przede wszystkim są odruchy rdzeniowe. Składają się zwykle z dwóch lub trzech komórek nerwowych. W łukach odruchowych może znajdować się znacznie więcej neuronów niż dwa lub trzy. Istnieją odruchy, w których uczestniczą dziesiątki neuronów. Są to odruchy złożone. W organizmie człowieka występuje tylko jeden rodzaj odruchów monosynaptycznych. Jest to odruch na rozciąganie. Przykładem odruchu polisynaptycznego może być odruch zginania kończyny polegający na tym, że w wyniku działania na kończynę silnego bodźca uszkadzającego tkanki dochodzi skurczu mięśni zginaczy, a tym samym do odruchowego zgięcia kończyny. W życiu osobnika powstają także nowe połączenia pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. Dzięki temu powstają także nowe połączenia pomiędzy poszczególnymi ośrodkami. Dzięki temu kształtują się nowe odruchy, które są odruchami nabytymi, czyli odruchami warunkowymi. Oprócz funkcji odruchów nerwowych rdzeń kręgowy, poprzez układ dróg nerwowych występujących w obrębie sznurów, łączy układ obwodowymi autonomiczny z mózgowiem (również odwrotnie). W rdzeniu kręgowym są zlokalizowane ośrodki układu autonomicznego , zarówno w części współczulnej, jaki i przywspółczulnej. Ośrodki współczulne są odpowiedzialne za funkcje naczynioruchowe, włosoruchowe, wydzielania gruczołów potowych i narządów trzewnych. W części krzyżowej ośrodki przywspółczulne regulują funkcje oddawania moczu, kału oraz erekcję. Przy całkowitym przerwaniu rdzenia kręgowego powstaje poniżej poziomu urazu tzw. zespół Bastiana, charakteryzujący się całkowitym porażeniem wiotkim, wszystkich rodzajów czucia, zatrzymaniem kału i moczu.
Uszkodzenia rdzenia kręgowego:
· Na poziomie C1- C2 zwykle prowadzi do śmierci
· Na poziomie C3-C4 powoduje porażenie wszystkich kończyn i zaburzenia w oddychaniu.
· Na poziomie C5-C7 jest przyczyną niedowładu wiotkiego mięśni: równoległobocznego, naramiennego, nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, dwugłowego ramienia, ramienno- promieniowego oraz niedowładu spastycznego wszystkich pozostałych mięśni kończyn górnych, mięsni tułowia i kończyn dolnych.
· Na poziomie C8-Th1 sprawia że zanikają krótkie mięśnie rąk, następuje niedowład wiotki zginaczy nadgarstka i palców oraz porażenie spastyczne mięśni tułowia i kończyn dolnych.
· Na poziomie Th10-Th12 jest czynnikiem wywołującym porażenie dolnej części mięśni brzucha ( górna część funkcjonuje prawidłowo) oraz niedowład spastyczny kończyn dolnych.
· Na poziomie L2-L4 przyczynia się do zaniku mięśnia czworogłowego uda i mięśni przywodzicieli uda oraz porażenia spastycznego pozostałych mięśni kończyny dolnej (zginanie uda w stawie biodrowym jest zachowane.
· Na poziomie S1-S2 pociąga za sobą zanik mięśni łydki oraz krótkich mięśni stopy, a także niedowład wiotki zginaczy stawu kolanowego i mięśni poruszających kończynę w stawie biodrowym z wyjątkiem mięśni biodrowo- lędźwiowego i przywodzicieli uda.
· Na poziomie S3-S4 doprowadza do porażenia zwieraczy pęcherza i odbytnicy. Siła i ruchy kończyn dolnych są prawidłowe.
W miarę mijania objawów szoku zjawia się napięcie mięśniowe (niedowłady wiotkie zamieniają się w kurczowe), wracają odruchy głębokie, wytwarza się automatyzm pęcherzowy i rozwija się obraz zwany stanem odruchowej czynności rdzenia kręgowego (automatyzm rdzeniowy). Przy przerwaniu połowy rdzenia kręgowego występuje tzw. zespół Browna- Sequarda. Po stronie uszkodzenia stwierdza się porażenie połowicze spowodowane zniszczeniem drogi korowo- rdzeniowej bocznej, zniesienie czucia proprioceptywnego wskutek przerwania pęczków smukłego i klinowatego, a także przerwanie dróg naczynioruchowych (autonomicznych), które powoduje porażenie unerwienia naczyń. Po stronie przeciwnej występuje zniesienia czucia bólu i temperatury wskutek uszkodzenia dróg rdzeniowo- wzgórzowych przy zachowaniu czucia dotyku, gdyż jest ono przewodzone przez drogi skrzyżowane i nieskrzyżowane. Przy uszkodzeniu korzeni brzusznych jaki i odpowiednich komórek ruchowych oraz neuronów obwodowych zaburzenia ruchowe polegają na całkowitym porażeniu unerwianych przez nie mięśni lub na ich niedowładzie : są one wówczas wiotkie, a ich napięcie jest obniżone (porażenie wiotkie). Ucisk rdzenia k®egowego może być najczęściej spowodowane przez: elementy kostne (pourazowe lub patologia budowy kręgosłupa), krwotok wewnątrzrdzeniowy oraz chrząstkę międzykręgową. Jeżeli rdzeń kręgowy zostaje uciśnięty na ograniczonej przestrzeni wówczas występuje niedowład wiotki przez te nueromery, które uległy uciśnięciu, oraz ból w polu korzonkowym odpowiadającym odcinkom , które uległy uciskowi.
Rdzeń przedłużony budowa zewnętrzna.
Rdzeniomózgowie (myelencephalon) nosi również nazwę rdzenia przedłużonego (medulla oblongata) lub opuszki rdzenia kręgowego (bulbus medulla spinali). Rdzeń przedłużony jest stożkowatym przedłużeniem rdzenia kręgowego. Ma długość ok. 25 mm, sięga od wyjścia pierwszej pary nerwów szyjnych rdzeniowych do środka dna komory czwartej lub od podstawy czaszki do podstawy mosty Varola. Na powierzchni zewnętrznej rdzenia przedłużonego są widoczne takie same szczeliny i bruzdy jak na rdzeniu kręgowym. Po stronie przedniej znajduje się szczelina pośrodkowa przednia, a po jej obu stronach leżą przedłużenia sznurów przednich rdzenia rdzenia przedłużonego w postaci dwóch wyniosłości zwanych piramidami (pyrami). Z boku piramidy ciągnie się bruzda boczna przednia, w której mieszczą się wychodzące włókna 12 nerwu czaszkowego (n. podjęzykowego). Bocznie od bruzdy bocznej przedniej znajduje się owalny otwór zwany oliwką (oliwa). Po stronie grzbietowej rdzenia przedłużonego występuje bruzda boczna tylna zawierająca włókna zarówno czuciowe jak i ruchowe 9, 10, 11nerwów czaszkowych. W płaszczyźnie pośrodkowej, na grzbietowej powierzchni rdzenia przedłużonego leży bruzda pośrednia tylna, która dzieli sznur tylny na pęczki smukły i klinowaty. Pęczek smukły kończy się poniżej dna komory czwartej guzkiem jądra smukłego (tuberculum nuclei gracilis), który zawiera jądro tego pęczka. Pęczek klinowaty, podobnie jak pęczek smukły, jest zakończony guzkiem jądra klinowatego (tuberculum nuclei cuneatus) zawierającym jądro tego pęczka. Powyżej guzków jąder smukłego i klinowatego biegnie konar dolny móżdżku (pudenculus cerebellaris interior), ograniczający dno komory czwartej w jej dolnej części i łączy rdzeń przedłużony z móżdżkiem.
Budowa wewnętrzna rdzenia przedłużonego.
Substancja szara rdzenia przedłużonego występuje w postaci jąder: oliwki, smukłego, klinowatego oraz 9-12 nerwów czaszkowych. Jądro oliwki (nucleus oliwa)jest zespołem kilku jąder, z których główne to jądro oliwki dolne i jądra oliwki dodatkowe- grzbietowe i brzuszne. Oliwka dzięki połączeniu z móżdżkiem, tworem siatkowatym oraz rdzeniem kręgowym może koordynować pracę móżdżku z czynnością układu pozapiramidowego.
W rdzeniu przedłużonym znajdują się jądra nerwów czaszkowych:
· Jądra nerwu podjęzykowego 12
· Jądro dwuznaczne , wspólne dla nerwów czaszkowych 9, 10, 11, od którego odchodzą włókna do mięśni poprzecznie prążkowanych gardła, krtani i przełyku
· Jądro pasma samotnego, kończą się nim włókna czuciowe 9, 10 oraz częściowo 7 nerwu czaszkowego
· Jądro ruchowe grzbietowe nerwu 10, od którego odchodzą włókna do mięśni gładkich unerwianych przez ten nerw
· Jądro ślinowate dolne, wspólne dla części przywspółczulnej 9 i 10 nerwu czaszkowego.
Substancja biała w rdzeniu przedłużonym występuje przede wszystkim w postaci piramid oraz ich skrzyżowania, skrzyżowania wstęg, a także pęczków smukłego i klinowatego.
Piramidy układają się na powierzchni brzusznej rdzenia przedłużonego i zawierają włókna drogi korowo- rdzeniowej droga ta na wysokości rdzenia przedłużonego ulega skrzyżowaniu tworząc tzw. skrzyżowanie piramid ( decussatio pyramidum)- 80% włókien drogi korowo- rdzeniowej przechodzi na stronę przeciwną, układając się następnie w sznurach bocznych rdzenia kręgowego jako droga korowo- rdzeniowa boczna. Nieskrzyżowane włókna biegną w sznurach przednich rdzenia kręgowego jako droga korowo- rdzeniowa przednia.
Pęczek smukły (fasciulus gracilis) i pęczek klinowaty (fasciculus cuneatus) są kontynuacją pęczków smukłego i klinowatego sznura tylnego rdzenia kręgowego. Kończą się one w jądrze pęczka smukłego i w jądrze pęczka klinowatego. Od tych jąder odchodzą włókna nerwowe tworzące tzw. wstęge przyśrodkową (lemniscus medialis). Wstęga przyśrodkowa przechodzi za piramidami na przeciwległa stronę rdzenia przedłużonego tworząc w ten sposób skrzyżowanie wstęg. Następnie włókna podążają do wzgórza jako droga opuszkowo- wzgórzowa. W obrębie rdzenia przedłużonego następuje znaczny rozwój tworu siatkowatego. Twór siatkowaty ( formatko reticularis) rozpoczyna się na poziomie górnych neuromerów rdzenia kręgowego (leżącego pomiędzy rogami substancji szarej ), następnie układa się w rdzeniu przedłużonym w moście i dochodzi aż do śródmózgowia. Jest zbudowany ze skupisk substancji szarej oraz włókien substancji białej, dlatego też można go podzielić na twór siatkowaty szary i twór siatkowaty biały. W obrębie tworu siatkowatego szarego wyróżnia się jądra nerwowe zarówno czuciowe jak i ruchowe. Substancja biała tworu siatkowatego tworzy drogi nerwowe, które łączą różne ośrodki rdzenia przedłużonego, mostu i śródmózgowia z rdzeniem kręgowym, móżdżkiem i między sobą. Włókna tworu siatkowatego przenoszą bezpośrednio pobudzenia z jąder czuciowych na jądra ruchowe nerwów czaszkowych , a pośrednio do wyższych ośrodków znajdujących się w śródmózgowiu i międzymózgowiu , a także do rogów przednich (ruchowych) rdzenia kręgowego celem wysłania pobudzenia na obwód. Dzięki licznym drogom tworu siatkowatego pobudzenia z jednego jądra czuciowego mogą być przenoszone na większą liczbę jąder ruchowych, co prowadzi do powstania wieloneuronowych odruchów, takich jak odruch ssania, kichania, połykania czy oddychania. W tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego oprócz wyżej wymienionych ośrodków występują jeszcze centra krążenia (pracy serca, naczynioruchowy) i oddychania (wdechu i wydechu). Ich uszkodzenie np;. przez zerwanie więzadła poprzecznego ząb kręgu obrotowego odchylając się do tyłu miażdży m. in. Rdzeń przedłużony- prowadzi do śmierci przez uduszenie lub porażenie układu krążenia.
Tyłomózgowie wtórne.
Tyłomózgowie wtórne (metencephalon) zawiera w przodzie most Varola, w tyle móżdżek oraz szczelinowatą przestrzeń występującą pomiędzy nimi, czyli komorę czwartą.
Most Varola (pons Varoli ) tworzy na powierzchni dolnej mózgowia szeroką wyniosłość położoną między rdzeniem przedłużonym a konarami śródmózgowia. W moście wyróżnia się dwie powierzchnie: brzuszną i grzbietową. Powierzchnia brzuszna leży z przodu i jest odpowiednikiem piramid rdzenia przedłużonego , natomiast znajdująca się w tyle powierzchnia grzbietowa tworzy dno komory czwartej.
W budowie wewnętrznej wyróżnia się część podstawną (pars basilaris) i część grzbietową, czyli nakrywkę ( tegmentum). W części podstawnej substancja szara występuje w formie jąder własnych mostu (nuclei pontis) leżących w obrębie substancji białej. Jądra te pośredniczą w przekazywaniu informacji z kory mózgu do móżdżku. Substancja biała części podstawnej występuje w formie pęczków podłużnych i włókien poprzecznych. W części grzbietowej substancja szara pojawia się w postaci jąder ciała czworobocznego oraz jąder nerwów czaszkowych. Jądra ciała czworobocznego (nuclei korpus trapezoidei )są fragmentem drogi słuchowej i znajdują się w miejscu krzyżowania się wstęgi bocznej ze wstęgą przyśrodkową. Jądra nerwów czaszkowych (nuclei nerki cranialis) obejmują jądra ruchowe, czuciowe i przywspółczulne nerwów czaszkowych 5, 6, 7, i 8. substancja biała części nakrywkowej mostu występuje w postaci wstęgi przyśrodkowej, wstęgi bocznej oraz konarów górnych móżdżku. Wstęga przyśrodkowa zawiera włókna dróg czuciowych, zarówno czucia powierzchownego jak i głębokiego. We wstędze bocznej przebiegają włókna drogi słuchowej odchodzące od jąder ciała czworobocznego.
W obrębie nakrywki mostu wystepuje ponadto twór siatkowaty (formatko reticularis). Jest on kontynuacja tworu siatkowatego rdzenia przedłużonego. Zawiera ośrodki wpływające na motorykę i statykę ciała (wystepują centra hamujące i torujące czynność ruchowa- brak równowagi pomiędzy nimi prowadzi do zaburzenia napięcia mięśni), czynności wegetatywne i proces oddychania (np. ośrodki pracy serca, ciśnienia krwi, wydzielania gruczołów przewodu pokarmowego, napięcia pęcherza moczowego) , a także na percepcje bodźców czuciowych. Rdzeń przedłużony oraz most Varola stanowią dolną część pnia mózgu.
Móżdżek. (cerebellum) stanowi tylną część tyłomózgowia wtórnego. Leży w tylnym dole czaszki i jest przykryty fałdem opony twardej zwanym namiotem móżdżku (tentorium cerebelli). Szczelina poprzeczna mózgu oddziela móżdżek od płatów potylicznych, a szczelina poprzeczna móżdżku oddziela go od mostu. Budowa mikroskopowa móżdżku jest podobna jak mózgowia posiada dwie półkule oraz nieparzystą część środkową zwaną robakiem. Układ substancji szarej i białej jest taki sam jak w półkulach mózgu tworzących korę móżdżku (cortex cerebelli), pod nią układa się substancja biała w formie ciała rdzennego ( korpus medullare), a w jej obrębie występują jądra móżdżku.
Budowa zewnętrzna móżdżku.
Móżdżek składa się z dwóch półkul oraz z część środkowej zwanej robakiem. Półkule móżdżku (hemisphaeria cerebelli) oraz robak (vermis) podzielone są na głębsze szczeliny na płciki, których nazwy nie odpowiadają półkulom i robakowi, natomiast płytsze szczeliny dzielą płaciki na mniejsze jednostki zwane zakrętami- podział klasyczny. Według nowoczesnego podziału móżdżek składa się z czterech podstawowych płatów: przedniego ( lobus anterior ), środkowego ( lobus medius), tylnego (lobus posterior ) i kłaczkowi- grudkowego (lobus flacculo- nodularis).
Budowa wewnętrzna móżdżku.
Substancja szara tworzy korę móżdżku oraz znajduje się w obrębie substancji białej jądra móżdżku. Kora móżdżku jest zbudowana z warstwy drobinowej, zwojowej i wewnątrz występującej warstwy ziarnistej. Jądra móżdżku są tworami parzystymi, umiejscowionymi zarówno w półkulach, jak i w robaku. Substancja biała na przekroju strzałkowym tworzy charakterystyczne ciało rdzenne. Zawiera ono drogi móżdżkowe: drogi własne (rozpoczynające się i kończące w obrębie móżdżku), doprowadzające drogi domóżdżkowe oraz odprowadzające drogi odmóżdżkowe. Drogi doprowadzające i odprowadzające łączą móżdżek z sąsiednimi tworami mózgowia poprzez konary móżdżku. Móżdżek wpływa na czynności statystyczne, na dowolne ruchy mięśni, reguluje napięcie mięśniowe, skurcz mięśni, kontroluje pobudzenie dla ruchów dowolnych, mimowolnych i zautomatyzowanych. Kora móżdżku gromadzi informacje o aktualnym stanie wszystkich narządów ruchu, o sile skurczów poszczególnych grup mięsnie poprzecznie prążkowanych oraz o położeniu głowy w stosunku do tułowia. Kora móżdżku za pośrednictwem jąder móżdżku kontroluje napięcie mięśniowe wszystkich mięśni poprzecznie prążkowanych. Jest jak gdyby głównym dystrybutorem napięcia mięśni poprzecznie prążkowanych i kiedy zachodzi potrzeba, szybko zmienia napięcie we wszystkich mięśniach. Dzięki czynności móżdżku możemy np. nie przerywając się biegać.
...
fizjotczew