Neurofizjologia
Ciało komórkowe (SOMA) – jest podstawowym elementem strukturalnym neuronu. Może być rozmaitych kształtów od okrągłych poprzez gwieździste i wrzecionowate. Jest bardzo ważne, gdyż znajduje się w niej organella.
Charakterystyczna organella komórkowe neuronu:
TIGROID – siteczka śródplazmatyczna z licznymi rybosomami, miejscami syntezy białek i polipeptydów, transportowana do synaps na drodze transportu aksonalnego.
NEUROFILAMENTY (neurotubule, mikrofilamenty) – transportują białka enzymatyczne, neurohormony oraz pęcherzyki synaptyczne z miejsca powstania w ciele komórkowym do zakończeń aksonu.
Dendryty – ich funkcją jest przewodzenie impulsu do ciała komórki na drodze ortodromowej (jednokierunkowo).
Antydromowo – przewodnictwo w obu kierunkach przy sztucznym pobudzeniu dendrytów.
Akson – jest głównym rejonem przewodzenia w neuronie:
- przewodzi impuls od ciała komórki i posiada takie same właściwości w przewodzeniu orto- i antydromowym
- nazywany jest również wypustką osiową i może mieć różną długość i grubość
- okryty jest osłonką mielinową, złożoną z wielu koncentrycznie ułożonych warstw zbudowanych z mieliny, ciał tłuszczowych oraz neurolemmy (osłonka Schwanna)
- akson osłonięty jest w rozmaity sposób w zależności od miejsca występowania i pełnienia różnych funkcji
Osłonka aksonu:
- włókna nerwowe nagie (bez osłonki) – początkowe i końcowe części nerwów oraz nerwy węchowe
- włókna nerwowe rdzenne (mielinowe) – okryte osłonką mielinową. Do nich zaliczamy włókna OUN i n. wzrokowy. Włókna te nazywamy włóknami białymi ponieważ mielina zbudowana jest z cerebrozydów.
- włókna nerwowe rdzenne – okryte mieliną i neurolemmą (osłonka Schwanna). W ten sposób osłonięta jest większość nerwów obwodowych
0- włókna bezrdzenne (bezmielinowe) – okryte neurolemmą, głównie w układzie autonomicznym.
Osłonka mielinowa nie pokrywa aksonu na całej powierzchni: wolnymi od osłonki są ciało komórkowe, odcinek początkowy aksonu oraz cieśnie węzłów (przewężenie Ranviera) - występuje regularnie wzdłóż aksonu.
Pod względem długości wypustek osiowych wyróżniamy typy neuronów:
· Golgi I – długi akson – przewodzenie na długie odległości CSN
· Golgi II – krótkie wypustki, przewodzą impulsy między sąsiednimi lub blisko położonymi ośrodkami, pełnią zwykle role neuronów pośredniczących.
Golgi I – posiadają liczne wypustki boczne aksonu co powoduje, że dywergują na wiele innych neuronów (dywergencja).
Konwergencja – schodzenie informacji z kilku sąsiednich neuronów na jeden neuron (duże bodźcowanie) – dzięki dendrytom.
Ze względu na zróżnicowanie czynnościowe wyróżnia się 3 kategorie neuronów:
§ Czuciowe (sensoryczne)
§ Ruchowe (motoryczne)
§ Kojarzeniowe (asocjacyjne)
Wykład:
Anestezja – zniesienie czucia dotyku
Hipostezja – obniżenie czucia dotyku
Hiperstezja (przeczulica) – nadmierne odczuwanie dotyku
Analgezja – zniesienie czucia bólu
Hipoalgezja – obniżenie czucia bólu
Hiperalgezja – przeczulicz na bodźce bólowe
Termoalgezja – zniesienie czucia temperatury
Termohipalgezja – obniżenie czucia temperatury
Termohipergezja – nadmierna wrażliwość na bodźce cieplne
Pallanastezja – zniesienie czucia wibracji
W przypadku, gdy podejrzewamy uszkodzeni kory płata ciemieniowego sprawdzamy czy chory potrafi zlokalizować bodziec na skórze (topognosis), potrafi rozróżnić dwa równocześnie działające bodźce (dyskryminacja, ekstynkcja), potrafi odczytać znaki pisane na skórze (dermoleksja).
Układ czuciowy:
- specyficzne zdolności czucia: wzrok, smak, węch, słuch, równowaga (odbierane za pośrednictwem nn. czaszkowych)
- czucie trzewne: zakończenia czuciowe znajdujące się w narządach wewnętrznych i naczyniach. Przewodzenie: bólu trzewnego i naczyniowego, rozciągania i ucisku narządów wewnętrznych.
- czucie somatyczne:
eksterorecepcja – receptory w skórze, informuje o środowisku zewnętrznym, umożliwia odbieranie dotyku, bólu powierzchownego, temperatury
propriorecepcja – receptory w stawach, ścięgnach, więzadłach, mięśniach i informuje o położeniu ciała i ruchu (kinezja)
Ogólna organizacja układu czuciowego:
- receptory: mało lub wysoce specyficzne zakończenia zlokalizowane w skórze lub innych tkankach
- pierwszożędowe neurony czuciowe: komórki dwubiegunowe zlokalizowane w zwojach rdzeniowych. Dendryty łączą się z receptorami, aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzeń tylny
- II-rzędowe neurony czuciowe: przewodzą bodziec przez rdzeń kręgowy i pień mózgu do wzgórza
- III-rzędowe neurony czuciowe przewodzą bodziec ze wzgórza do kory czuciowej
Receptory:
1) eksteroreceprtory – zlokalizowane w skórze, informacje o środowisku zewnętrznym
2) proprioreceptory – w mięśniach, ścięgnach, stawach i trzewiach, informacje o położeniu ciała i stanie narządów wewnętrznych.
Podział pod względem odbieranego bodźca:
1) mechanoreceptory wrażliwe na odkształcanie skóry:
- szybkoadaptujące: ciałka Pacioniego, Meissnera, zakończenia Krausego
- wolnoadaptujące: komórki Merkela, zakończenia Ruffiniego.
Większość jest połączona z dużymi zmielinizowanymi aksonami, część (C-mechanoreceptory) jest zaopatrywana przez niezmielinizowane włókna C wrażliwe na bodźce mechaniczne. Są także wrzeciona mięśniowe i narządy Golgiego (napięcie mm, odruchy głębokie)
2) termoreceptory:
- wrażliwe na ciepło – włókna niezmielinizowane
- wrażliwe na zimno – włókna zmielinizowane
3) nocyceptory (receptory bólowe) – są pobudzane przez bodźce uszkadzające, zaopatrywane przez małe zmielinizowane włókna A-delta, lub przez niezmielinizowane włókna C
Podział układu czuciowego:
· układ epikrytyczny:
- odczuwanie dotyku z dokładną lokalizacją, czucie położenia, wibracji;
- duże zmielinizowane włókna
- przewodzenie przez sznury tylne
- przetwarzanie w pierwotnej komórce czuciowej
· ukłąd protopatyczny:
- odczuwanie dotyku ze słabym umiejscowieniem, czucie bólu i temperatury
- małe niezmielinizowane włókna
- przewodzenie przez drogi rdzenioowo-wzgórzowe
- przetwarzanie głównie w układzie siatkowatym, pniu mózgu i wzgórzu
Drogi rdzeniowo – wzgórzowe:
1) przewodzenie czucia protopatycznego
2) neurony I-rzędowe – komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne a następnie biegną przez kilka segmentów w bocznej części sznurów tylnych i dochodzą do istoty szarej w rogu tylnym
3) neurony II-rzędowe – leżą w istocie szarej rogów tylnych, aksony krzyżują się (spoidło białe) i następnie tworzą:
- drogę rdzeniowo – wzgórzową przednią (wolne przewodzenie bólu, dotyku)
- drogę rdzeniowo – wzgórzową boczną (szybkie przewodzenie bólu, temperatury)
Następnie aksony biegną (włókna dla kkd tylno-bocznie, dla kkg przednio-przyśrodkowo) przez pień mózgu i dochodzą do wzgórza (głównie jedno brzuszne tylno-boczne)
Drogi rdzeniowo – wzgórzowe: część włókien drogi rdzeniowo – wzgórzowej przedniej (wolne przewodzenie bólu) tworzy droge rdzeniowo – siatkowatą dochodzącą do układu siatkowatego pnia mózgu a następnie do jądra siatkowo – pośrodkowego wzgórza.
4) neurony III-rzędowe – leżą we wzgórzu, wypustki dośrodkowe biegną do kory czuciowej płata ciemieniowego.
Droga rdzeniowo – opuszkowa sznurów tylnych:
- przewodzenie czucia epikrytycznego
- neurony I-rzędowe – komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, których aksony wchodzą do rdzenia kręgowego prze korzenie tylne, a następnie biegną do jąder smukłego i klinowatego (z kkd pęczek smukły, z kkg pęczek klinowaty)
- neurony II-rzędowe leżą w pęczkach Golla i Burdackiego, ich aksony jako włókna łukowate wewnętrzne krzyżują się, a następnie tworzą wstęgę przyśrodkową, która dochodzi do jądra brzusznego tylno - bocznego wzgórza.
- neurony III-rzędowe leżą we wzgórzu, wypustki dośrodkowe biegną do kory czuciowej
Kora czuciowa:
- pierwotna kora czuciowa – zakręt zaśrodkowy, płacik okołośrodkowy
- organizacja somatotropowa – n. humunculus czuciowy
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach:
1) uszkodzenie pojedynczego nerwu – stwierdza się zniesienie wszystkich rodzajów czucia, odpowiadające obszarowi unerwienia przez dany nerw (najczęściej pośrodkowy, strzałkowy, łokciowy, boczny, skórny uda).
Przyczyny: neuropatia w przebiegu cukrzycy, RZS, hypotyreoza, urazy, uszkodzenia naczyniowe
2) uszkodzenie wielu nerwów obwodowych – stwierdza się zaburzenia czucia typu rękawiczki – skarpetki.
Przyczyny: neuropatia w przebiegu cukrzycy, mocznicy, w stanach niedoborowych, paraproteinemia, w nowotworach złośliwych, kolagenozach, wywołana czynnikami toksycznymi, zapalnymi i wrodzona neuropatia
3) objawy uszkodzenia korzenia lub korzonków – objawy ograniczają się do jednego korzenia lub kilku sąsiadujących korzeni. Mogą to być objawy podrażnieniowe lub ubytkowe:
a) objawy podrażnieniowe (w czasie rozciągania lub ucisku korzonków)
- parestezje, dystezje w obszarze skóry zaopatrywanym przez dany korzonek
- bóle korzonkowe odpowiadające zakresowi unerwienia danych korzonków, których cechą charakterystyczną jest nasilanie w czasie zwiększania się ciśnienia płynu mózgowo – rdzeniowego (kaszel, kichanie
b) objawy ubytkowe następują kiedy dojdzie do anatomicznego lub fizjologicznego przerwania ciągłości korzonków, którego następstwem jest zniesienie wszystkich rodzajów czucia w odpowiednim obszarze unerwienia.
Przyczyny: ucisk przez jądro miażdżyste, rzadziej przez guz
4) uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego:
a) całkowite poprzeczne uszkodzenie rdzenia i zaburzenie wszystkich rodzajów czucia poniżej poziomu uszkodzenia. Przyczyny: uraz, zapalenie, SM, guzy, uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego
b) połowiczne uszkodzenie rdzenia (zespół Brown – Sekarta): zniesienie czucia głębokiego poniżej poziomu uszkodzenia po stronie uszkodzenia oraz czucia bólu i temperatury poniżej poziomu uszkodzenia po stronie przeciwnej. Przyczyny: uraz, zapalenie, SM, guz wewnątrzrdzeniowy
c) uszkodzenie istoty szarej w okolicy kanału środkoewego rdzenia kręgowego daje rozstrzepienne zaburzenia czucia, tzn.: zniesienie czucia bólu i temperatury z zachowaniem czucia głębokiego i dotyku. Ognisko chorobowe zlokalizowane w okolicy kanału środkowego rdzenia niszcy krzyżujące sie tu włókna dróg rdzeniowo – wzgórzowych, natomiast włókna sznurów tylnych nie są uszkodzone.
Przyczyny: syringomyelia, uraz prowadzący do hematomyeli
d) uszkodzenie sznurów tylnych: zaburzenia czucia ułożenia i wibracji po stronie uszkodzenia z zachowaniem czucia bólu i temperatury.
Przyczyny: niedobór wit. B12, tabes dorsalis
e) zespół rdzeniowy przedni: zaburzenia czucia bólu i temperatury poniżej poziomu uszkodzenia z zachowaniem czucia głębokiego.
Przyczyny: zakrzep lub zator tętnicy rdzeniowej przedniej (Adamkiewicza)
5) uszkodzenia dróg czuciowych w pniu mózgu – zaburzenia czucia po stronie przeciwległej do ogniska chorobowego na tułowiu i kończynach oraz po tej samej stronie na twarzy.
Przyczyny: udar, demielinizacja, guz pnia
6) uszkodzenie dróg czuciowych we wzgórzu – połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów czucia na przeciwległej połowie ciała.
Przyczyny: zawał, krwotok, guz mózgu, SM, uraz
7) uszkodzenie dróg czuciowych w torebce wewnętrznej – połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów czucia na przeciwległej połowie ciała.
Przyczyny: zawał, krwotok, guz mózgu,
8) uszkodzenie pól czuciowych kory mózgowej – nie ma zaburzeń czucia powierzchownego, ale chory nie może umiejscowić bodźca, zaburzona jest dyskryminacja i dermoleksja, astereognozja (nie rozpoznaje przedmiotów przy zamkniętych oczach).
Przyczyny: zawał, krwotok, guz, uraz
Jednym z podstawowych przejawów życiowych komórki nerwowej jest jej zdolność do generowania i przewodzenia potencjałów elektr.
Wyróżniamy 4 strefy czynnościowe komórki nerwowej:
- wejście
- inicjaja impulsów
- przewodzenie
- wyjście
Strefa wejścia neuronu to dendryt i częściowo ciało komórki.
Venuss20