12_10.pdf

rojekty zagraniczne

aniczne

Starsi Czytelnicy pamiętają, być

może, opisywany przed laty

w Młodym Techniku sposób na

zrelaksowanie i odprężenie się,

zwany z angielska “biofeedback”.

Z listów Czytelników EdW wiemy,

że interesują się oni różnymi

niecodziennymi zastosowaniami

elektroniki. Przedstawiamy zatem

przyrząd do eksperymentów

psychoelektronicznych, pochodzący

z pisma “Everyday with Practical

Electronics”. Autor tego artykułu

zaprezentował już kilka takich

przyrządów brytyjskim czytelnikom.

Dla zupełnych nowicjuszy podaje

skondensowaną historię i opis

zastosowania tej techniki

relaksacyjnej. Temat zapewne

zainteresuje szerokie grono

czytelników EdW. Jednak trzeba

zaznaczyć, że ze względu na

możliwość wywołania ataku

epileptycznego urządzenie może być

stosowane na wyłączną

odpowiedzialność użytkownika.

Psychoma−

szyna

część 1

Fale mózgowe

Naukowcy badają elektryczną aktyw−

ność mózgu ludzkiego odkąd tylko roz−

wój technologii elektronicznej na to po−

zwolił. Znane są jego periodyczne syg−

nały, w większości w zakresie od 2Hz

do 20Hz, z których niektóre jak się oka−

zało korelują z pewnymi stanami umys−

łu.

tego monitory były stosunkowo trudne

do skonstruowania i mało przyjemne

w użyciu z powodu minimalnej amplitu−

dy sygnałów, które trzeba było odbierać

przy pomocy elektrod kontaktujących

się ze skórą na głowie za pośrednict−

wem niemiłego przewodzącego żelu.

Czasy się zmieniły, przybyło wiedzy

i technologii (ale niestety nie nirwany).

Większość entuzjastów wie obecnie, że

istnieją cztery rozpoznane pasma częs−

totliwości fal mózgowych, skorelowane

ze stanami umysłu.

Najwyższa fala, beta, od 15Hz w gó−

rę, jest aktywna w czasie normalnego

pobudzenia. Mam nadzieję, że czytelni−

cy EdW generują beta w czasie czytania

tego artykułu. Wspomnianą poprzednio

alfę, od 8Hz do 15Hz, uważa się za

sprzyjającą “uczuciu odprężenia”. Poni−

żej jest teta, od 4Hz do 7Hz, związana

z dziennymi marzeniami i budząca

znaczne zainteresowanie ze względu na

związek z procesami twórczymi. Poniżej

4Hz jest delta, wykrywana w głębokim

śnie i u małych dzieci.

Wpływy zewnętrzne

Właśnie monitory bierne, używane

przez pierwszych eksperymentatorów,

utorowały drogę urządzeniom “wciąga−

jącym”, stosującym różne bodźce ze−

wnętrzne, które ułatwiają powstawanie

pożądanych częstotliwości fal mózgo−

wych, zamiast tylko je ukazywać. Dwa

najpowszechniej stosowane bodźce to

migotanie LED umieszczonych w pobli−

żu oczu i odtwarzane przez słuchawki

“półsynchroniczne” dźwięki. Tego ro−

dzaju instrumenty są obecnie dostępne

w handlu. Są powszechne w USA, za−

czynają się pokazywać w Wielkiej Bryta−

nii i brytyjscy czytelnicy mogli przypad−

kowo napotkać ogłoszenia w prasie,

oferujące przyrządy działające na tej za−

sadzie. Kosztują około 250 funtów,

a ”programy” ograniczają się tylko do

oferowanych wraz z nimi taśm. Ciągle

Kiedyś, w latach sześćdziesiątych,

w okresie Woodstock i dzieci kwiatów,

ktoś wpadł na pomysł zmierzenia fal

mózgowych pozostającego w stanie

głębokiej medytacji adepta Zen. Odkry−

to u niego wysoki poziom alfa, częstotli−

wości mieszczącej się w granicach od

8Hz do 14Hz.

Wkrótce potem odkryto, że osoba,

używająca monitora wykazującego jej

aktywność mózgową, może szybko nau−

czyć się ją wywoływać i wpływać na jej

natężenie. Przez krótki czas wydawało

nam się wtedy, że posiedliśmy tajemni−

cę życia! Przy pomocy prostego moni−

tora alfa wszyscy z dnia na dzień mogliś−

my stać się mistrzami Zen!

Niestety nie było to takie proste.

Większość ludzi albo nie potrafiła wy−

wołać tych sygnałów pomimo dyspono−

wania monitorem, albo doświadczała

co najwyżej miłego “uczucia odpręże−

nia”, dobrego do pozbywania się stre−

su, ale dalekiego od “nirwany”. Oprócz

Ostrzeżenie

Świetlna stymulacja częstotliwości alfa u osób cierpiących na epilepsję może

wywołać jej atak. Dlatego osobom tym NIE WOLNO posługiwać się takim in−

strumentem. Użytkownik, który nie jest epileptykiem, ale który w czasie stoso−

wania psychomaszyny zacznie odczuwać dziwne zapachy, odgłosy lub inne nie−

wytłumaczalne efekty, powinien NATYCHMIAST JĄ WYŁĄCZYĆ i zasięgnąć po−

rady lekarza specjalisty. Z powyższych powodów psychomaszyna może być uży−

wana wyłącznie na odpowiedzialność właściciela.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 12/96

rojekty zagr

Projekty zagr

rojekty zagraniczne

aniczne

Rys. 1. Schemat blokowy układu dźwięku i światła psychomaszyny.

więc warto pokusić się o samodzielną

konstrukcję.

Psychomaszyna

Czego więc można po niej oczeki−

wać? Większość użytkowników twier−

dzi, że doznaje głębokiego odprężenia,

którego skutki odczuwa jeszcze przez

jakiś czas po zakończeniu sesji. W do−

bie ciągłych stresów i chorób od nich

zależnych, ka za metoda odprężania

umysłu jest warta wypróbowania. Opi−

sany układ umożliwia czytelnikowi wy−

konanie doskonałego instrumentu

“wciągającego” za ułamek ceny goto−

wego urządzenia.

Użycie migoczących LED do wzbu−

dzenia specyficznych częstotliwości

mózgowych jest techniką najskutecz−

niejszą, ale półsynchroniczne dźwięki

także są użyteczne. Kombinacja obu

bodźców jest bardzo silnym stymulan−

tem i była używana w większości do−

tychczasowych wersji psychomaszyny.

Dla niektórych czytelników będzie

znajomy efekt dudnienia, w którym

dwa tony o częstotliwościach różnią−

cych się o kilka Hz, na skutek zmieniają−

cych się relacji fazowych, tworzą efekt

“wah−wah”. Za pomocą “półsynchronu”

dwa te tony są odtwarzane indywidual−

nie dla każdego ucha, a zdudniają się

dopiero w mózgu. Termin “półsyn−

chron” został ukuty przez wynalazcę tej

techniki, a dźwięk jest odczuwany przez

użytkownika jako przyjemnie uśmierza−

jący dzwoniący ton. Użyty wraz ze świa−

tełkami migoczącymi z tą samą częstot−

liwością jest rzeczywiście bardzo sku−

teczny, dlatego w tym modelu psycho−

maszyny, tak jak w jej poprzedniczkach,

stosuje się równocześnie oba stymu−

lanty.

“Programowanie” układu, aby w cza−

sie działania stosował się do przyjętego

wzoru częstotliwości, znacznie popra−

wia jego skuteczność i urządzenia do

tego przeznaczone zostaną opisane

w następnych odcinkach.

Różnicowanie

częstotliwości

Największe trudności przy wytwarza−

niu efektów dźwiękowych i świetlnych

sprawia generacja dwóch częstotliwoś−

ci, różniących się tylko o kilka Hz oraz

stabilne podtrzymywanie tej różnicy.

W pierwszej chwili wydaje się to łatwe,

ale w rzeczywistości dwa oscylatory

o zbliżonych częstotliwościach mają

tendencję do wzajemnego przeciąga−

nia, a stabilność większości prostych

oscylatorów jest zbyt mała.

We wszystkich wersjach psychoma−

szyny użyto tej samej metody, polegają−

cej na stosowaniu jednego generatora

zegarowego o znacznie wyższej częs−

totliwości, którą redukuje się w dwóch

dzielnikach do dwóch częstotliwości

z zakresu audio. Jednej z nich używa

się bezpośrednio, a w torze drugiej zna−

jduje się układ, za pomocą którego

w trakcie jednego półokresu częstotli−

wości wyjściowej blokuje się kilka

okresów wejściowej częstotliwości ze−

garowej, dzięki czemu staje się ona nie−

co niższa. Czas trwania blokady daje się

dogodnie zmieniać, więc różnicę częs−

totliwości można regulować łatwo i do−

kładnie. Obie częstotliwości biorą się ze

wspólnego oscylatora zegarowego, za−

tem nie istnieje problem przeciągania.

Wadą tej metody jest stopniowanie re−

gulacji, więc częstotliwość zegarowa

musi być na tyle wysoka, aby stopnie

regulacji mogły być dostatecznie małe.

W obecnej wersji, podobnie jak w po−

przedniej, użyto częstotliwości zegaro−

wej 1,6MHz z 12−stopniowymi dzielni−

kami, a częstotliwość wyjściowa wyno−

si 400Hz. Schemat blokowy systemu

jest pokazany na rysunku 1

rys. 2.

W pierwotnej psychomaszynie do ge−

neracji częstotliwości zegarowej

1,6MHz użyto rezonatora kwarcowego,

ponieważ oscylatory RC na dużych

częstotliwościach są zawodne. Nato−

miast oscylatory LC są bardzo stabilne

i daje się taki utworzyć z jednego

z dwóch inwerterów CMOS, zawartych

w układzie 4060B z 12−stopniowym

dzielnikiem częstotliwości. Dostarcza

on pierwszego sygnału audio. Indukcyj−

ność L1 jest dławikiem 100µH, niewie−

le większym od rezystora, który wraz

z kondensatorami C15 i C16 tworzy ob−

wód rezonansowy. Pozostały inwerter

wewnętrzny IC4 buforuje wyjście zega−

rowe 9, z którego sygnał wzbudza drugi

dzielnik częstotliwości, IC2, typu

4040B. Regulacja częstotliwości różni−

cowej odbywa się przez blokowanie te−

go sygnału za pośrednictwem IC1, po−

dwójnego komparatora LM393. W jego

obwodzie wyjściowym znajduje się

tranzystor z otwartym kolektorem, który

może pobierać prąd, ale nie może go

dostarczać.

Działanie układu

Działanie układu jest następujące.

Końcówka 15 IC2 jest wyjściem dzielni−

ka, poprzedzającym wyjście z którego

jest odbierany sygnał, występuje więc

na nim częstotliwość dwukrotnie wy−

ższa. Za każdym razem gdy napięcie na

nim rośnie, to za pośrednictwem R5

i wejścia 6 IC1b zostaje włączone wy−

jście 7 IC1b, które zwiera do masy do−

pływający przez R8 sygnał zegarowy.

W tym samym czasie przez R4 zaczyna

rysunku 1.

Filtry dolnoprzepustowe zamieniają

prostokątne sygnały dzielników na syg−

nały w przybliżeniu sinusoidalne, które

poprzez wzmacniacze mocy wystero−

wują słuchawki. Przytoczone częstotli−

wości są przybliżone, a która z nich ma

być lewą a która prawą, jest obojętne.

Sygnał sterujący LED otrzymuje się

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 12/96

rojekty zagr

Projekty zagr

rys. 2

za pomocą bramki XOR (Exclusive−OR),

z której otrzymuje się częstotliwość su−

maryczną i różnicową. Sumaryczną eli−

minuje filtr dolnoprzepustowy, do ste−

rowania światłem pozostawiając różni−

cową. Regulowanie prądu służy do re−

gulacji jasności.

Opis układu

Pełny schemat opisywanej psycho−

maszyny jest przedstawiony na rys. 2

rys. 2

rysunku 1

rojekty zagraniczne

aniczne

Rys. 2. Kompletny schemat układu dźwięku i światła psychomaszyny.

ładować się kondensator C2. Gdy na−

pięcie na kondensatorze przewyższy na−

pięcie sterujące z R2, włącza się wy−

jście IC1a i zwiera R5 do masy, dzięki

czemu IC1b odblokowuje sygnał zega−

rowy.

IC2 wyzwala się ujemnym zboczem

sygnału, a opisaną akcję wyzwalają do−

datnie zbocza sygnału z wyjścia 15,

więc blokowanie sygnału zegarowego

odbywa się dogodnie, w trakcie każde−

go półokresu sygnału wyjściowego. Im

jest wyższe napięcie sterujące z R2,

tym jest dłuższy czas blokowania i tym

więcej częstotliwości wyjściowe będą

się różniły. Jeżeli napięcie sterujące róż−

nicą częstotliwości nie będzie większe

od połowy napięcia zasilania, to pomi−

mo wykładniczej krzywej ładowania C1

zależność tej różnicy od napięcia steru−

jącego będzie liniowa.

Prostokątne sygnały wyjściowe obu

dzielników częstotliwości są poddane

filtracji w biernych filtrach R9−C5−R10−

C6 oraz R14−C18−R15−C19, zamieniają−

cych je w sygnały w przybliżeniu sinu−

soidalne, które przez obwody regulacji

głośności z potencjometrami VR1a

i VR1b są przesyłane do IC3, wzmacnia−

cza stereo TDA2822. Doprowadza on

do gniazdka SK1 więcej niż dostateczny

sygnał dla słuchawek typu Walkman, al−

bo nausznych. Posiadacze poprzednich

modeli psychomaszyny zapewne pa−

miętają, że do kształtowania sygnałów

użyto w nich filtrów aktywnych, ale filt−

ry bierne działają równie dobrze. W po−

przednich wersjach użyto oddzielnych

układów wyjściowych ze względu na

niższe szumy, ale użyty w obecnej układ

podwójny jest zupełnie wystarczający.

Czas świecenia

Sygnały z wyjść obu dzielników są

doprowadzone również do bramki XOR

IC5b. Jeden z nich, z IC4, przechodzi

najpierw przez bramkę IC5a, która zmie−

nia polaryzację sygnału, jeżeli przełącz−

nik fazy S1 jest zwarty, światło może

więc być z dźwiękiem w fazie zgodnej

lub odwróconej. Użytkownik może wy−

próbować obie możliwości i wybrać

skuteczniejszą.

Sygnał wyjściowy z IC5b jest cią−

giem impulsów o współczynniku wy−

pełnienia zależnym od przesunięcia fa−

zowego pomiędzy obu sygnałami we−

jściowymi. W efekcie drogą zwykłej filt−

racji przez obwód R20−C22 powstaje fa−

la trójkątna o częstotliwości równej róż−

nicy częstotliwości sygnałów wejścio−

wych. Nakłada się ona na ustaloną dziel−

nikiem R18−R19 składową stałą, dzięki

czemu wyjście IC5c staje się dodatnie

na 1/4 do 1/3 każdego cyklu. IC5d od−

wraca polaryzację tego sygnału. W pier−

wotnej wersji również i w tym wypadku

użyto filtru aktywnego z komparatorem

wyznaczającym punkty przełączania.

W obecnej wystarcza do tego jeden

układ CMOS. Na oscyloskopie wokół

punktów przełączania widać trochę

“śmieci”, ale oko nie może zauważyć

migotania z częstotliwością 800Hz, nie

ma to więc żadnego znaczenia. Obecna

wersja zawiera tylko jeden sterownik

LED. Dzięki lepszym parametrom LED

stymulacja każdego oka tylko jedną dio−

dą jest dostateczna, a do dwóch szere−

gowo połączonych LED wystarczy je−

den sterownik. Składa się on z IC6

z tranzystorami TR1 i TR2 i jest stero−

wanym napięciowo odbiornikiem prą−

du. Napięcie sterujące z potencjometru

VR2 wyznacza natężenie prądu, który

płynie przez LED dołączone do gniazd−

ka SK2. VR2 jest potencjometrem loga−

rytmicznym, ponieważ charakterystyka

oka, podobnie jak ucha, jest logaryt−

miczna.

Działanie sygnału z wyjścia 11 IC5d

polega na wyłączaniu LED przez wstrzy−

kiwanie przez diodę D1 i rezystor R22

dodatniego prądu do pętli sprzężenia

zwrotnego sterownika. Wywołuje to

całkowite wyłączenie LED przez wymu−

szenie przerzutu wyjścia IC6 do napię−

cia zerowego. Wejście “koniec przebie−

gu” służy do połączenia z układem ge−

nerującym programy, który może dodat−

nim sygnałem wyłączać LED.

Napięcie zasilające przyrząd nie jest

stabilizowane. Wszystkie napięcia ste−

rujące, także w progamatorach, które

będą opisane w następnych odcinkach,

zależą od napięcia zasilania, którego sta−

bilizacja nie jest więc konieczna. Układ

działa przy napięciu zasilania od 7V do

15V. Dolną granicę narzuca sterownik

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 12/96

rojekty zagr

Projekty zagr

rojekty zagraniczne

aniczne

Rys. 4. Połączenia płytki drukowanej

z podzespołami umieszczonymi

w obudowie. Gniazdka słuchawek

i okularów muszą być plastykowe.

rys. 3. Montaż

należy zacząć od podzespołów biernych

w kolejności od najmniejszych do coraz

większych rozmiarami, a zatem od

dwóch zworek z drutu, diod D1 i D2, re−

zystorów, małych kondensatorów cera−

micznych i dławika L1. Każdy dławik

100µH nadaje się do użycia, ale typ

z wyprowadzeniami z drutu jest łatwy

w użyciu, a jego tolerancja 10% jest ra−

cjonalna.

Następnie należy wlutować sześć

podstawek pod układy scalone. Ich uży−

cie jest godne polecenia, ponieważ

znacznie ułatwiają testowanie i odszuki−

wanie błędów. Pozwalają także na

ewentualny odzysk wartościowych

układów scalonych.

Teraz można wmontować tranzysto−

ry, większe kondensatory i wreszcie

kondensatory elektrolityczne, pomijając

na razie C25 4700µF. Jego przeznacze−

niem jest wspomaganie baterii w im−

pulsowym zasilaniu LED, magazynuje

on znaczny ładunek, mogący zniszczyć

niektóre elementy, lepiej więc wmon−

tować go po zakończeniu sprawdzania

układu, gdy już wiadomo, że działa po−

prawnie.

Przy wykonywaniu połączeń z po−

szczególnymi podzespołami sterowania

i sygnalizacji trzeba posłużyć się rys. 4

go skoku, spowodowanego ładowa−

niem się kondensatorów elektrolitycz−

nych, płytka nie powinna pobierać wię−

cej niż 0,25mA. Można teraz wstawić

IC4, oscylator z pierwszym dzielnikiem

częstotliwości i ponownie włączyć zasi−

lanie. Trzeba pamiętać, że układ ten, po−

dobnie jak kilka innych, jest typu

CMOS, trzeba więc zachować normalną

w takich wypadkach ostrożność, chro−

niąc je przed ładunkami elektrostatycz−

nymi.

Jeżeli oscylator działa poprawnie, po−

bór prądu powinien wynosić około

2mA, a pomiar napięcia na wyjściu 1,

dostarczającym sygnału 400Hz, powi−

nien wykazać połowę napięcia zasilania.

Następnie można wstawić IC2, drugi

dzielnik częstotliwości, skutkiem czego

pobór prądu powinien wzrosnąć do

3,5mA, a na wyjściu 1 IC2 również po−

winno pojawić napięcie równe połowie

napięcia zasilającego.

Teraz według rys. 4 do końcówek

wejściowych na płytce trzeba prowizo−

rys. 4.

Przewody łączące płytkę z VR1 ze

względu na niski poziom sygnałów mu−

szą być ekranowane.

Sprawdzanie

Płytkę można sprawdzać przy zasila−

niu 9V, najlepiej z zasilacza o ograniczo−

nej wydajności prądowej, ale można

także użyć pakiet ogniw AA, 9V. W cza−

sie testów należy kontrolować prąd po−

bierany przez układ.

Po dokładnym sprawdzeniu montażu

i lutowania płytkę zasila się bez ukła−

dów scalonych. Nie licząc początkowe−

rys. 4

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 12/96

rojekty zagr

Projekty zagr

Montaż

Montaż i sprawdzanie przyrządu jest

bardzo proste. Rozkład ścieżek płytki

drukowanej i rozmieszczenie na niej

elementów przedstawia rys. 3

rys. 3

rojekty zagraniczne

aniczne

rycznie przyłączyć potencjometr VR3.

Powinien to być potencjometr liniowy.

Ze względu na dużą rozpiętość tole−

rancji potencjometrów oraz umożliwie−

nie użycia różnych ich rodzajów, opor−

ności rezystorów R1 i R3 zostały dosto−

sowane do oporności regulacyjnej 5k W .

Potencjometr o wyższej oporności nale−

ży więc zbocznikować takim rezysto−

rem, aby wypadkowa oporność wynios−

ła 5k W . Na czas testów wystarczy, jak

pokazano na rys. 4, przylutować do po−

tencjometru rezystor 4,7k W .

Teraz trzeba wstawić komparator IC1

i bramki XOR IC5, co podwyższy pobór

prądu do 5mA do 6mA. Jeżeli wszystko

działa poprawnie, to na wyjściu 11 IC5

powinno pojawić się napięcie stałe oko−

ło 6V, a przy niskim ustawieniu regula−

tora “test” powinno pulsować z częs−

totliwością około 2Hz. Przy zmianie

ustawienia regulatora trzeba uwzględ−

nić powolną reakcję układu, spowodo−

waną stałą czasową R1−C1.

Test wizualny

Do płytki trzeba przyłączyć LED (do

testowania jest potrzebna tylko jedna)

i regulator jasności VR2. Po wstawieniu

IC6, LED powinna mrugać lub błyskać

z jasnością regulowaną przez VR2,

a częstotliwością regulowaną przez

VR3.

Na zakończenie trzeba przyłączyć ek−

ranowanymi przewodami do płytki re−

gulator głośności VR1, wstawić IC3 i po−

słuchać dźwięku przez słuchawki.

W każdej ze słuchawek powinien być

słyszalny stały ton, ale słuchanie obu

powinno wywoływać efekt dudnienia

o częstotliwości różnicowej. Prąd po−

bierany przez układ z baterii zależy od

ustawienia jasności i głośności. Przy re−

gulatorach skręconych do zera pobór

ten wynosi około 15mA. Gdy wszystko

działa poprawnie, można wmontować

duży kondensator elektrolityczny C25.

Trzeba go przykleić do płytki dwustron−

ną taśmą samoprzylepną albo odpo−

wiednim klejem.

Montaż końcowy

Rysunek 4 pokazuje wszystkie połą−

czenia zewnętrzne. Na ich temat więcej

informacji znajdzie się w następnym

odcinku z opisem programatora. Proto−

typ został zmontowany w standardowej

obudowie z plastyku z wszystkimi regu−

latorami i gniazdkami w płycie czoło−

wej. W przypadku gdy jest to płyta me−

talowa, gniazdka słuchawek i okularów

muszą zostać od niej odizolowane,

zwarłyby bowiem zasilanie.

Trzeba zwrócić uwagę na dwa aspek−

ty jakości dźwięku. Brzmienie tonów

generowanych w układzie jest bardzo

czyste i każde zakłócenie czy zniekształ−

Rys. 5. Połączenie z wtyczką LED wmontowanych w okulary.

WYKAZ ELEMENTÓW

Rezystory

C24: 1nF, ceramiczny w żywicy

C25: 4700µF/16V, stojący

Półprzewodniki

Rezystory

0,25W 5% metalizowane

R1: 5,6k W

R2: 470k W

R3: 560 W

R4, R10, R15, R17, R19: 100k W

R5...R7: 22k W

R8, R22...R25: 10k W

R9, R14: 15k W

R11, R16: 150k W

R12, R13: 4,7 W

R18: 220k W

R20: 1M W

R21: 68k W

R26: 1,5 W

plus 4,7k W do testów

VR1: 10k W podwójny logarytmicz−

ny obrotowy potencjometr

węglowy

VR2: 10k W obrotowy logarytmiczny

potencjometr węglowy

VR3: 10k W obrotowy liniowy

potencjometr węglowy, do testów

Kondensatory

Półprzewodniki

D1, D2: 1N4148

TR1: BC184L, npn

TR2: BC214L, pnp

IC1: LM393, podwójny komparator

IC2: 4040B, 12−stopniowy licznik

dwójkowy, CMOS

IC3: TDA2822 wzmacniacz mocy

stereo

IC4: 4060B, 14−stopniowy licznik

dwójkowy z oscylatorem, CMOS

IC5: 4070B, cztery bramki XOR,

CMOS

IC6: CA3130, wzmacniacz

operacyjny, CMOS

Różne

L1: 100µH dławik w.cz.

SK1: gniazdko stereo

SK2: gniazdko mono

S1, S2: subminiaturowy wyłącznik

suwakowy

B1: 6 lub 8 ogniw AA w pojemniku

(zob. tekst)

płytka drukowana

obudowa plastykowa

3 8−stykowe dwurzędowe

podstawki do układów scalonych

1 14−stykowa dwurzędowa

podstawka do układów scalonych

2 16−stykowe dwurzędowe

podstawki do układów scalonych

2 lub 4 LED 5mm 3,5cd

przewód montażowy, przewód

ekranowany, szpilkowe końcówki

lutownicze

Kondensatory

C1, C8, C9, C21: 10µF/50V,

stojący

C2: 1nF, polistyrenowy

C3, C4, C17, C23, C26...C28:

100nF, ceramiczny w żywicy

C5, C7, C13, C14, C18, C20:

100nF, poliestrowy

C6, C19: 10nF, poliestrowy

C10...C12: 100µF/25V, stojący

C15: 220pF, polistyrenowy

C16: 150pF, polistyrenowy

C22: 1nF, poliestrowy

cenie staje się niezwykle wyraźne i do−

kuczliwe.

Jedną z przyczyn zakłóceń może być

przedostawanie się do wzmacniacza

wyższych częstotliwości z innych części

układu, słyszane jako rodzaj cichego ję−

czenia. Efekt ten daje się łatwo zwal−

czyć przylutowaniem ceramicznych kon−

densatorków 100nF C27 i C28 do obu

sekcji potencjometra VR1. Są one poka−

zane na rys. 4.

Drugą przyczyną jest syczenie

wzmacniacza. W pierwotnym układzie

efekt został wyeliminowany przez sta−

ranny dobór wzmacniacza (dlatego uży−

to dwóch oddzielnych układów scalo−

nych) i zastosowanie kondensatorów

blokujących wyjścia. Był to jednak kom−

promis, ponieważ wymagał zwiększe−

nia poboru prądu z zasilacza. W obecnej

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 12/96

rojekty zagr

Projekty zagr

WYKAZ ELEMENTÓW

Rezystory

Półprzewodniki

Różne

Kondensatory

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: