OPRACOWANE_ZAGADNIENIA_NA_EGZAMIN_Z_POJĘĆ_I_SYSTEMÓW_PEDAGOGICZNYCH.doc

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN

1.       Pedagogika jako swoista nauka o człowieku – definicja, etymologiczne znaczenie nazwy pedagogika ale także wyrazów pochodnych tj: pedagogia, pajdeja, pedagog itd.

PEDAGOGIKA wg:

·         Śliwerskiego: to nauka o wychowaniu, kształceniu i edukacji.

·         Kwiecińskiego: to nauka o szeroko rozumianych procesach edukacyjnych oraz o uwarunkowaniach dyskursu edukacyjnego.

·         Okonia: to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa, a przede wszystkim młodego pokolenia, w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

·         Suchodolskiego: to nauka o procesach organizacyjnych wychowania, a więc warunkach w jakich ten proces przebiega, a także metodach, formach i środkach, które są narzędziami do realizacji tego procesu.

Paidagogos- prowadzący chłopca.

Paidagogike techne- wiedza o wychowaniu wymagana od nauczyciela.

Pedagogia- zespół umiejętności wychowawczych.

Paideia- kształcenie i wychowanie na dobrach kultury.

Humanitas- ludzkość, renesansowe pojmowanie edukacji jako działań nakierowanych na wszechstronny rozwój człowieka.

Pedagog-wychowawca, nauczyciel; specjalista w dziedzinie pedagogiki; w Starożytnej Grecji i Rzymie-niewolnik, który towarzyszył dzieciom w drodze do szkoły , prywatny nauczyciel. 

2.       Przedmiot i zadania pedagogiki, funkcje, system pojęciowy pedagogiki: edukacja, wychowanie, samowychowanie, osobowość, kształcenie, samokształcenie, kształcenie ustawiczne, nauczanie, uczenie się

Edukacja- wg Zbigniewa Kwiecińskiego jest to ogół oddziaływań mających na celu zmienianie, formowanie i rozwijanie zdolności życiowych człowieka.

Osobowość- wg Wincentego Okonia oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających dana jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania. Jest to też wewnętrzny system regulacji umożliwiający adaptację i wewnętrzną integrację uczuć, myśli, emocji, motywacji i zachowania w określonym środowisku i w danym czasie.

Wychowanie- wg Wincentego Okonia to świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na poznaniu stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

Kształcenie- wg Wincentego Okonia to system działań zmierzający do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do jego zmieniania i ukształtowanie własnej osobowości.

Uczenie się-  wg Wincentego Okonia jest to proces nabywania zmian w naszym zachowaniu na drodze bezpośredniego i pośredniego poznania rzeczywistości.

Nauczanie- wg Wincentego Okonia to planowana i systematyczna praca nauczyciela z uczniem mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości, pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych.

Samokształcenie- wg Wincentego Okonia to osiąganie wykształcenia przez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. Jest to poznanie świata, norm, nabycia sprawności zawodowych i ogólnych.

Samowychowanie- wg Wincentego Okonia to samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości. To aktywność w celu samo urzeczywistnienia się.

3.       Pedagogika – geneza i rozwój

I STADIUM (okres działania Sofistów V-IV w. p. n. e.):

·         Humaniści jako pierwsi sformułowali problem pedagogiki

·         Wychowanie przez etykę, filozofię, prawo i religię.

II STADIUM (epoka wielkich filozofów greckich V-IV w. p. n. e.)

·         Arystoteles, Platon, Sokrates

·         Arystoteles:                 -ojciec teorii nauczania

-uczenie się polega na spostrzeganiu zapamiętywania umiejętności,   doświadczeń i tworzenia więzi pojęciowej

-proces nauczania polega na pokazywaniu utrwalania , ćwiczeniach,  przechodzeniu od rzeczy znanych do nieznanych, z zastosowaniem metod edukacyjnych i dedukcyjnych.

·         Sokrates: ucieleśnienie nauczyciela-wychowawcy

III STADIUM (przyjęcie chrześcijaństwa I w. p. n. e. – chrystianizacja):

·         Pojawiła się zasada równości wszystkich ludzi i nowego sposobu wartościowania każdego człowieka

·         Poza cnotami wyprowadzonymi z filozofii (cnoty kardynalne) do myślenia o wychowaniu wprowadzono cnoty teologiczne: WIARA, NADZIEJA, MIŁOŚĆ.

·         Drogą wychowania jest modlitwa i praktykowanie miłosierdzia, a zapewnia to wychowanie chrześcijańskie, do którego powołany jest Kościół i chrześcijańska rodzina.

·         Nowa koncepcja człowieka zakłada równość ludzi wobec Boga, a więc brak uzasadnienia dla dawnych układów społecznych

·         Zwrócenie uwagi na podmiotowość człowieka oraz na jego życie wewnętrzne

·         Podkreślenie szczególnej wartości dzieciństwa. Jej wartością jest ukazanie pedagogiki,  która realizuje się w działaniach, a nie jest wyłącznie abstrakcją.

IV STADIUM (epoka renesansu, XVII w. –humanizm- człowiek jako istota rozumna):

·         Jan Amos Komeński              - ojciec pedagogiki „Wielka dydaktyka”

-zwolennik naturalnych metod wychowania

-propagował pedagogikę jako wiedzę i sztukę

-uważał, że każdy człowiek ma przyrodzony rozum, w związku z tym każdemu potrzebne jest wykształcenie i wszyscy mogą nauczyć się wszystkiego

- nauczanie oparte jest na znajomości ludzkiego poznania, który cechuje współdziałanie rozumu, mony i działania

-upowszechnił idee nauczania poglądowego postulując by wychowanie rozwijało naturalną ciekawość wiata, by uczyło dostrzegania rzeczy

-w swej pedagogii i teorii nauczania naturalistycznego postulował urozmaicenie programów nauczania, doskonalenia metod nauczania i wychowania

V STUDIUM (racjonalizm oświeceniowy)

·         Filozofia oświeceniowa ukształtowała się pod wpływem idei racjonalizmu, empiryzmu i antydogmatyzmu

·         Kartezjusz jako przedstawiciel racjonalizmu, domagał się jasnych, wyraźnych metod we wszystkich badaniach naukowych

·         Wg Johna Locke’a człowiek jest jak tabula rasa

·         Immanuel Kant- dogmatyzm

·         Czynniki, które wpływały na proces wyodrębniania się pedagogiki jako nauki:

-kulturalno-społeczna (rewolucja francuska)

-proces zmian ekonomicznych i politycznych (powstanie klasy robotniczej)

-tzw. Iluminizm- człowiek jest konstruktorem swego historycznego poznania

4.       Emancypowanie się pedagogiki jako nauki, fazy rozwoju pedagogiki

Szczególnym momentem wzmożonej refleksji nad wychowaniem był okres oświecenia. W tym czasie zaczyna się w pedagogice szukać naturalnych metod wychowania. Proces rozwoju tożsamości  autonomii pedagogiki powoduje, że pedagogika zdobywa miejsce wśród dyscyplin naukowych. Proces ten wspierany jest przez następujące czynniki: kulturowe i społeczne, zmiany ekonomiczne i polityczne, wprowadzenie do studiów uniwersyteckich- pedagogiki.

              W średniowieczu panuje myślenie teologiczne, myślenie na temat wychowania ma charakter religijny, o wiedzy decyduje metafizyka.

              Renesans jako epoka, w której zaczyna być niezależna wiedza, okres krytyki metafizyki i zwrócenie się ku racjonalności. Stare formy wychowania oparte na religii i teologii przeżywają kryzys, rodzą się nowe zadania i potrzeby  wychowawcze społeczeństwa.

              W oświeceniu następuje zerwanie z dogmatycznym myśleniem, zerwano z nienaukowym myśleniem na temat świata, zaprzeczono teorii kreacji, na rzecz teorii rewolucji. Wiedza jako środek opanowania i wyzyskiwania przyrody, badania, eksploracje, obserwacje, analizę ilościową.  Pedagogika nazywana jest nauką o wychowaniu i ma miejsce wśród innych nauk.

              W latach powojennych zwrócono się do wiedzy wyprowadzonej z kultury opartej na myśleniu pragmatycznym, wiedzy poszukiwano w myśli komunistycznej, uzależnienie od ideologii faszystowskiej i komunistycznej. Po II Wojnie Światowej jako okres walki o wpływy i wielkich zadań pedagogiki. W pedagogice widziano myśli polityczne. Zerwanie z filozofią europejską, zerwanie z religią, historią i kulturą. Wszystko odcina się grubą kreską na rzecz filozofii marksistowskiej. Zrywa się z pedagogiką, która krytykuje. Do przełomu lat 80. XX w. wprowadza się jednowymiarowy pogląd na rzecz upragnionych wielości (pluralizm).

5.       Klasyfikowanie nauk, miejsce pedagogiki wśród innych nauk

Pedagogika współczesna dzieli się na cztery zasadnicze działy : pedagogikę praktyczną lub empiryczną, zajmującą się obserwacją, badaniem całości doświadczeniowych, pedagogikę opisową lub eksperymentalną, jako dział uogólniający doświadczenie oraz badający eksperymentalne prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych czy kulturowych, pedagogikę normatywną, która na podstawie filozofii człowieka, bada naturę człowieka, oraz wytwory jego kultury, pedagogikę teoretyczną, czyli ogólną, obejmującą całość badanego przedmiotu.
Miejsce pedagogiki jest wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych, wypada
w środku pomiędzy nimi. Możemy powiedzieć, że pedagogika należy częściowo do jednych
i drugich, ponieważ co do swego charakteru jest nauką humanistyczną z podbudową przyrodniczą. Jest ona nauką przyrodniczą, przede wszystkim dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa, a także zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu, a nie jak pisze S. Kunowski, strona przyrodnicza. Nauki pedagogiczne można podzielić ze względu na : nauki badające fragmenty rzeczywistości wychowawczej : dydaktykę, pedagogikę społeczną, pedagogikę specjalną, nauki badające podmioty wychowania : pedeutologię, pedologię, juwentologię, andragogikę, gereontologię, nauki badające instytucje : pedagogikę przedszkolną, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, pedagogikę wojska, pedagogikę sportu, nauki badające pewne zjawiska wychowawcze, nauki badające całość wychowania, teorię pedagogiczną, historię wychowania, pedagogikę porównawczą. Nauki, które badają pedagogikę jako naukę: historia pedagogiki (jako wiedza
o wychowaniu), pedagogika ogólna (pojęcia), metodologia pedagogiki

Nauki współdziałające z pedagogiką

-nauki realne – higiena z naukami medycznymi, demografia, ekonomika oświaty i kształcenia

-nauki formalne – cybernetyka, praksjologia, logika

-nauki aksjologiczne – etyka, estetyka

- praksjologia – zmiany w procesie rozwoju

- antropologia – nauka o naturze człowieka

- demografia – struktura społeczeństwa, analfabetyzm, uświadomienie, że człowiek nie jest sam

- historia wychowania – ideał wychowania na przełomie wieków, skutki reform edukacyjnych

- teologia – wpływ religii, dogmatów wiary na proces wychowania; zajmuje się badaniem światopoglądów poszczególnych religii i dogmatów wiary

- filozofia – ideał człowieka, wartości etyczne; istota edukacji

- socjologia – zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa

- psychologia

6.       Charakterystyka pedagogiki jako nauki

Pedagogika jest nauką o wychowaniu człowieka.  Jako dyscyplina naukowa tworzy teoretyczne i metodyczne podstawy planowej działalności wychowawczej, mającej na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę ogólną i zawodową, w system wartości i przekonań niezbędnych dla funkcjonowania. Formułuje również teorię celów wychowania, uwarunkowanych historycznie i klasowo. Rozwój pedagogiki jako nauki był powolny i trudny. Doświadczenia praktyki dostarczały wprawdzie empirycznej wiedzy o procesach nauczania i wychowania, nie stwarzały jednak podstaw do teoretycznych uogólnień i naukowego opracowania norm i zasad planowego działania wychowawczego. Dopiero rozwój wiedzy o przyrodzie i społeczeństwie, lepsze i pełniejsze poznanie praw rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka pozwoliły na podjęcie prób oparcia procesów wychowawczych na bardziej ścisłych podstawach. Pod koniec XIX w. ukształtował się zasób wiedzy pedagogicznej, dyponującej aparatem naukowej analizy zagadnień wychowania: pedagogika stała się samodzielną dyscypliną naukową.

Pod wpływem ogromnego rozwoju praktyki wychowawczej rozszerzył się zakres przedmiotu zainteresowań pedagogiki. Obejmuje on obecnie nie tylko problematykę wychowania dorastających pokoleń, ale również wychowanie i kształcenie ludzi dorosłych, bo człowiek całe Zycie podlega procesowi wychowania. Przedmiotem badań pedagogiki jest nie tylko proces planowego i calowego wychowania człowieka, lecz również wpływy wychowawcze niezamierzone i żywiołowe.

7.       Interdyscyplinarne podstawy nauki

W OPARCIU O PYTANIA A. COMTE`A UDOWODNIĆ, ŻE PEDAGOGIKA JEST NAUKĄ.
Angielski filozof August Comte w XIX w. w swoim dziele pt. „Kurs filozofii pozytywnej” wprowadził po raz pierwszy pojęcie „socjologia” dla określenia nauki o społeczeństwie. Comte`a nazywa się ojcem socjologii. Stworzył przy tym po raz pierwszy kryteria naukowości. Jego zdaniem, by odpowiedzieć na pytanie czy dana dziedzina wiedzy jest nauką, trzeba znaleźć odpowiedzi na 4 pytania:
1) Czy dana dyscyplina posiada własny przedmiot badań?
2) Jakie miejsce zajmuje w systemie nauk?
3) Czy posiada własny swoisty przedmiot badań?
4) Czy posiada swój warsztat metodologiczny?
Ad. 1. Posiada przedmiot badań. Pedagogika zajmuje się człowiekiem na różnych etapach jego życia i rozwoju – od urodzenia aż do śmierci; zajmuje się procesami edukacyjnymi czyli nauczaniem i wychowaniem.
Ad. 2. Jest nauką empiryczną i społeczną.
Ad. 3. Tak, posiada. Bada człowieka w aspekcie społecznym tj. bada jak jeden człowiek zmienia się pod wpływem drugiego człowieka.
Ad. 4. Tak, posiada. Do metod badań pedagogiki należą następujące metody: obserwacja pedagogiczna, eksperyment pedagogiczny, monografia pedagogiczna, analiza dokumentów i tworów ucznia.
Następcy Comte`a dodali jeszcze jedno pytanie: Czy dana dyscyplina ma swój własny system pojęć?
Odp. Tak, ma. Są to pojęcia: wychowanie, uczenie się, nauczanie, wykształcenie, osobowość, środowisko wychowawcze, kultura, czas wolny.

Diagnoza interdyscyplinarna tj. wieloaspektowa, uwzględnia zebranie informacji w następujących zakresach:
1. w zakresie społecznym – badamy środow3isko rodzinne ucznia, jego sytuację, warunki w jakich żyje, środowisko szkolne – funkcjonowanie dziecka w roli ucznia i członka zbiorowości klasowej.
2. w zakresie medycznym - badamy rozwój fizyczny dziecka, jego ogólny stan zdrowia (b. słuchu, wzroku)
3. z zakresie psychologicznym – dokonujemy oceny poziomu rozwoju funkcji intelektualnych, orientacyjnych, wychowawczych (badamy iloraz inteligencji)
4. w zakresie pedagogicznym – dokonujemy analizy poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych dziecka oraz specyfiki trudności w uczeniu się.

8.       Propozycje usystematyzowania poszczególnych dyscyplin w pedagogice – formalna klasyfikacja nauk pedagogicznych (subdyscypliny)

a)Pedagogika ogólna – bada i uzasadnia związek wychowania z innymi dziedzinami rzeczywistości społecznej, z gospodarką narodową, kulturą, środowiskiem przyrodniczym, obejmuje historię wychowania i myśli pedagogicznej, dydaktykę, teorię wychowania; uzasadnia potrzebę i znaczenie badania procesu wychowania i jego uwarunkowań społecznych, kulturowych i geograficznych, jego trwałość i zmienność, różnorodność i uniwersalność; tworzy ogólnoteoretyczne podstawy dla badań pedagogicznych.

a)        Pedagogika społeczna – bada warunki środowisk, w jakich przebiegają procesy wychowawczo – opiekuńcze. Uwzględnia się w tych badaniach warunki (życie) społeczne, kulturowe, przyrodnicze i biopsychiczne.

b)        Pedagogika wczesnoszkolna – przedmiotem jest nauczanie i wychowanie dzieci w kilku pierwszych klasach szkoły podstawowej, w tym działalność nauczyciela – wychowawcy.

c)        Pedagogika porównawcza – zajmuje się analizą i porównywaniem systemów wychowania i oświaty w różnych krajach powiązanych z ich rozwojem polityczno – ekonomicznym i społeczno – kulturowym

d)        Teoria wychowania – zajmuje się problematyką celów, treści, metod i organizacji wychowania moralnego, społecznego, estetycznego, fizycznego.

e)        Historia wychowania i oświaty – przedstawia historyczny rozwój teorii i praktyki edukacyjnej w danym kraju na tle przemian edukacyjnych na  świecie.

f)         Dydaktyka – przedmiotem jest kształcenie ludzi, wszelkie nauczanie innych i uczenie się niezależnie czy wiedzę zdobywa się w szkole, poza szkołą, czy z codziennych sytuacji życiowych. Zajmuje się badaniem działalności osób uczących się i nauczających , celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem środowisk, w których się ta działalność odbywa.

g)        Pedagogika kultury – polega na przygotowaniu człowieka do uczestnictwa w świecie wartości kulturowych i rozwinięcia się na tej podstawie sił duchowych oraz do tworzenia nowych wartości.

h)        Pedagogika religii – pedagogika chrześcijańska, zajmująca się teorią i praktyką wychowania religijnego/chrześcijańskiego. Badania prowadzone są nad:

- dziejami Kościoła

- bezpośrednia działalność wychowawczo – kształtująca Kościoła

- bezpośrednim wpływem Kościoła na edukację poprzez środki masowe

i)         Pedagogika pracy – przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania, jej wpływ wychowawczy na jednostkę – wpływ automatyzacji produkcji na człowieka, znaczenie pracy wytwórczej na kształcenie ogólne.

j)         Pedagogika specjalna – zajmuje się teorią, praktyką i wychowaniem osób z odchyleniami od normy:

·          Oligofrenopedagogika – wychowanie i kształcenie dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym

·          Surdopedagogika – wychowanie i kształcenie dzieci głuchych

·          Tyflopedagogika – wychowanie i kształcenie dzieci z wadami wzroku/niewidomymi

·          Pedagogika resocjalizacyjna – wychowanie i kształcenie młodzieży, dzieci, dorosłych niedostosowanych społecznie, wykolejonych lub zagrożonych wykolejeniem

·          Defektologia – wychowanie i kształcenie dzieci moralnie zaniedbanych, trudnych, niedorozwiniętych umysłowo, ociemniałych, głuchoniemych

·          Logopedia – przedmiotem jest mowa dziecka, przekazywanie i odbiór informacji słownych oraz jej strona dźwiękowa

·          Rewalidacja – obejmuje teorię i praktyk...