Twierdza Poznań w detalach nr 02.pdf

Biuletyn elektroniczny

– 19 –

http://www.mars.slupsk.pl/fort

Fortyfikacje poligonalne XIX wieku. Twierdze pruskie i niemieckie

Mariusz Wojciechowski, Słupsk

mariusz@mars.slupsk.pl

http://hkmfie.harc.pl

Harcerski Kr¹g Miłoúników Fortyfikacji i Eksploracji w Poznaniu

Leszek B¹k, Konrad D¹browski, Bogusław Musielak, Radosław Prochot

k.dabrowski@twierdza.poznan.pl, hkmfie@harc.pl

Marzec 2009

System zaopatrywania w amunicjÍ w fortyfikacjach

niemieckich. ParÍ uwag na temat fortyfikacji poligonalnych

w połowie XIX wieku na przykładach z GdaÒska oraz

åwinoujúciai Poznania.

dzieÊ przeczulonym) okiem opiekuna policyjnego. Po powrocie

uporz¹dkowałem zdjÍcia. Poniøsze uwagi nie s¹ bynajmniej

øadnym porz¹dnym opracowaniem, starałem siÍ tylko szybko

jakoú poukładaÊ w głowie to, co zobaczyłem.

densowane , jeúli moøna tak powiedzieÊ) funkcjonował w la-

tach siedemdziesi¹tych XIX wieku system zaopatrywania dział

w amunicjÍ składaj¹cy siÍ z nastÍpuj¹cych elementów:

prochownie czasu pokoju

prochownie wojenne

laboratoria

( Friedens Pulver Magasin –

FPM

(Kriegs Pulver Magasin –

KPM

Politechnika GdaÒska zorganizowała 29 lutego 2009 roku

zwiedzanie Biskupiej Górki, poprzedzone kilka dni wczeúniej

wykładem Roberta Hirscha, konserwatora zabytków w Gdyni

(po lewej na poniøszym zdjÍciu). Spora grupa (grubo ponad sto

osób) obejrzała koszary na Biskupiej Górce (1827-1833), nieco

mniejsza – zazwyczaj niedostÍpne schronisko młodzieøowe

(1938-1939; obecnie policyjne zakłady kryminalistyczne

Policji) oraz umocnienia Biskupiej Górki ( Bischofsberg

Befestigung , 1881). Juø sam, udałem siÍ póüniej oczywiúcie na

zwiad na dawn¹ górÍ Gradow¹, zwan¹ obecnie Grodziskiem,

obejrzeÊ tamtejszy fort ( Hagelsberg Befestigung , 1866-1874).

W fortyfikacjach niemieckich (poligonalnych, w forto-

wych było podobnie, tylko pomieszczenia były bardziej skon-

( Laboratorium , dalej ) oraz

( Spezial Kriegs Laboratorium –

Lab

specjalne

laboratoria wojenne

zespoły przygotowania i napełniania

SKL

( Geschoßraum – ,

Geschoßladestelle –

GLS

, Verbrauchs Pulver Magasin

–

VPM

, Zünder-Reservoir -

ZR,

Verbrauchs Geschoß

Magasin –

VGM

, Geschoß Magasin –

dla dział, oraz nisze na amunicje

w poprzecznicach na wałach ( Hohl Traverse – ).

schrony pogotowia

Ad. 1. Prochownie czasu pokoju były, jak sama nazwa

wskazuje, uøywane do przechowania prochu w beczkach

(w stosach po piÍÊ warstw beczek, o ł¹cznej wysokoúci 2,15m)

tylko w czasie pokoju, budowane ze wzglÍdów bezpieczeÒstwa

na przedpolach twierdzy. Podczas mobilizacji proch był z nich

przenoszony do prochowni wojennych. Były to z reguły

budowle murowane, nakryte wspartymi na drewnianych

słupach stropami z belek i ziemi ( Bombensichere ) zapewniaj¹-

cymi minimaln¹ odpornoúÊ. Miały strzelnice karabinowe,

bowiem po przeniesieniu prochu mogły byÊ uøywane jako

blokhauzy – bywały przecieø niekiedy sytuowane w dziełach

wysuniÍtych (luneta Ceglana w Poznaniu, lunety I i II

w åwinoujúciu).

Ad. 2. Prochownie wojenne to samodzielne budowle

murowane, sklepione i nakryte nasypem ziemnym, otoczone

wolnostoj¹cym murem. Ich úciany boczne były wzmacniane od

zewn¹trz przyporami (pomysł takich prochowni pochodzi

jeszcze z czasów Vaubana). W XIX wieku prochownie wojenne

były oczkiem w głowie kaødego projektanta i dowódcy

Wreszcie udało mi siÍ zapoznaÊ z umocnieniami Biskupiej

Górki, pobieønie wprawdzie i pod czujnym (øeby nie powie-

Widoki GdaÒska z Biskupiej Górki i Grodziska s¹ niezrównane,

nawet przy zimowej pogodzie...

Przedruk tekstów za zgod¹ autorów. Biuletyn moøe byÊ publikowany na stronach internetowych tylko w niezmienionej formie.

remizy

System zaopatrywania w amunicjÍ w fortyfikacjach niemieckich

– 20 –

Twierdza PoznaÒ w detalach 2, marzec 2009

GdaÒsk. Hagelsberg Befestigung na górze Gradowej

[ obecnie Grodzisko ] ; kaponiera skrzydłowa naroønika Schütz

[ Kaponiera Południowa ] ; mur skarpowy i nasypy zrekonstruowane.

budynku (np. w åwinoujúciu tzw. małe laboratorium ).

Laboratoria miały osobne niewielkie magazyny wyprodu-

kowanych półproduktów ( Munitions Raum – MR ), np.

specyficzne, rozúrodkowane laboratorium w åwinoujúciu ma

ten magazyn w osobnym schronie. Magazyn ten słuøył tylko

jako przejúciowy, z niego bowiem przekazywano wszystko do

przygotowalni GR i napełnialni GLS.

Oczywiúcie w kaødym laboratorium była prochownia do

przechowywania pobieranego z KPM prochu, potrzebnego do

produkcji ładunków miotaj¹cych. Prochownie te łatwo

zidentyfikowaÊ po wylotach kanalików wentylacyjnych

budowanych w ich murach. WnÍtrza nie były dzielone i bez

przypór wewnÍtrznych, aby unikn¹Ê niedoúwietlonych

zakamarków, które sprzyjałyby zawilgoceniu (reguła ta

dotyczy takøe wspomnianych wczeúniej KPM).

Na potrzeby twierdzy PoznaÒ działały dwa duøe

laboratoria (jedno w rdzeniu, a drugie w umocnieniach prawo-

brzeønych), w GdaÒsku przynajmniej jedno (zachowane na

placu Wałowym), w åwinoujúciu jedno (na wyspie Uznam).

Niekiedy w dziełach wiÍkszych lub samodzielnych

budowano laboratoria wydzielone, które miały słuøyÊ w czasie

wojny, gdyby dzieło zostało pozbawione dostaw z labora-

torium głównego. Przykładem poznaÒskim jest SKL w dawnym

forcie Winiary (obecna siedziba Muzeum Uzbrojenia). Wydaje

siÍ, øe dzieła samodzielne miały swoje własne laboratoria ,

tak jak w GdaÒsku umocnienia na górze Gradowej i na

Biskupiej Górce.

4. Materiały wyprodukowane w Lab były z kolei prze-

kazywane do zespołów przygotowania i napełniania , gdzie

z półproduktów na bieø¹co przygotowywano gotow¹ do uøycia

amunicjÍ. Nie przechowywano napełnionej amunicji dłuøej.

W kaødym zespole pracowało kilku øołnierzy pod

dowództwem podoficera. Zespół taki składał siÍ z napełnialni

GLS, przejúciowego magazynu amunicji VGM (z wind¹

amunicyjn¹) i połoøonej z tyłu prochowni podrÍcznej VPM

z przedionkiem. Dopiero tutaj przygotowywano na bieø¹ce

potrzeby naboje w łuskach, napełniano materiałem wybucho-

wym pociski oraz montowano zapalniki. AmunicjÍ składowano

w połoøonym obok GM i przekazywano z VGM na stanowiska

na wałach przy pomocy wind amunicyjnych do HT. Wczeúniej

zespoły przygotowania miały maleÒkie magazynki zapalni-

ków ZR lecz w latach siedemdziesi¹tych rezygnowano

z oddzielnego ich przechowywania (s¹ jeszcze w baterii

wschodniej w åwinoujúciu).

W umocnieniach Biskupiej Górki trzy zespoły zostały

umieszczone w wałach bastionów, a na górze Gradowej

zbudowano cztery, do zapatrywania poszczególnych odcinków

wału fortu: na prawym barku (poniøej bastionu Jerusalem),

w bastionie Jerusalem, w naroøniku Schütz (obecna nazwa to

Wyøsze Czoło Kurkowe ), w naroøniku Notzkenberg (obecna

nazwa to Niskie Czoło Kurkowe ). Zespoły na Biskupiej Górce

zbudowano w 1881 roku i programem funkcjonalnym zbliøone

s¹ do zespołów w blokach czołowych fortów standardowych

Poznania i Torunia.

5. Na wałach umieszczone były działa oraz pracowała ich

obsługa. Aby zapewniÊ im schronienie, w poprzecznicach

budowano remizy dla dział ( HT für Geschütze ) i schrony dla

obsługi ( HT für Mannschaft ). W HT powszechnie znanym

z fortów standardowych było zazwyczaj jedno pomieszczenie

(jeden HT na górze Gradowej ma aø trzy), słuø¹ce jako remiza

działowa i schron dla załogi jednoczeúnie (HT na górze

Gradowej w GdaÒsku s¹ wyposaøone w strzelnice karabinowe).

Główny Inspektor Fortyfikacji w 1878 roku zwracał

podległym jednostkom uwagÍ, øe niedopuszczalne jest

przechowywanie w HT amunicji, co najwyraüniej artylerzyúci

próbowali robiÊ. Do przechowywania amunicji słuøyły tylko

specjalne nisze – kaøda była podzielona półk¹ na dwie czÍúci:

na dolnej trzymano ładunki, a na górnej pociski. Nisza musiała

pomieúciÊ zapas amunicji dla działa wałowego na jeden dzieÒ

(około 50-60 nabojów w zaleønoúci od kalibru). Niekiedy HT

były poł¹czone z leø¹cymi poniøej GR przy pomocy wind

amunicyjnych, a czasami takøe schodami (np. na Biskupiej

Górce).

twierdzy i były bezustannie wzmacniane, otrzymywały coraz to

grubsze nasypy, otaczano je korytarzykami wentylacyjnymi,

znowu przysypywano, w bocznych nasypach wydłuøano

kanały wentylacyjne, przykrywano warstw¹ øwirobetonu na

poduszce piaskowej i znowu przysypywano ziemi¹. W efekcie

po latach modernizacji budynki prochowni zniknÍły pod ziemi¹.

Z reguły na potrzeby duøego fortu wystarczała jedna taka

prochownia, a w całej twierdzy było ich kilka. Ich pojemnoúÊ

była tak obliczona, aby zapewniÊ regulaminowy zapas prochu

dla wszystkich dział twierdzy (kilkaset do tysi¹ca ton w kaødej).

Bywały umieszczane takøe w dziełach wysuniÍtych (np.

przed umocnieniami gdaÒskiej góry Gradowej w 1817 roku

w lunecie Börstella – pofrancuskiej lunecie Senarmonta).

Znamy takie wielokrotnie rozbudowane prochownie takøe

z Poznania, bo zachowały siÍ na terenie fortu Winiary.

Przykładem gdaÒskim s¹ prochownie na górze Gradowej

(z 1826 roku) i na Biskupiej Górce.

Ad. 3. Wszystkie materiały potrzebne do produkcji

amunicji przechowywano w stanie surowym . Dopiero

w laboratoriach produkowano pociski, ładunki miotaj¹ce

i zapalniki. Pomieszczenia laboratoriów musiały byÊ dobrze

oúwietlone, dlatego z reguły miały spore okna, po których

zreszt¹ łatwo je rozpoznaÊ.

W jednym z pomieszczeÒ Lab mieúciła siÍ odlewnia

( Giess-Raum , Feuer-Raum ), ze wzglÍdów bezpieczeÒstwa

oddzielona od pozostałych, niekiedy nawet w osobnym

GdaÒsk. Bischofsberg Befestigung na Biskupiej Górce. Podwalnia

koszarowa w kurtynie pomiÍdzy bastionem Poúrednim a Ostroróg.

Przedruk tekstów za zgod¹ autorów. Biuletyn moøe byÊ publikowany na stronach internetowych tylko w niezmienionej formie.

System zaopatrywania w amunicjÍ w fortyfikacjach niemieckich

– 21 –

Twierdza PoznaÒ w detalach 2, marzec 2009

GdaÒsk. Bischofsberg Befestigung na Biskupiej Górce.

åródszaniec koszarowy widziany z wieøy schroniska.

Przedruk tekstów za zgod¹ autorów. Biuletyn moøe byÊ publikowany na stronach internetowych tylko w niezmienionej formie.

System zaopatrywania w amunicjÍ w fortyfikacjach niemieckich

– 22 –

Twierdza PoznaÒ w detalach 2, marzec 2009

KPM

GdaÒsk. KPM na Biskupiej Górce; spod wielkiego nasypu wyłania siÍ tylko wejúcie

i wyloty dwóch kanałów wentylacyjnych (zawsze po stronie tylnej).

åwinoujúcie. KPM z 1865 roku na 676 ton prochu w baterii wschodniej [ obecnie Fort Gerharda ] ;

wielki nasyp i wylot jednego z dwóch kanałów wentylacyjnych oraz obszerne wnÍtrze.

Przedruk tekstów za zgod¹ autorów. Biuletyn moøe byÊ publikowany na stronach internetowych tylko w niezmienionej formie.

System zaopatrywania w amunicjÍ w fortyfikacjach niemieckich

– 23 –

Twierdza PoznaÒ w detalach 2, marzec 2009

KPM

PoznaÒ. KPM w forcie Winiary. Wejúcie i ceglana nadstawka za któr¹ kryje siÍ øwirobetonowe

wzmocnienie.

GdaÒsk. Góra Gradowa. KPM. Na zdjÍciu dolny dobrze widaÊ wylot korytarza

wentylacyjno-oúwietleniowego.

Przedruk tekstów za zgod¹ autorów. Biuletyn moøe byÊ publikowany na stronach internetowych tylko w niezmienionej formie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: