Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella L.) – gatunek byliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występuje niemal w całej Europie, na południe sięga po Hiszpanię, Włochy, Półwysep Bałkański i południową część Rosji. Występuje również na Kaukazie, Syberii, w Japonii oraz w Ameryce Północnej i Południowej. Jest pospolity na terenie całej Polski i w niższych położeniach górskich.
Pokrój
Drobna bylina, osiągająca 8-15 cm wysokości.
Łodyga
Cienka, pełzająca, posiada łuskowate i cienkie rozłogi.
Liście
Trójlistkowe, cienkie, długoogonkowe, przypominają swym wyglądem liście koniczyny. Wszystkie odziomkowe, odwrotnie sercowate z krótkimi ogonkami.
Kwiaty
Kwiaty promieniste o symetrii 5-krotnej. Pojedyncze, dłuższe od liści, pięciopłatkowe, delikatne, płatki białe, zwykle czerwono żyłkowane z żółtą plamką u nasady. Działki kielicha krótkie, zrosłe nieco u nasady, pojedynczy słupek z główkowatym znamieniem i 10 pręcików. Kwitnie od kwietnia do maja, czasem jesienią. Roślina miododajna, nektar znajduje się we wgłębieniu u podstawy płatków. Zwabione do niego muchy i chrząszcze przy okazji dokonują krzyżowego zapylenia. W lecie roślina wytwarza także inne, niepozorne kwiaty klejstogamiczne, które są samopylne.
Owoce
Wydłużona, naga, 5-kanciasta torebka. Nasiona jajowate o zaostrzonych końcach.
Biotop
Występuje w cienistych lasach liściastych i szpilkowych oraz w zaroślach. Jest rośliną kwasolubną, cieniolubną i przystosowaną do środowiska wilgotnego.
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski: liście i kwiatostan
Składniki aktywne szczawika: fitosterole (beta-sitosterol), kwasy (pirogronowy, szczawiowy, askorbinowy = wit. C, kwas fumarowy, bursztynowy, cytrynowy), gluko-izowiteksyna (flawon), sole mineralne (żelazo, szczawian potasu). Liście zawierają od 0,3-1,25% szczawianów i ok. 0,1% 2”-gluko-izoviteksyny.
Działanie: pobudzające trawienie, czyszczące krew, pobudzające procesy krwiotwórcze, żółciopędne.
Wskazania (zastosowanie w Szwajcarii): choroby gorączkowe, dyspepsja (niestrawność), brak apetytu, zatrucia krwi, żółtaczka, zapalenie nerek, zgaga, szkorbut, zapalenie dziąseł, pleśniawki, robaczyca przewodu pokarmowego (na czczo). Z oliwą pobudza wydzielanie żółci i wzmaga detoksykację wątroby. Szczawik to środek decydujący o tempie przemiany materii (aktywator).
Zastosowanie w polskiej medycynie ludowej: blednica (niedokrwistość), kaszel, gorączka.
Przeciwwskazania: kamica moczowa, szczególnie szczawianowa.
Rozsądne i racjonalne spożywanie świeżego ziela szczawika nie jest szkodliwe, a nawet korzystne (urozmaicanie pożywienia, pobudzanie metabolizmu, wartość odżywcza).
Sposoby podawania: świeże ziele szarpane, nalewka na świeżym rozdrobnionym zielu (1:5, na wódce), macerat ze świeżego ziela (wytrawianie rozdrobnionego ziela wodą przegotowaną lub zdrojową przez 4-6 godzin). Nalewka pobudza krążenie krwi wieńcowe i może wpływać wzmacniająco na siłę skurczu mięśnia sercowego. Może zapobiegać kołataniu serca (5-10 ml nalewki 1-2 razy dziennie).
Na zimę ziele zmielić na papkę i zamrozić (uwaga na aluminiowe maszynki do mięsa!, reagują z sokiem szczawika; proponuje blendery bez aluminium). Sok-macerat z ziela zamrozić w kostki lodowe (wlać do torebek na lód i do zamrażalnika, spożywać jako źródło kwasów karboksylowych – znanych z cyklu Krebsa, witaminy C, soli potasowych i żelaza, flawonów, chlorofilu).
Szczawik roztarty z olejem lnianym/tranem ładnie przyspiesza gojenie ran i owrzodzeń.
W medycynie ludowej odwar z owoców szczawika miał zastosowanie w leczeniu Spermatorrhea, czyli nasieniotoku (mimowolnego wytrysku nasienia). Z owoców szczawika przygotowywano odwar (pogotować kilka minut, pić małymi porcjami 1-2 szklanki odwaru dziennie).
Skład chemiczny: zawiera duże ilości kwaśnego szczawianu potasowego
Ma właściwości moczopędne, a także jest źródłem witaminy C.
Stosowanie: przykładać stłuczone liście na rany . W stanach zapalnych dziąseł, żuć świeże liście. Napój ze świeżych liści obniża gorączkę i działa moczopędnie oraz uzupełnia niedobór witaminy C.
Zbiór i suszenie: liście zbiera się na wiosnę i wczesnym latem. Suszy się w warunkach naturalnych.
Uwaga
Nie należy go spożywać przy chorobach nerek, dróg moczowych i gruźlicy
Duże dawki mogą mieć działanie toksyczne.
Listki szczawika w nocy i przy niepogodzie stulają się. Zjawisko to zwane jest "snem roślin" i przyczynia się do regulacji wyparowywania wody przez roślinę.
Roślina posiada mechanizm wyrzucający nasiona – gdy turgor w środkowej warstwie łupiny torebki wzrośnie do kilkunastu atmosfer, skórka pęka wyrzucając nasiona.
Dawniej używany był również do farbowania tkanin, jako środek czyszczący, a także wytwarzano z niego kwas mrówkowy.
Używany był dawniej w lecznictwie jako odtrutka przy zatruciach arsenem i rtęcią, przy zaburzeniach menstruacji u kobiet oraz do leczenia krzywicy i miażdżycy.
Z liści przyrządzano dawniej sałatki, zupy i napoje orzeźwiające.
Orlik pospolity (Aquilegia vulgaris L.) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. Pochodzi z Europy i w Afryki Północnej. Występuje również w stanie dzikim w Polsce, jest niezbyt pospolity. Rośnie na rozproszonych stanowiskach zarówno na niżu, jak i w górach, najwyżej sięga w Tatrach. Pochodzi też od niego wiele mieszańców uprawianych jako rośliny ozdobne.
Wysokość do 1 m, najczęściej osiąga od 30 do 60 cm. Pod ziemią roślina posiada krótkie i grube kłącze.
Podwójnie trójsieczne, na długich ogonkach lub trójwrębne, brzegiem karbowane.
Fioletowe, (bardzo rzadko w naturze białe lub różowe – oddzielne podgatunki) osadzone są na długich szypułkach, z właściwą dla orlików hakowato zagiętą ostrogą. Okwiat złożony z pięciu części bezostrogowych i pięciu zaopatrzonych w ostrogi. Wewnątrz kwiatu 5-6 owłosionych słupków i liczne, również owłosione pręciki.
Owoc
Mający długość ok. 3 cm mieszekz dzióbkiem, zawierający czarne i lśniące nasiona.
Bylina. Kwitnie między majem a lipcem, kwiaty zapylane są przeważnie przez trzmiele. Siedlisko: widne lasy liściaste i niezbyt wilgotne zarośla. Dobrze czuje się na glebach żyznych. Lubi stanowiska półcieniste lub słoneczne. Cała roślina jest lekko trująca. Przy doustnym spożyciu powoduje odurzenie, omdlenia, zwężenie źrenic, biegunkę i trudności w oddychaniu.
Roślina objęta ochroną gatunkową.
Orlik jest naturalnym repelentem – skutecznie odstrasza ślimaki od obgryzania roślin rosnących w jego sąsiedztwie.
Roślina lecznicza: Ziele orlika – Herba Aquilegiae zawiera alkaloidy (magnoflorynę) oraz kumarynę i glikozyd nitrylowy. Dawniej był wykorzystywany w lecznictwie ludowym jako środek moczopędny,p-bólowy, obecnie tylko w homeopatii.
xarxar