Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w stanie dzikim na większości terytorium Europy oraz w Azji (Kaukaz, Zakaukazie i wschodnia Syberia). W Polsce na Wyżynie Lubelskiej i w Małopolsce, lokalnie na Pojezierzu Krajeńskim.
Roślina do 40 cm wysokości.
Łodyga--Bruzdowana, wyprostowana, u dołu z brązowymi łuskami, słabo rozgałęziająca się.
Korzeń--Połyskująco czarny, wewnątrz biały. Rozgałęziony, silny, do 15 cm długości.
Liście--Odziomkowe i na dolnej części łodygi brunatne, łuskowate i krótkie, pozostałe liście wielokrotnie pierzaste, podzielone na wąskie łatki, osiągające do 20 cm długości.
Kwiaty--Na szczycie łodygi wierzchołkowaty kwiat o średnicy 4-7 cm. Pięć działek kielicha miękko owłosionych, jajowatych. Płatki (w liczbie 10-20) złotożółte. Pręciki liczne, żółte, słupki także liczne ale zielone, z zagiętymi znamionami, osadzone skrętolegle na wypukłym dnie kwiatowym.
Owoce--Drobne orzeszki o jajowatym kształcie, pomarszczone, owłosione i wyposażone w haczykowaty dzióbek. Zebrane w szarozielony owocostan podobny do jeżyny.
Bylina. Kwitnie od kwietnia do maja. Występuje na murawach kserotermicznych, wrzosowiskach, w borach sosnowych. Rośnie wyłącznie na podłożu wapiennym lub gipsowym.
Roślina trująca: Cała roślina jest trująca. Dawka śmiertelna dla konia wynosi 25 g suchej rośliny i kilkakrotnie przewyższa dawkę leczniczą. U ludzi objawami zatrucia są: mdłości, wymioty, skurcze i paraliże, zaburzenia widzenia, a przy dużych dawkach śmierć spowodowana zatrzymaniem pracy serca.
Dawniej gatunek był w Polsce dość częsty w Polsce południowej i zachodniej. Zrywany przez zielarzy i z powodu walorów ozdobnych stał się bardzo rzadki. Objęty został ścisłą ochroną gatunkową.
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski: kwitnące ziele (Herba Adonidis vernalis) zawiera glikozydy kardenolidowe i flawonoidy (witeksyna, luteolina), w większych ilościach niż u miłka letniego.
Działanie: uspokajające, przeciwobrzękowe i moczopędne, substancje zawarte w roślinie wzmacniają też mięsień sercowy i zwiększają siłę jego skurczu z równoczesnym zmniejszeniem ich częstotliwości.
Zastosowanie: wewnętrznie stosuje się wyciągi alkoholowe przy osłabieniu mięśnia sercowego, przewlekłej niewydolności krążenia, nerwicy serca, miażdżycy naczyń wieńcowych. Leczenie może odbywać się tylko pod kontrolą lekarza.
Roślina ozdobna: chętnie sadzona w przydomowych ogródkach, nadaje się też na bukiety.
Miłek letni (Adonis aestivalis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. W Polsce występuje niemal na całym obszarze kraju, najliczniej na południu i zachodzie. W ostatnich latach stale zmniejsza się liczba jego stanowisk, prawdopodobnie grozi mu wymarcie. Spowodowane to jest tym, że w uprawach rolniczych coraz skuteczniej zwalcza sie chwasty, a miłek letni rośnie niemal wyłącznie na polach uprawnych.
Łodyga--Łodyga pojedyncza, lub rozgałęziająca się, o wysokości 20–40 cm, naga.
Liście--2- do 3- krotnie pierzastosieczne liście o bardzo wąskich odcinkach. Dolne liście maja krótkie ogonki, górne są siedzące.
Kwiaty--Na szczycie łodygi wyrastają pojedyncze kwiaty o ceglasto-czerwonym kolorze, czasami pomarańczowe, lub nawet żółte, o średnicy 2–3,5 cm. 5 działek kielicha, przylegających do korony, płatków korony do 8. W kwiatach jest wiele słupków, brak miodników. Pręciki liczne, ciemnofioletowe.
Owoc--O jajowato-walcowatym kształcie, złożone z niełupek. Szarozielone, pomarszczone niełupki posiadają prosty dzióbek i drobny ząbek na brzegu.
Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do czerwca, jest owadopylny lub samopylny. Chwast segetalny, rośnie głównie na polach uprawnych i na ugorach, zwłaszcza na glebach gliniastych z domieszką wapienia, lub ilastych. Preferuje cieplejsze miejsca na niżu. Rośnie głównie w uprawach zbóż ozimych, czasami jarych, lub roślin okopowych. Jest coraz rzadszy.
Roślina trująca: Bydło nie zjada miłka letniego. Jeżeli jego nasiona dostaną się do paszy, powodują zatrucia zwierząt. Mąka zmielona ze zboża zanieczyszczonego nasionami miłka ma szary kolor, jest trująca, a upieczony z niej chleb gorzki.
Miłek jesienny (Adonis annua L.) – gatunek rośliny rocznej z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae).
Roślina zielna dorastająca do 50 cm wysokości.
Liście--Dolne długoogonkowe, trójdzielne, o wąskich odcinkach.
Kwiaty--Płatków korony 6–10, ciemnoczerwone, z ciemniejszą plamką u nasady. Kwiaty osiągają średnicę 4 cm.
Roślina lecznicza.
Ma działanie i zastosowanie lecznicze, podobne do miłka wiosennego.
Surowcem zielarskim jest ziele miłka wiosennego (Herba Adonidis vernalis). lub jesinnego
Zbiór surowca ze stanowisk naturalnych jest na terenie Polski zabroniony. Surowiec zużywany w kraju pochodzi głównie z importu. Uprawa miłka napotyka na liczne trudności (rośliny uprawiane na plantacjach rosną na tyle wolno, iż pierwszy zbiór możliwy jest dopiero po 3 latach, rośliny uprawiane na plantacjach często zawierają mniej substancji czynnych).
Zbiór surowca przeprowadza się dwa razy. Pierwszy raz w okresie kwitnienia roślin (liście nie są wtedy w pełni rozwinięte, więc ścina się tylko część rośliny). Następny zbiór przeprowadza się w okresie pełnego rozwoju liści. Po wysuszeniu zebrany w obu terminach surowiec łączy się.
Suszenie surowca należy przeprowadzić w warunkach naturalnych lub w suszarni ogrzewanej. W przypadku suszenia prowadzonego w suszarni ogrzewanej początkowo temperatura powinna wynosić 40oC a następnie można ją podnieść do 50 - 60oC.
Skład chemiczny:
Surowiec zawiera do 0,80% glikozydów nasercowych (kardenolidowych) (adonitoksyna, cymaryna, adonitoksol), glikozydy pochodne strofantydyny, peryplogeniny, adonitoksygeniny, strofantogeniny, strofantydolu, związki flawonoidowe i inne.
Działanie i zastosowanie:
Glikozydy nasercowe zawarte w surowcu zwiększają objętość wyrzutową serca i siłę skurczu mięśnia sercowego oraz nieznacznie zwalniają tętno. Miłek wiosenny znajduje zastosowanie w leczeniu niewydolności krążenia, miażdżycy naczyń krwionośnych, nerwicy serca, niewydolności mięśnia sercowego,
Substancje zawarte w surowcu wykazują też działanie moczopędne i uspokajające.
Ziele miłka zawiera od 0,2 do 0,8% glikozydów kardenolidowych, kwas akonitowy, kwas adonidowy, alkohol cukrowy – adonitol i flawonoidy. Spośród glikozydów kardenolidowych miłka powinienem wymienić: cymaryna (aglikonem jest k-strofantydyna; cukrem jest beta-D-cymaroza), adonitoksyna (aglikonem jest adonitoksygenina; cukrem jest alfa-L-ramnoza).
W oficjalnej medycynie dr Fr. Oesterlen w 1861 r. wymienia Radix Adonidis jako surowiec lekarski. Dr H. Huchard w publikacji z 1889 r. zalecał miłek przy niewydolności serca. Był w użyciu jako środek poprawiający ciśnienie krwi (krążenie) i usuwający puchlinę wodną. W połowie XIX wieku zauważono, że działa podobnie jak naparstnica. Miłkowi przypisywano właściwości przeciwpadaczkowe.
Dr Fr. Penzoldt w 1890 r. podał dawki lecznicze pokrewnego gatunku – miłka letniego – Adonis aestivialis L. (niem. Sommer-Blutströpfchen), który jest uprawiany i kwitnie (kwiaty czerwone)od czerwca do lipca. Miłek letni występuje dziko w Szwajcarii i we Włoszech. W Polsce raczej dziczejący niż naturalnie występujący.
Miłek (gorzykwiat) letni – Adonis aestivialis: doustnie (per os) 4-8 g/24h. Z surowca przygotowywano napar.
W XIX wieku miłek (gorzykwiat) wiosenny – Adonis vernalis L. polecano w dawce 3-5 g/dziennie; najlepiej w formie naparu. W praktyce brano 1-1,5 g sproszkowanego ziela na filiżankę wrzącej wody. Taką herbatkę przyjmowano 3 razy dziennie (3 filiżanki dziennie).
Dr B. Oks (1910 r.) polecał napar: 3-5 g surowca na 180 g wrzącej wody; co 2 godziny 1 łyżka naparu.
Wpływ miłka na serce jest podobny jak naparstnicy i konwalii, jednakże działanie skurczowe na mięsień serca przeważa nad działaniem hamującym przewodzenie bodźców. Miłek silniej pobudza nerw błędny niż naparstnica. Silniej niż naparstnica rozszerza naczynia wieńcowe. Miłej bardziej wpływa uspokajająco na korę mózgową niż naparstnica. Miłek wyraźniej niż naparstnica zwalnia rytm oddechowy i wzmaga rozpiętość oddechową. Polecany jest przy lekkiej niewydolności krążeniowej, głównie prawokomorowej, w tym również, np. przy rozedmie płuc, zapaleniu oskrzeli, przy otyłości. Sprawdzał się przy dusznicy bolesnej. Miłek podawano dla stonizowania serca przed operacją i przed porodem. Generalnie uważano, że nie ulega kumulacji, tak jak naparstnica.
W XX wieku miłek wiosenny dawkowano nieco inaczej niż w XIX wieku: 6-8 g/200 ml wrzącej wody – 4 razy dziennie po 1 łyżce naparu. Gdy występowała biegunka lub wymioty podawano dodatkowo preparaty z opium w niskich dawkach; usuwały przykre objawy ze strony przewodu pokarmowego.
Nalewka miłkowa – Tinctura Adonidis: 3 razy dziennie po 25 kropli. Intractum Adonidis: 3 razy dziennie po 15 kropli. Sproszkowane ziele miłka – Pulvis Herbae Adonidis: 2 g 3 razy dziennie.
Dr W. Orłowski (1933 r.) polecał zastąpić aptecznie sporządzone lekarstwo, codziennie świeżo sporządzonym naparem: 1,5-2 g ziela miłka zalewał 12 łyżkami wrzącej wody; polecał 3 razy dziennie po 4 łyżki stołowe naparu po jedzeniu.
Nalewkę, intrakt i napar z miłka zalecano przy zaburzeniach sercowych na tle nerwicowym, przy obrzękach pochodzenia sercowego.
Dr R. Franck (1939 r.) zalecał 4-6 g surowca na 180 ml wody. Do naparu dodać 20 g syropu z cukru. Co 2 godziny 1 łyżka.
Dr M. Schnirer (1927 r.):
Rp. Herbae Adonidis 4,0
Przygotować napar biorąc 180 ml wrzącej wody. Dodać 15,0 syropu malinowego. Co 2 godziny 1 łyżka stołowa naparu.
W latach 30 XX wieku dostępne były preparaty miłkowe w postaci wyekstrahowanych glikozydów, np. Adonidinum w formie proszku. Dawka Adonidinum wynosiła 10 mg 3-4 razy dziennie (max do 60 mg/dobę). W latach 50 XX wieku maksymalną dawkę adonidyny ustalono w Polsce na 30 mg/dobę.
W Polsce nadal są produkowane nalewki z miłka wiosennego (do receptury).
xarxar