Osobowość homilopatyczna.pdf

(96 KB) Pobierz
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59
OsobowoĻę homilopatyczna
Andrzej Jakubik
Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:
Zasadniczym kierunkiem badaı nad zaburzeniami osobowoĻci w psychiatrii klinicznej sĢ teorie
opisowe (deskryptywne) , czyli tzw. teorie cech osobowoĻci, charakteryzujĢce siħ
klasyfikowaniem ludzi z perspektywy ich staþych wþaĻciwoĻci (dyspozycji) psychofizycznych, tj.
cech. Cecha to hipotetyczny komponent osobowoĻci, definiowany przez przypisywanie oglnej
nazwy dla zbioru wspþwystħpujĢcych zachowaı (Jakubik, 1997, s. 50). Podstawħ teoretycznĢ
takiego opisowego ujħcia osobowoĻci stanowi fakt wzglħdnej staþoĻci niektrych elementw
zachowania siħ czþowieka w podobnych sytuacjach oraz regularnoĻę i podobieıstwo zachowaı
rŇnych ludzi, co pozwala wnosię o wsplnoĻci ich cech i opisywaę je za pomocĢ tych samych
pojħę. W takim podejĻciu struktura osobowoĻci byþaby wiħc okreĻlonym ukþadem (konfiguracjĢ)
cech, a cecha - skrtowym opisem pewnych zachowaı, a przy tym jednoczeĻnie ich
determinantĢ.
Opisowe ujħcie osobowoĻci, mimo powaŇnych sþaboĻci teoretyczno-metodologicznych, przewaŇa
obecnie w psychiatrii, stanowiĢc wygodnĢ - chociaŇ heurystycznie bezpþodnĢ - pþaszczyznħ
porozumienia miħdzy psychiatrami o rŇnych poglĢdach teoretycznych (np. zwolennicy koncepcji
typologicznych czy psychoanalitycznych rwnieŇ posþugujĢ siħ opisem zaburzeı osobowoĻci w
kategoriach cech) oraz w miarħ dogodne rozwiĢzanie kliniczno -pragmatyczne. Jednym ze
skutkw tych sþaboĻci jest powiħkszajĢca siħ liczba klinicznych postaci zaburzeı osobowoĻci, z
ktrych niektre, jak np. osobowoĻę pograniczna (Jakubik, 1996) czy osobowoĻę aleksytymiczna
(Jakubik, 2002) budzĢ powaŇne kontrowersje diagnostyczne. Podobne wĢtpliwoĻci dotyczĢ takŇe
tzw. homilopatii czyli osobowoĻci homilopatycznej.
W piĻmiennictwie psychiatrycznym, niezaleŇnie od arbitralnych podziaþw czy klasyfikacji chorb
psychicznych, wyodrħbnia siħ czasem swoisty typ zaburzeı osobowoĻci okreĻlany mianem
homilopatii (por. Bilikiewicz, 1989; Cwynar, 1980; Jakubik, 1997). Homilopatia (gr. homilejn -
obcowaę] - to nieprawidþowy rozwj osobowoĻci na skutek kalectwa lub przewlekþej choroby
somatycznej (Jakubik, 1997, s. 93), spowodowany czynnikami utrudniajĢcymi prawidþowe
obcowanie ze Ļrodowiskiem lub zakþcajĢcymi relacje miħdzy jednostkĢ a otoczeniem
spoþecznym. Ten rodzaj zaburzeı osobowoĻci obserwuje siħ przede wszystkim u mþodzieŇy
(Kwatyra, 1981; Susuþowska i Przetacznikowa, 1967; Szwarc, 1985; Urliıska, 1987), choę
nierzadko wystħpuje rwnieŇ u dorosþych (Jakubik i Szwarc, 1989).
W ten sposb rozumiana homilopatia moŇe byę uwarunkowana rŇnego typu
niepeþnosprawnoĻciĢ, jak na przykþad wrodzonymi wadami fizycznymi (skrzywienie krħgosþupa,
zwichniħcie stawu biodrowego, wady serca, warga zajħcza itd.), ĻlepotĢ lub niedowidzeniem,
gþuchotĢ lub niedosþyszeniem, brzydotĢ (wrodzonĢ albo nabytĢ w wyniku wypadku, oparzeı
itp.), przewlekþĢ chorobĢ somatycznĢ (dychawica oskrzelowa, choroba reumatyczna, schorzenia
ukþadu krĢŇenia itp.) oraz nabytym kalectwem (np. po amputacji koıczyn/y). U osb
niepeþnosprawnych mogĢ wiħc, chociaŇ nie muszĢ, powstaę zaburzenia osobowoĻci jako rezultat
niesprzyjajĢcych warunkw Ļrodowiskowych (por. Hulek i Larkowa, 1974), np. ciĢgþego
przeŇywania skutkw swojego kalectwa w obcowaniu z odrzucajĢcym, wyszydzajĢcym, a
niekiedy wrħcz okrutnym Ļrodowiskiem.
Jednostki homilopatyczne ma charakteryzowaę niepewnoĻę, niewiara we wþasne moŇliwoĻci,
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59
Jednostki homilopatyczne ma charakteryzowaę niepewnoĻę, niewiara we wþasne moŇliwoĻci,
obniŇona samoocena (czħsto kompleks niŇszoĻci), niski poziom samoakceptacji, nadwraŇliwoĻę,
nieufnoĻę, ostroŇnoĻę, poczucie zagroŇenia, zaburzony obraz wþasnej osoby, poczucie kontroli
zewnħtrznej, zmiennoĻę nastroju, sþaboĻę ego, nadmierna koncentracja na "ja", przypisywanie
otoczeniu wrogich zamiarw (czasem nastawienie urojeniowe), postawa cierpiħtnicza i
mħczeıskiego godzenia siħ z losem, a w stosunku do Ļrodowiska - zachowania zþoĻliwe,
agresywne lub nawet antyspoþeczne (Jakubik, 1997). Osoby takie ŇyjĢ zawiĻciĢ, buntem,
nienawidzĢ zdrowych i szczħĻliwych, ŇyczĢ im Ņle lub czynnie starajĢ siħ drugim szkodzię
(Bilikiewicz, 1989, s. 246). WiħkszoĻę badaczy tego zagadnienia wþaĻciwie zgodnie podkreĻla
odmiennoĻę psychiki inwalidw (por. Garett i Levine, 1972; Ostrowska, 1971; Szwarc, 1985),
ich trudnoĻci w przystosowaniu psychicznym i spoþecznym (por. Engel, 1962; Marinelli i Dell
Orto, 1977; Shontz, 1975; Stubbins, 1977), a zwþaszcza ograniczenia w prawidþowym
funkcjonowaniu w rŇnych rolach spoþecznych, m. in. rodzinnych, seksualnych, zawodowych,
towarzyskich itp. (por. Kowalik, 1991).
W swojej interesujĢcej koncepcji analizy rozwojowej, tj. uwzglħdniajĢcej dynamikħ zmian
zachodzĢcych w osobowoĻci jednostek niepeþnosprawnych i w ich stosunku do otoczenia
spoþecznego, Kerr (1977) wyrŇnia kilka kolejnych etapw przystosowania siħ do
niepeþnosprawnoĻci:
faza szoku - "odrzucanie choroby" w efekcie dziaþania mechanizmu zaprzeczenia,
faza oczekiwania poprawy stanu zdrowia,
faza lamentu - przekonanie, Ňe "wszystko stracone",
faza obronna prawidþowa - "idħ do przodu bez wzglħdu na inwalidztwo" (stawianie nowych
celw, realizowanie nowych zadaı),
faza obronna neurotyczna - uruchomienie mechanizmw obronnych osobowoĻci celem
zaprzeczenia skutkom inwalidztwa,
faza przystosowania.
W sensie psychologicznym, wedþug autorki, przystosowanie do niepeþnosprawnoĻci polegana
zaprzestaniu traktowania kalectwa (choroby) jako bariery uniemoŇliwiajĢcej zaspokojenie
wþasnych potrzeb. W zaleŇnoĻci od etapu przystosowania do niepeþnosprawnoĻci, mogĢ byę
rŇne wyniki badaı empirycznych nad sposobami reagowania na zaburzenia funkcjonowania
somatycznego. Wydaje siħ, Ňe - uŇywajĢc podziaþu Kerr - utrwalenie siħ fazy obronnej
neurotycznej sprzyja formowaniu siħ osobowoĻci homilopatycznej.
W kaŇdym spoþeczeıstwie wysokie miejsce w hierarchii wartoĻci zajmujĢ zdrowie, sprawnoĻę
fizyczna i zdolnoĻę do peþnienia podstawowych rl spoþecznych. W procesie socjalizacji kaŇda
jednostka przejmuje te wartoĻci i je uwewnħtrznia (internalizuje), tak, iŇ stajĢ siħ one podstawĢ
samooceny. Dlatego dla osoby niepeþnosprawnej, uszkodzenia somatyczne organizmu stanowiĢ
bezpoĻrednie naruszenie obrazu wþasnego ciaþa, a w konsekwencji zaburzenie struktury "ja".
Zakþcenie funkcjonowania spoþecznego wskutek inwalidztwa jest dodatkowym, waŇnym
elementem zmieniajĢcym dotychczasowy obraz wþasnej osoby, a tym samym istotnie
wpþywajĢcym ujemnie na integralnoĻę i wþaĻciwoĻci osobowoĻci.
Warto wspomnieę, Ňe niektrzy badacze wþĢczajĢ - za Kraepelinem (1915) - w zakres pojħcia
homilopatii rwnieŇ zespoþy urojeniowe, wystħpujĢce u gþuchoniemych i niewidomych w
rezultacie ich gþħboko zaburzonej relacji ze Ļrodowiskiem. Wedþug Bilikiewicza (1989, s. 246),
na przykþad u gþuchoniemych moŇe powstaę ostra reakcja psychotyczna o cechach paranoi, ale z
upþywem lat powstaje teŇ przewlekþy zespþ cech charakterologicznych, wyraŇajĢcy siħ
nastawieniem nieufnym, przeĻladowczym, rwnieŇ poczuciem niŇszoĻci, niewiary we wþasne
moŇliwoĻci, niepewnoĻciĢ, a czasem przeciwnie - skþonnoĻciĢ do hiperkompensacji.
12402624.002.png
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59
moŇliwoĻci, niepewnoĻciĢ, a czasem przeciwnie - skþonnoĻciĢ do hiperkompensacji.
Dþugotrwaþe przebywanie w Ļrodowisku obcojħzycznym ma mieę podobny wpþyw
"homilopatogenny", choę taka moŇliwoĻę wydaje siħ mocno wĢtpliwa (Jakubik, 1997). W Ļwietle
wspþczesnych badaı psychologicznych, podobnie nie uzasadnione jest poszukiwanie zwiĢzku
miħdzy rodzajem niepeþnosprawnoĻci a okreĻlonym typem zaburzeı osobowoĻci (Roessler i
Bolton, 1978). Tworzenie siħ bowiem struktury homilopatycznej zaleŇy od bardzo wielu
czynnikw: wczeĻniej uksztaþtowanej osobowoĻci, czasu powstania kalectwa (choroby
przewlekþej), jego rozmiarw i rodzaju, gwaþtownoĻci jego wystĢpienia (powolne czy nagþe, np.
powypadkowe), reakcji psychologicznej na uszkodzenie organizmu oraz Ļrodowiska, w jakim
Ňyje osoba niepeþnosprawna.
Sugeruje siħ takŇe nieco odmienny poglĢd, uznajĢcy okreĻlone rodzaje niesprawnoĻci organizmu
za wystarczajĢcĢ przyczynħ nieprzystosowania inwalidy do otoczenia. SþusznoĻę tego stanowiska
podwaŇa jednakŇe m. in. Shontz (1977), ktry opierajĢc siħ na analizie bogatego piĻmiennictwa,
wykazuje, Ňe struktura osobowoĻci ludzi przed i po nabyciu kalectwa charakteryzuje siħ duŇym
stopniem stabilnoĻci, a nieprzystosowanie osb niepeþnosprawnych jest tylko czasowe. Autor
podkreĻla, a nie jest w swojej opinii odosobniony (por. Kowalik, 1991), Ňe negatywne
doĻwiadczenia zwiĢzane z inwalidztwem mogĢ byę niekiedy nawet korzystne dla dalszego
rozwoju osobowoĻci.
W naszych badaniach (por. Jakubik i Szwarc, 1989) przeprowadzonych m. in. za pomocĢ
Inwentarza Psychologicznego (CPI) H. G. Gougha w grupie 40 osb (25 mħŇczyzn i 15 kobiet) w
wieku 20-55 lat, po amputacji koıczyny grnej lub dolnej, stwierdziliĻmy, porwnujĢc grupy
badanych o dþugim (10-20 lat po amputacji) i krtkim (do 4 lat po amputacji) okresie
niepeþnosprawnoĻci, Ňe:
Osoby o dþugim okresie niepeþnosprawnoĻci przejawiaþy wiħksze zahamowanie,
zamkniħcie w sobie, obojħtnoĻę, niŇszĢ zdolnoĻę do przewodzenia i wytrwaþoĻci oraz
inicjatywy w sytuacjach spoþecznych; posiadaþy znacznie mniej zdolnoĻci
przystosowawczych, pewnoĻci siebie, fantazji; nie dĢŇyþy do kontaktw interpersonalnych,
byþy bardziej nieuporzĢdkowane i konfliktowe, czħĻciej ulegaþy autorytetom i
podporzĢdkowywaþy siħ innym; byþy nadmiernie ostroŇne, podejrzliwe i krytyczne w
stosunku do otoczenia; czħĻciej przeŇywaþy poczucie winy i wstydu oraz charakteryzowaþy
siħ brakiem samodyscypliny i umiejħtnoĻci kierowania sobĢ, skþonnoĻciĢ do
wyolbrzymiania zmartwieı i kþopotw.
Osoby o krtkim okresie niepeþnosprawnoĻci przejawiaþy natomiast wiħkszĢ niedojrzaþoĻę,
inercjħ, nieporadnoĻę, brak ambicji, skþonnoĻę do postaw rezygnacyjnych i czħstsze
uleganie osobistym uprzedzeniom; miaþy zawħŇone horyzonty myĻlowe, zachowywaþy siħ
niezrħcznie w sytuacjach spoþecznych i ze znacznym dystansem do ludzi; byþy bardziej
agresywne, zaczepne i wymagajĢce; skarŇyþy siħ na oglne zþe samopoczucie psychiczne.
Naszym zdaniem wyniki tych badaı potwierdziþy hipotezħ o zmianach osobowoĻci pod wpþywem
kalectwa u osb amputowanych (bez wzglħdu na pþeę), a obserwowane zmiany, zakþcajĢce
funkcjonowanie spoþeczne i obniŇajĢce poziom przystosowania, odpowiadajĢ w znacznym
stopniu zaburzeniom osobowoĻci opisywanym w literaturze przedmiotu jako tzw. homilopatia.
Wydaje siħ jednak, Ňe teza o istnieniu homilopatii u jednostek niepeþnosprawnych wymaga
dalszych dowodw empirycznych w badaniach prowadzonych wĻrd osb z innym typem
kalectwa lub z rŇnymi, przewlekþymi schorzeniami somatycznymi.
Stwierdzenie wystħpowania zmian osobowoĻciowych w efekcie niepeþnosprawnoĻci nie jest
12402624.003.png
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59
Stwierdzenie wystħpowania zmian osobowoĻciowych w efekcie niepeþnosprawnoĻci nie jest
naturalnie rwnoznaczne z akceptacjĢ homilopatii, jako odrħbnej postaci patologii
osobowoĻci. NaleŇy wyraŅnie podkreĻlię, Ňe wydzielenie homilopatii z grupy zaburzeı
osobowoĻci nie jest niczym uzasadnione, zwþaszcza iŇ wiħkszoĻę wymienianych w publikowanych
pracach badawczych cech, mieĻci siħ w powszechnie przyjħtym pojħciu osobowoĻci paranoicznej.
Poza tym, tendencja do uproszczonego, sztywnego þĢczenia niepeþnosprawnoĻci z trwaþymi
cechami osobowoĻci, czħsto negatywnie ocenianymi spoþecznie, staþa siħ podstawĢ do
podobnego myĻlenia w Ňyciu codziennym, co - jako typowy przykþad naznaczania i stygmatyzacji
(Goffman, 1973) - utrudnia inwalidom prawidþowe przystosowaniesiħ do Ļrodowiska i nie uþatwia
procesu ich rehabilitacji. Jak sþusznie bowiem akcentuje Kowalik (1991, s. 460), "trudno zgodzię
siħ na tak proste zwiĢzki miħdzy sferami somatycznĢ i psychicznĢ".
PiĻmiennictwo
Bilikiewicz T.: Psychiatria kliniczna. Wyd. 7 (pod red. A. Bilikiewicza), PZWL, Warszawa
1989, t. 2.
Cwynar S.: Psychopatie i inne zaburzenia osobowoĻci. W: J. Jarosz, S. Cwynar (red.):
Podstawy psychiatrii. Wyd. 3, PZWL, Warszawa 1980, s. 216-232.
Engel G.: Psychological development in health and disease. Saunders, Philadelphia 1962.
Garett J. F., Levine E. S. (red.): Praktyka psychologiczna w rehabilitacji inwalidw. PZWL,
Warszawa 1972.
Goffman E.: Stigma. Pelican Books, Harmondsworth 1973.
Hulek A., Larkowa H. (red.): Problemy psychologiczne w rehabilitacji inwalidw. PZWL,
Warszawa 1974, t. 3.
Jakubik A.: Mit osobowoĻci pogranicznej. W: A. Grochowska, A. Jakubik, I. M. Marcysiak,
S. Siek, A. Strzaþecki, J. Terelak (red.): Studia z psychologii. Tom VII. Wyd. ATK,
Warszawa 1996, s. 303-316.
Jakubik A.: Zaburzenia osobowoĻci. WL PZWL, Warszawa 1997.
Jakubik A.: OsobowoĻę aleksytymiczna. W: A. Grochowska (red.): Wokþ psychologii
osobowoĻci. UKSW, Warszawa 2002, s. 65-73.
Jakubik A., Szwarc K.: Homilopatia. Problemy Rehabilitacji Zawodowej, 1989, 3, 17-23.
Kerr N.: Understanding the process of adjustment to disability. W: J. Stubbins (ed.):
Social and psychological aspects of disability. University Park Press, Baltimore 1977.
Kowalik S.: Wybrane psychospoþeczne problemy niepeþnosprawnoĻci i rehabilitacji. W:
H. Sħk (red.): Spoþeczna psychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1991, s. 446-471.
Kraepelin E.: Psychiatrie. Wyd. 7, Barth, Leipzig 1915.
Kwatyra M. M.: Obraz wþasnej osoby a wystĢpienie zaburzeı w zachowaniu dziecka
przewlekle chorego. UMK, Toruı 1981 (praca magisterska).
Marinelli R. P., Dell Orto A. E. (eds.): The psychological and social impact of physical
disability. Springer, New York 1977.
Ostrowska H.: Funkcjonowanie osobowoĻci w warunkach choroby i szpitala. W: H.
Larkowa (red.): Problemy psychologiczne w rehabilitacji inwalidw. PZWL, Warszawa
1971, t. 2.
Roessler R., Bolton B.: Psychosocial adjustment to disability. University Park Press,
Baltimore 1978.
Shontz F. C.: The psychological aspects of physical illness and disability. Macmillan,
New York 1975.
Stubbins J. (ed.): Social and psychological aspects of disability. University Park Press,
Baltimore 1977.
Susuþowska M., Przetacznikowa M.: Wpþyw choroby przewlekþej na rozwj psychiczny
i osobowoĻę dziecka. PWN, Warszawa 1967.
12402624.004.png
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny
http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=59
i osobowoĻę dziecka. PWN, Warszawa 1967.
Szwarc K.: Zmiany osobowoĻci na skutek inwalidztwa. WSPS, Warszawa 1985 (praca
magisterska).
Urliıska M. M.: Obraz wþasnej osoby mþodzieŇy przewlekle chorej na dychawicħ
oskrzelowĢ. UMK, Toruı 1987 (praca doktorska).
12402624.005.png 12402624.001.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin