UWM PRAWO KARNE2.doc

PRAWO KARNE

I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
II. NAUKA O USTAWIE KARNEJ
III. NAUKA O PRZESTĘPSTĘPSTWIE
IV. NAUKA O KARZE

I. ZAGADNENIA WSTĘPNE

• Pojęcia wstępne
Prawo karne to ogół norm prawnych, które za pomocą kary jako zasadniczego środka przymusu, zawartego w tych normach chronią pewnych wartości społecznych, przed czynami społecznie niebezpiecznymi, zwanymi przestępstwami.

Wartość społeczna w rozumieniu prawa karnego to zdrowie, życie, majątek, godność jednostki.

Czyn społecznie niebezpieczny to zachowanie pozostające w ujemnej relacji do wartości publicznych.

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki. Wykroczenia stoją obok przestępstwa, są poza działami prawa karnego.

• Cechy prawa karnego:
1. Zasada równości wobec prawa
2. Zasada praworządności
3. Zasada humanitaryzmu – prawo karne powinno być ludzkie humanitarne w tym znaczeniu, że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę możliwości ludzi, a stosowane kary i środki zabezpieczające nie powinny być okrutne, nie powinny poniżać karanego ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości.
4. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn – niezbędną przesłanka odpowiedzialności karnej jest czyn sprawcy, kara jest konsekwencją popełnienia czynu zabronionego przez ustawy karne (działania lub zaniechania). Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne.
5. Zasada winy – oznacza to, że sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy, gdy z popełnienia czynu można zrobić mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalności czynu (czyli winy) jest współcześnie przede wszystkim występowanie określonej więzi pomiędzy sprawcą a jego czynem. Np. w odniesieniu do przestępstw umyślnych więź ta polega na tym, że sprawca ma zamiar popełnienia czynu. W obowiązującym polskim prawie karnym zasada winy wyrażona została w art. 1 § 3 KK(„nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu). Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony. Określa się go wówczas jako „czyn zabroniony”. Ilekroć więc KK używa określenia „czyn zabroniony” oznacza to, że chodzi o czyn zabroniony przez ustawę ale niekoniecznie przestępny.
6. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej
7. Nullum crimen sine lege, poenali anteriori – “nie ma przestępstwa bez ustawy” , zasada ta jest najważniejszą zasadą prawa karnego, chronią jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represja karną przez organy państwowe. W prawie polskim zasada ta sformułowana jest w art. 42 Konstytucji RP („odpowiedzialności karnej podlega ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”) i w art. 1 § 1 KK w analogicznym brzmieniu. Z zasady tej wynikają pewne reguły bardziej szczegółowe, mianowicie:
- Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie (Nullum crimen sine lege scripta)
- Przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny (Nullum crimen sine lege scripta)
- niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego
- ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz (Nullum crimen sine lege praevia , lex retro non agit)
- kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie (Nulla poena sine lege)
Nullum crimen sine periculo sorieli
Nullum crimen sine culpa
Nullum poena sine lege poenali anteriori

• Funkcje prawa karnego:
1. Funkcja ochronna – ochrona systemu wartości społecznych
2. Funkcja wychowawcza – oddziaływanie na świadomość społeczną w kierunku zaakceptowania wartości kodeksu karnego
3. Funkcja gwarancyjna – wiąże się z nią kilka zasad nastawionych na to, aby chronić człowieka od ryzyka konfliktu z normą karną
4. Funkcja sprawiedliwościowa – historycznie pierwotna funkcja prawa karnego; zaspokajanie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej leży u genezy prawa karnego

• Działy prawa karnego
1. Prawo karne materialne to zespół norm prawnych, zawierających zakazy i nakazy określonego zachowania się oraz przewidujących konsekwencje w razie ich naruszenia.
Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw , środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.
W ramach prawa karnego wyróżnia się pewne jego części charakteryzujące się odmiennością przedmiotu i sposobu regulacji. Są to:
- Prawo karne skarbowe: reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, tzn. czyny naruszające interesy Skarbu RP w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych i totalizatorów. Prawo karne skarbowe zawarte jest w kodeksie karnym skarbowym z 1999r. (KKS)
- Prawo karne wojskowe: określa przestępstwa wojskowe, tzn. przestępstwa żołnierzy łączące się z obowiązkiem służby wojskowej i dyscypliną wojskową (np. dezercja) zawarte ono jest w kodeksie karnym jako „część wojskowa”
2. prawo karne procesowe (inaczej postępowanie karne lub procedura karna) to, te normy prawne, które zabezpieczają realizację normy prawa karnego materialnego, określają status sprawy; prawo karne procesowe reguluje tok postępowania w danej sprawie przed uprawnionymi organami (postępowanie przygotowawcze, jurysdykcyjne). Określa też obowiązki i uprawnienia osób uczestniczących w procesie karnym.

3.Prawo karne wykonawcze określa organy powołane do wykonywania kar, tryb i sposób ich wykonywania. Reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. W ramach prawa karnego wykonawczego wyróżnia się część zwaną prawem penitencjarnym, która zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności.

Postępowanie z nieletnimi – jest dziedziną prawa ściśle związaną z prawem karnym, uregulowaną w „ustawie z dnia 26.X 1982r. O postępowaniu w sprawach nieletnich (do tego czasu obowiązywały przepisy k.k. z 1932 roku). Nie jest to część prawa karnego ponieważ wobec nieletnich w zasadzie nie stosuje się kar, lecz środki wychowawcze i poprawcze.

Prawo wykroczeń, dziedzina prawa bliska prawu karnemu zwana też prawem karno administracyjnym. Prawo o wykroczeniach określa czyny stanowiące wykroczenia, normuje zasady odpowiedzialności za te czyny, kary i inne środki. Przepisy prawa wykroczeń zawarte są w Kodeksie Wykroczeń z 1971 roku. KW nie nazywa odpowiedzialności za wykroczenia odpowiedzialnością karną, niemniej istota tych dwóch rodzajów odpowiedzialności jest taka sama, skoro chodzi o wymierzenie kary za czyny zabronione przez ustawę. Prawo o wykroczeniach różni się od prawa karnego głównie wagą czynów. Wykroczenia są czynami karalnymi o niższym stopniu społecznej szkodliwości niż przestępstwa i w związku tym zagrożone są łagodniejszymi karami. Całość orzecznictwa w sprawach o wykroczenia przejęły sądy powszechne.

• Nauki pomocnicze i nauki pokrewne prawa karnego
Ścisły związek z prawem karnym mają:
Kryminologia, nauka o przestępczości i przestępcy, bada przyczyny przestępczości
- fenomenologia kryminalna
- statystyka kryminalna
- etiologia kryminalna
Kryminalistyka, jest nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W ramach kryminalistyki wyróżnia się
- Taktykę kryminalistyczną (np. taktykę przesłuchania lub taktykę pościgu)
- Technikę kryminalistyczną
Wiktymologia jest nauka o ofierze przestępstwa.
Nauki o polityce kryminalnej ich przedmiotem jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Obejmuje ona politykę ustawodawczą państwa w zakresie tworzenia prawa karnego, politykę ścigania przestępstw, politykę wpływania na stosowanie przez sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw (tzw. polityka karna) i politykę w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności (polityka penitencjarna).
Nauki penitencjarne zajmują się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności.
Psychiatria sądowa – bada odchylenia od normy życia psychicznego (niepoczytalność, poczytalność ograniczona)
Psychologia kryminalna – analizująca elementy życia psychicznego, sferę motywacyjną i emocjonalną zachowań przestępczych
Medycyna sądowa

• Doktryny prawa karnego
1.Postulaty Oświecenia w prawie karnym – kierunek postępowo – humanitarny. Ruch ten domagał się ścisłego określenia czynów zabronionych i kar za nie grożących, ograniczenia katalogu przestępstw do tych naprawdę szkodliwych, poszanowania człowieka w czasie postępowania karnego, zniesienia tortur. Postulaty formalnej równości wobec prawa i laicyzacji prawa karnego (rozróżnienie sfer: grzech – naruszenie praw Boga, przestępstwo – naruszenie prawa) Wybitni ideolodzy Oświecenia: Voltaire, Rousseau, Montesquieu, Diderot, Marat, Beccaria, w Polsce: Ostrowski, Kołłątaj, Szymanowski.

2.Szkoła klasyczna prawa karnego – wyrasta z Oświecenia i wyznaje jej podstawowe zasady (nullum crimen, nulla poena sine lege). Szkoła klasyczna opiera się na analizie formalno – dogmatycznej, charakteryzuje się czysto jurydycznym podejściem do przestępstwa. Zasady odpowiedzialności karnej opierają się na: czynie, winie, karze jako sprawiedliwej odpłacie za czyn przestępczy.
Wpływ poglądów filozoficznych Comte’a i Hegla:
- odwet sprawiedliwy jest celem kary (K)
- kara jest odwetem dialektycznym, jest negacją negacji(H)
Pisarze szkoły klasycznej: Rossi, Bentham, Feuerbach, Krzymuski, Brodziński

3.Kierunek naturalistyczny – dwie szkoły: antropologiczna i socjologiczna
- szkoła antropologiczna: jej twórcą był włoski psychiatra Cesare Lombroso doszedł on wniosku, że podstawową przyczyną poważnej przestępczości są cechy antropologiczne ludzi. Istnieją tzw. urodzeni przestępcy, którym właściwe są określone cechy anatomiczne i psychiczne, kara jest wobec nich nieskuteczna, należy ich eliminować. Przestępstwo jako atawizm. Można wyróżnić trzy czynniki przestępczości: antropologiczne, fizyczne i społeczne, ale te pierwsze mają największe znaczenie. Prawo karne nie jest w stanie zmienić czynników fizycznych ani społecznych, to osobowość człowieka decyduje o popełnieniu przestępstwa. Kary eliminacyjne. Szkoła antropologiczna była ahumanitarna, ale zwróciła uwagę z czynu na osobowość sprawcy.

- szkoła socjologiczna: twórcą tej szkoły był Franz von Liszt. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania przestępczości, potrzeba prowadzenia odpowiedniej polityki społecznej, teza – człowiek na skutek niebezpieczeństw socjologicznych, społecznych staje się nośnikiem przestępstw (środowiska kryminalne). Nacisk na środki karne i ich racjonalizację, nie kara – odpłata, ale kara celowa, która służy ochronie społeczeństwa przez prewencję indywidualną. Są przestępcy zawodowi, nadający się do poprawy oraz przestępcy przypadkowi. Potrzeba oceny osobowości człowieka przy wymiarze kary a nie ocena czynu. Celem kary jest poprawa, odstraszenie, unieszkodliwienie sprawcy.Przedstawiciele: Liszt, Prins, Hacel, Makareewicz, Makowski,

Kierunek klasyczny a naturalistyczny
1. Przesunięcie akcentu z czynu na osobę sprawcy
2. Przesunięcie akcentu z winy na stan niebezpieczeństwa ze strony człowieka
3. Przesunięcie akcentu kary na środki zabezpieczające

4. kierunek normatywny (pozytywizm prawniczy) kierunek równoległy z kierunkiem naturalistycznym. Analiza tekstu prawnego od strony jurydycznej. Przedstawiciele: Berling „Nauka o przestępstwie” w kategorii prawniczej, Binding „Normy i ich przekroczenie” norma a przepis prawny

5. ruch nowej obrony społecznej obrona podstawowych gwarancji jednostki, humanizacja prawa karnego, postulaty zniesienia kary śmierci, zapewnienia sądowi wszechstronnych danych o sprawcy czynu i jego środowisku, rozdzielenie postępowania na dwie fazy: czy sprawca popełnił zarzucany mu czyn i czy ponosi winę oraz jaki środek należy zastosować. Ruch dąży do zespolenia ochrony społeczeństwa i resocjalizacji przestępcy, operowanie karą i środkami zabezpieczającymi.
Dwa kierunki:
1. włoski, skrajny ( Grammatica) - człowiek jako jednostka antyspołeczna
2.francuski, umiarkowany (Ancel) – potrzeba badań poznawczych sprawcy

II. NAUKA O USTAWIE KARNEJ

• Źródła prawa karnego
W sensie materialnym jest to wola społeczna, którą reprezentują ciała przedstawicielskie.
W sensie formalnym: zwyczaj, orzecznictwo sądowe, ustawa, nauka. Tylko ustawa jest pełnym źródłem prawa, inne źródła są czynnikami twórczymi, kształtują prawo.

• Przepisy karne
Kodeks karny z 1997 roku dzieli się na:
1. Część ogólna – zawiera głównie przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania
2. Część szczególna - zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw; jest jak gdyby zbiorem definicji poszczególnych przestępstw (szpiegostwa, rozboju, zgwałcenia itd.) i jednocześnie wskazuje jakie kary grożą za poszczególne przestępstwa. Przepis części szczególnej składa się z: dyspozycji (np. „kto pozbawia człowieka wolności...) i sankcji (... podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”)
3. Część wojskowa – zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Są to zarówno przepisy ogólne, jak i przepisy opisujące specyficzne przestępstwa wojskowe.

Przepis to pewien zespół znaków graficznych, który wyraża pewną normę.
Norma to pewna reguła postępowania. Normy mogą być sankcjonujące i sankcjonowane. Budowa normy prawnej: hipoteza, dyspozycja i sankcja.
Rodzaje dyspozycji:
1. dyspozycje:
- nazwowe
- opisowe
- mieszane
2. dyspozycje:
- kazuistyczne (wielość przepisów na temat jednego przestępstwa)
- syntetyczne (zwięzłe)
3. dyspozycje proste i złożone
4. dyspozycje pełne i niepełne (nie opisują do końca danego czynu: zależne i blankietowe)

Sankcje:
- bezwzględnie nieokreślone
- bezwzględnie określone
- względnie oznaczone

• Wykładnia przepisów prawa karnego
Wykładnia to czynność myślowa zmierzająca do wyjaśnienia treści przepisu.
Wykładnie:
1. przedmiotowa (dynamiczna)
2. podmiotowa (statyczna)
- autentyczna (w k.k. art. 120 wyjaśnienie wyrażeń)
- legalna (wydaje organ upoważniony – Trybunał Konstytucyjny)
- doktrynalna (nie mocy wiążącej)
- sądowa (nie mocy wiążącej, wyrok ma moc wiążącą dla uczestników sprawy) Typy orzeczeń sądowych o mocy wiążącej: art. 390 kpk – pytania prawne do SN, odpowiedź ma moc wiążącą dla pytającego
-zapytania prawne sądu II instancji dotyczące sprawy do powtórnego rozpatrzenia przez sąd I instancji maja moc wiążącą
-zapytania prawne do SN od prezesa SN, RPO to odpowiedzi na nie wpisane do Księgi Zasad Prawnych maja moc wiążącą dla SN
3. gramatyczna, logiczna, systematyczna, historyczna
4. wykładnia wg zakresu: stwierdzająca, ścieśniająca, rozszerzająca ( nie mogą pogarszać sytuacji prawnej sprawcy)

Analogia to wnioskowanie o przypadku nieuregulowanym na podstawie przypadku uregulowanego, przez podobieństwo
- na korzyść sprawcy
- na niekorzyść sprawcy, jest sprzeczna z nullum crimen sine lege
1. analogia z ustawy (obecnie tylko w prawie duńskim)
2. analogia z prawa (wnioskowanie o przypadku nieuregulowanym z ducha prawa a nie na podstawie innego przepisu)

• Zasady obowiązywania ustawy karnej
1. Obowiązywanie ustawy w czasie
- odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia
- początek obowiązywania ustawy ma miejsce z dniem wejścia jej życie (vacatio legis 14 dni)
- koniec obowiązywania ustawy ma miejsce gdy zostanie ona uchylona inna ustawą
2. Kolizja ustaw w czasie
- jeżeli sprawca popełnił przestępstwo pod rządem jednej ustawy a w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa stosuje się nową ustawę, ale gdy poprzednia jest względniejsza dla sprawcy należy ja stosować, a także gdy nie znała karalności czynu
- ustawa nowa obowiązuje gdy niczego nie zmienia w sytuacji prawnej sprawcy, a tym bardziej gdy jest dla sprawcy względniejsza lub znosi karalność czynu (nawet po skazaniu)
3. Obowiązywanie ustawy co do miejsca, osób, charakteru czynu i prawa międzynarodowego
- polska ustawa karna ma zastosowanie do tego, kto dopuścił się przestępstwa na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym, niezależnie od charakteru popełnionego czynu i od tego, czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem
- obywateli polskich dotyczy zasada narodowości podmiotowej określona w art. 113 k.k. obywatel polski znajdujący się za granica powinien stosować się do przepisów polskiego prawa karnego.
Jeżeli czyn popełniony za granica nie stanowi przestępstwa w miejscu popełnienia, ściganie następuje, gdy zarządzi je prokurator RP
Jeżeli czyn narusza nie tylko polski przepis karny, ale także przepis karny obowiązujący w miejscu jego popełnienia istnieje obowiązek wszczęcia postępowania przeciwko sprawcy.
- do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granica ma zastosowanie zasada narodowości przedmiotowej:
względna zasada narodowości gdy czyn jest karalny w miejscu popełnienia przestępstwa i w Polsce sad polski stosując polska ustawę karna może uwzględnić na jego korzyść różnice miedzy polską ustawą a ustawa obowiązującą w miejscu popełnienia czynu
bezwzględna zasada narodowości przedmiotowej stanowi, że niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia, polską ustawę karna stosuje się gdy:
- popełnił przestępstwo przeciwko istotnym interesom politycznym lub gospodarczym RP
- popełnił przestępstwo ścigane z mocy umów międzynarodowych
- sprawca osadzony już za granica odpowiada przed sadem polskim na podstawie zasady narodowości podmiotowej, ale może mieć zaliczoną w poczet kary, karę lub jej część wykonaną za granicą
- obywatela polskiego nie można wydać innemu państwu

Immunitet – uwolnienie od odpowiedzialności karnej:
- materialny, nie podleganie działaniu prawa karnego w ogóle
- formalny procesowy, polega na tym, że nie można wszcząć postępowania karnego bez zgody odpowiedniego organu. Korzystają z niego posłowie, senatorowie, pracownicy NIK, sędziowie, prokuratorzy, sędziowie TK, służby dyplomatyczne. Za wykroczenia prokuratorzy i sędziwie odpowiadają tylko dyscyplinarnie. Zezwolenie na uchylenie immunitetu wydają komisje dyscyplinarne.
Ustawa o prokuraturze z 1985 roku, tekst jednolity Dz.U. nr 19 z 1994 roku
Ustawa o ustroju sądów powszechnych, tekst jednolity Dz.U.nr 7 z 1994 roku
Ustawa o sadzie najwyższym z 1984 roku, tekst jednolity Dz.U. nr 13 z 1994 roku

III. NAUKA O PRZESTĘPSTWIE

• Przestępstwo
Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Przestępstwo:
Ø to określenie faktu zewnętrznego, postrzeganego przez nas zachowania się kogoś (kradzież, naruszenie praw, rozbój)
Ø to pewne zdarzenie społecznie niepożądane
Ø to pewna instytucja prawa karnego, nie powiązana z faktycznymi zdarzeniami i typami. Przestępstwa stwierdzone i przestępstwa faktycznie popełnione, mogą być rozbieżne. Oznaczenie kodeksowego typu przestępstwa – kradzież jako typ zachowania zakazanego, jako typ przestępstwa określony znamionami przestępstwa.
Ø to czyn społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia i o ustawowo określonych znamionach
Ø to sprzeczność zachowania człowieka z jakąś norma karną
Ø to w sensie materialnym (cecha merytoryczna) czyn społecznie niebezpieczny. Niektóre czyny stanowią bezprawie cywilne i nie są przestępstwami, inne zaś są bezprawiem cywilnym i karnym, i są przestępstwami
Ø to w sensie formalnym bezprawność, niezgodność czynu z ustawą karną, czyn zagrożony karą. Czyn zawiniony (nie ma odpowiedzialności karnej bez winy) – znamiona przestępstwa.

1.elememt formalny – przestępstwo jako czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą
2.element materialny – przestępstwo to czyn charakteryzujący się ujemna zawartością; społecznym niebezpieczeństwem

• Społeczne niebezpieczeństwo i bezprawność czynu
Społeczne niebezpieczeństwo jest konstytutywnym elementem przestępstwa. Domniemanie społecznego niebezpieczeństwa czynu służy budowie sankcji karnej. Jest jedną z podstawowych dyrektyw wymiaru kary.
1. elementy przedmiotowe – to szkoda jaką człowiek wyrządza swoim czynem (szkody kwotowe, zdrowotne, uszczerbek duchowy). Tło popełnienia czynu.
2. elementy podmiotowe – to motywacja popełnienia czynu, pobudki. Podział przestępstw na nieumyślne i umyślne.

Przy orzekaniu przestępstwa liczy się społeczne niebezpieczeństwo czynu a nie sprawcy.

Czynem jest zdarzenie, które bądź wyczerpuje się w samym zachowaniu człowieka, bądź też obejmuje określone następstwa tego zachowania.


Przyczyny nie karalności wszystkich czynów społecznie niepożądanych:
1. nie wszystkie czyny przestępcze pokrywają się z typami społecznie niebezpiecznymi, ustawodawca nie karze wszystkich zachowań antyspołecznych (np. pijaństwa, rozbicia rodziny)
2. ustawodawca nie dostrzega w porę czynu społecznie niebezpiecznego i nie umieszcza go na liście czynów karanych
3. rozbieżność poglądów co do karalność zachowań społecznie niepożądanych

Czyny społecznie niebezpieczne w stopniu znikomym to wykroczenia, czyny o wyższym poziomie niebezpieczeństwa to przestępstwa czyli zbrodnie i występki.

kontra typ pozaustawowy: obrona konieczna – czyn formalnie karany ustawą, ale nie stanowi przestępstwa (okoliczności wyłączające społeczne niebezpieczeństwo czynu – pobicie napastnika, polecenie przełożonego)

Art. 1 § 2 k.k. umorzenie postępowania przy znikomym niebezpieczeństwie czynu, sąd może nie przyjąć przestępstwa (nie ma też w tym przypadku wykroczenia które karane jest z kodeksu wykroczeń)

Art. 1 § 2 k.k. – nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Art. 59 k.k. – jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 § 1 – 3 i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

Bezprawność czynu - fakt, że jakiś czyn konkretny wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa nie przesądza z reguły ostatecznie, że mamy do czynienia z przestępstwem. Zestawienie konkretnego czynu wypełniającego znamiona przestępstwa z całym systemem prawa, może prowadzić do wniosku, że czyn jest bezprawny. (np. przyłapanie złodzieja na gorącym uczynku i zatrzymanie go do czasu przyjazdu policji, czyn wypełnia znamiona z art. 189 KK – pozbawienia człowieka wolności – ale ponieważ art. 243 KPK uprawnia każdego do zatrzymania sprawcy przyłapanego na gorącym uczynku, więc czyn ten w konsekwencji nie jest przestępstwem)

• Wina
Przestępstwem jest tylko czyn zawiniony. Jak stwierdza art. 1 § 3 KK:
„nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w chwili czynu”

Wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego.
Okoliczności wyłączające winę:
- niepoczytalność sprawcy (art. 31 KK)
- błąd (art. 28 – 30 KK)
- działanie na rozkaz (art. 318 KK)
- stan wyższej konieczności (art. 26 § 2 KK)

Wina w procesie karnym materialnym jest personalną (a więc zaadresowaną do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę.

Teorie winy
- psychologiczna teoria winy utożsamia winę że stroną podmiotową (umyślnością lub nieumyślnością) przestępstwa. Wina jest więc, według tej teorii, określonym w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu zabronionego
- normatywna teoria winy, wypracowana w niemieckiej nauce prawa karnego, za istotę winy uważa osobistą zarzucalność popełnionego czynu

• Czas popełnienia przestępstwa
Przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, od którego był zobowiązany. Czasem popełnienia przestępstwa jest więc czas zachowania się sprawcy czynu, z wyjątkiem przestępstwa skutkowego, którego czasem popełnienia jest czas nastąpienia skutku.
Ustalenie czasu popełnienia przestępstwa ma istotne znaczenie w razie zmiany ustawy, amnestii, zawieszenia wykonania kary, warunkowego przedterminowego zwolnienia.

• Typizacja przestępstw
Typizacja to formułowanie ustawowych typów przestępstw, które musza być opisane. W wyniku typizacji uzyskujemy ogólne schematy zachowania zabronionego.
Ø Ustawowy schemat zachowania, któremu odpowiadają konkretne przypadki.
Ø Subsumcja czyli podciąganie, dopasowywanie zachowania pod ustawowy obraz typu przestępstwa. Dokonujemy kwalifikację prawną czynu z typem przestępstwa. Opis typu przestępstw odbywa się przez dopasowanie cech charakterystycznych dla danego typu (znamiona przestępstwa).
Ø W polskim k.k. nie ma nazw typów przestępstw, są tylko artykuły. Nazwy typów są z języka prawniczego a nie z ustawowego.
Ø Dzięki typizacji ustala się pole dla penalizacji, ustala się granice działań prawa karnego.
Ø Funkcja gwarancyjna typizacji – nie ma odpowiedzialności karnej poza typami przestępstw.

• Klasyfikacja przestępstw
Ze względu na ich ciężar społeczny i przewidziane kary art. 7 KK dzieli przestępstwa na:
Ø Zbrodnie –są to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat lub karą surowszą (art. 7 § 2 KK), zbrodnią jest morderstwo (art. 148 § 2 KK), rozbój z użyciem broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu (art. 280 § 2 KK), fałszowanie pieniędzy (art. 310 § 1 KK)
Ø Występki – są czyny zagrożone karą (ustawa ma tu na myśli górną granicę zagrożenia) przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia wolności, 1 miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych (art. 7 § 3 KK)
Ø Wykroczenia – czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza granic o których mowa wyżej. Wykroczenia są czynami karalnymi, ale nie są przestępstwami.
Zbrodnie można popełnić umyślnie, występki także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Z uwagi na formę winy:
Ø Umyślne - zbrodnię można popełnić tylko umyślnie
Ø Nieumyślne – występek natomiast może być popełniony również nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi



Z uwagi na formę czynu:
Ø Przestępstwa z działania - pewne typy przestępstw mogą być popełnione tylko przez działanie np. zgwałcenie (art. 197 KK), czynna napaść na funkcjonariusza (art. 223 KK)
Ø Przestępstwa z zaniechania – obejmuje przestępstwa, które mogą być popełnione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 KK), nieudzielenie pomocy (art. 162 KK)

Z uwagi na osobę sprawcy (podmiot przestępstwa):
Ø Powszechne – podmiotem może być każdy człowiek, który osiągnął odpowiedni wiek i jest poczytalny
Ø Indywidualne – podmiotem przestępstwa może być szczegółowe określona osoba („żołnierz, który.....”), inne osoby niż wskazane w wymienionych przepisach nie mogą ponosić odpowiedzialności za ich sprawstwo , nie mają bowiem wymaganej przez ustawę właściwości (nie są żołnierzami)
§ indywidualne właściwe, to te, których w ogóle nie może popełnić, jako sprawca, podmiot nie posiadający określonej, wymaganej przez ustawę właściwości (np.: ten, kto nie jest żołnierzem nie może samowolnie opuścić swej jednostki)
§ indywidualne niewłaściwe, to takie, które w swym typie podstawowym mogą być popełnione przez każdy podmiot (np.: zagarnięcie mienia), natomiast w swym typie przewidującym obostrzoną odpowiedzialność tylko przez osobę posiadającą określoną właściwość (np.: zagarnięcie mienia przez osobę zarządzającą nim lub za nie odpowiedzialną)

Z punktu wzajemnego stosunku do siebie przestępstw:
Ø podstawowe, przestępstwo to stanowi zasadniczą postać odpowiedzialności
Ø kwalifikowane, przewiduje ze względu na pewne okoliczności obostrzoną odpowiedzialność
Ø uprzywilejowane, przewiduje ze względu na okoliczności złagodzoną odpowiedzialność

Ze względu na znamię skutku:
Ø materialne(skutkowe) tzn. takie, których dokonanie, w myśl ustawy, następuje wtedy, gdy nastąpił skutek opisany w przepisie
Ø formalne(bezskutkowe) tzn. takie, które są dokonane z chwilą określonego, opisanego w przepisie, zachowania się sprawcy

Rozróżnienie przestępstw ze względu na przedmiot ochrony:
Ø naruszaniu dobra prawnego – zalicza się tu typy przestępstw, do znamion których należy uszczerbek wyrządzony określonemu dobru prawnemu (np.: zabójstwo, zgwałcenie, przywłaszczenie cudzego mienia ruchomego)
Ø narażeniu dobra prawnego na niebezpieczeństwo – (np.: narażanie na zarażenie chorobą weneryczną)
§ narażenie indywidualne, gdy naraża się na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie jednego człowieka albo kilku osób
§ narażenie powszechne, gdy narażenie na niebezpieczeństwo dotyczy większej liczby osób lub mienia w znacznych rozmiarach
§ konkretne narażenie na niebezpieczeństwo – w wypadkach, gdy powstaje realne zagrożenie dla dobra czy dóbr pozostających pod ochroną prawa (przestępstwa materialne)
§ abstrakcyjne narażenie na niebezpieczeństwo – przestępstwo polega na samym zachowaniu się podmiotu; ma charakter formalny (np. rozpijanie nieletniego)

Podział przestępstw ze względu na sposób (tryb) ścigania:
Ø z urzędu
Ø z oskarżenia publicznego

• Ustawowe znamiona przestępstwa
Znamiona przestępstwa to zespół cech charakterystycznych dla danego przestępstwa. Ustawowe znamiona przestępstwa zawarte są w przepisach części szczególnej kodeksu oraz w ustawach szczególnych, pozostając w łączności z tymi przepisami części ogólnej k.k., które dopełniają dodatkowymi znamionami dyspozycje poszczególnych przestępstw przez wskazanie np. kto może być sprawcą przestępstwa (wiek, poczytalność) przestępstwo może być popełnione.

Ustawowe znamiona wyznaczają pole penalizacji. Brak jednego ze znamion, określonych w przepisie, w konkretnym czynie zmienia jego charakter.

Każdy konkretny czyn, który wyczerpuje znamiona przepisu, charakteryzują również inne znaczenia – poza ustawowe, które nie są istotne dla popełnienia przestępstwa, ale mogą mieć znaczenie dla wymiaru kary.

Podział ustawowych znamio...